ثبت تصویری بسیار دقیق از ستاره ابط الجوزا یا آلفا شکارچی

ستاره ابط الجوزا که پرنورترین ستاره صورت فلکی شکارچی است، به زودی طی انفجاری مهیب، به ابرنواختر تبدیل خواهد شد.

هیولایی خشمگین بر شانه شکارچی نشسته است. این هیولا، همان ستاره غول سرخ ابط الجوزا یا آلفا شکارچی (Betelgeuse) است. به تازگی، آرایه میلی‌متری بزرگ آتاکاما، (ALMA) نمایی بسیار هیجان‌انگیز از این غول ستاره‌ای منتشر کرده است. ابط الجوزا از معدود ستاره‌هایی است که آنقدر بزرگ و نزدیک بوده که به جای یک نقطه، به صورت یک قرص ستاره‌ای دیده می‌شود.

ابط الجوزا که در فاصله 650 سال نوری از ما قرار دارد، به سرعت مراحل زندگی خود را طی کرده است. چرا که ستاره‌ها هرچقدر بزرگ‌تر باشند، عمر کمتری خواهند داشت. این ستاره نیز با عمر 8 میلیون ساله، خیلی زودتر از سایر اجرام هم‌رده خود پیر شده است. این عدد را با عمر خورشید مقایسه کنید. خورشید ما پانصد برابر عمر ابط الجوزا (یعنی 4.6 میلیارد سال)‌ در بخش رشته اصلی نمودار HR درخشیده است. حال، ستاره آلفا شکارچی روزهای پایانی عمر خود را شمارش می‌کند. در چند هزار سال آینده، ابط الجوزا با انفجاری ابرنواختری به عمر کوتاه خود پایان خواهد داد.

تصویری از ستاره ابط الجوزا یا آلفا شکارچی. این تصویر توسط آرایه تلسکوپی آلما تهیه شده است.

این ستاره، جرمی دوازده برابر جرم خورشید دارد و شعاعش در حدود 6 واحد نجومی است. برای مقایسه، اگر این ستاره را در جایگاه فعلی خورشید قرار دهیم، تا مدار مشتری را درون خودش جای خواهد داد.

نکته جالب توجه در تصاویر جدید همان چیزی است که کاملا واضح دیده می‌شود؛ برآمدگی کروموسفری ستاره ابط الجوزا که توسط آرایه تلسکوپی آلما تهیه شده است. با اینکه این ستاره بسیار پرجرم و عظیم و نزدیک به ماست، اما قطر آن در نظر ناظر زمینی، تنها 50 میلی ثانیه قوسی است. قرص کامل ماه، قطری برابر 30 دقیقه قوسی دارد که هر دقیقه قوسی معادل 60 ثانیه قوسی است و در یک ثانیه قوسی نیز، هزار میلی‌ ثانیه قوسی جای گرفته است. به این ترتیب قرص ماه، 1.8 میلیون میلی ثانیه قوسی خواهد بود.

قطر ظاهری ستاره ابط الجوزا، اولین بار توسط آلبرت مایکلسون (Albert Michelson) و با استفاده از تلسکوپ 100 اینچی مونت ویلسون (Mount Wilson) در سال 1920 اندازه‌گیری شد. قطری که مایکلسون برای این ستاره تخمین زد، در حدود نصف قطر واقعی آن بود که برای آن زمان تخمین خوبی محسوب می‌شد.

در تصویر این مطلب، می‌توان به خوبی زائده‌ای که از این ستاره بیرون زده شده را مشاهده کرد که با چرخش ستاره، آن هم به دور ستاره گردش می‌کند. ابط الجوزا هر 8.4 ساعت یک بار به دور خودش می‌چرخد. اما در زیر این برآمدگی بزرگ چه فرآیندی رخ می‌دهد؟ کاوش‌های فروسرخ نشان می‌دهد که این زائده یک bowshock است که روزی زمین را میهمان یک نمایش بسیار نورانی خواهد کرد.

تصویری از ابط الجوزا در سال 1996 که تلسکوپ هابل آن را تهیه کرده است. تا به امروز این برآمدگی عظیم در این ستاره وجود دارد.

خوشبختانه، زمین خارج از منطقه کشنده فاز ابرنواختری ابط الجوزا قرار گرفته است. این منطقه خطر، بین 25 تا 100 سال نوری تخمین زده می‌شود که فاصله 650 سال نوری ما از این ستاره، منطقه امنی را برای ما ایجاد کرده است. ستاره دیگری که به فاز ابرنواختری خود نزدیک است، سماک اعزل (spica) در صورت فلکی سنبله (virgo) یا دوشیزه است. این ستاره در فاصله 250 سال نوری از ما قرار دارد.

این دو ستاره، نزدیکترین ابرنواخترهایی هستند که در هزاران سال آینده منفجر خواهند شد. به این ترتیب فرصت بسیار خوبی در اختیار ستاره‌شناسان آینده قرار خواهد گرفت تا به مطالعه لحظه به لحظه یک پدیده ابرنواختری بپردازند.

اگر ستاره آلفا شکارچی، در یکی از روزهای بهاری یا پاییزی منفجر شود، آنقدر پرنور خواهد بود تا در آسمان روز نیز بتوان آن را تشخیص داد. بدترین زمان برای انفجار این ستاره خرداد ماه است، چرا که در آن زمان این ستاره تنها 15 درجه با خورشید فاصله خواهد داشت و تشخیص آن دشوار خواهد بود.

آیا روزی فرا خواهد رسید که پیش از طلوع خورشید، شاهد طلوع درخشان‌ترین ستاره در آسمان شب باشیم؟ ستاره‌ای که حتی در روشنایی روز دیده خواهد شد.

همانطور که در ابتدای مطلب نیز گفتیم، ستاره ابط الجوزا می‌تواند در یکی از روزهای هزار سال آینده منفجر شود. آن روز می‌تواند همین فردا باشد. امکان دارد که این ستاره هم‌اکنون نیز منفجر شده باشد و نور انفجار ان در حال طی‌کردن مسیر 650 سال نوری‌اش تا ما باشد. متاسفانه آخرین ابرنواختری که با چشم غیرمسلح برای ساکنان زمین قابل مشاهده بود، به سال 1604 برمی‌گردد. ستاره‌ای که در صورت فلکی مارافسای قرار داشت و در زمانی که منفجر شد هنوز گالیله تلسکوپ خود را رو به آسمان نشانه نرفته بود.

از سال 1610 که گالیله با تلسکوپ کوچک خود، شروع به رصد اجرام آسمانی کرد، هنوز ابرنواختر نزدیک دیگری که با چشم دیده شود، منفجر نشده است. آیا ما شانس آن را خواهیم داشت تا در یک برنامه رصد عمومی، به مشاهده مستقیم یکی از هیجان‌انگیزتزین پدیده‌های نجومی بپردازیم؟