سوخوی Su-57 پک فا در سوریه؛ پوتین پیشرفته‌ترین جنگنده‌هایش را به کارزار فرستاد!

اخیرا ویدیویی چند ثانیه‌ای در اینترنت منتشر شده که در آن به نظر می‌رسد نیروی هوایی روسیه جنگنده چندمنظوره نسل پنج سوخوی Su-57 پک فا را به سوریه فرستاده است! تا پیش از این جنگنده چندمنظوره نسل 4.5 سوخوی Su-35S پیشرفته‌ترین جنگنده روس‌ها در سوریه بود.

سوخوی Su-57 پک فا یک جنگنده چندمنظوره نسل 5 روسی است که طی زمانی بیش از 20 سال توسط کمپانی هوافضای روسی سوخوی طراحی و توسعه داده شده و همچنان نیز در دست توسعه است. این جنگنده اولین پروازش را در سال 2010 انجام داد و تاکنون 12 فرود از آن ساخته شده که البته تنها ده فروند آن‌ها نمونه‌های قابل پرواز هستند و مابقی برای آزمایش‌های زمین پایه استفاده می‌شوند. سوخوی Su-57 پک فا همچنان وارد خدمت در نیروی هوایی روسیه نشده و در آینده به این قوا می‌پیوندد.

تصاویری از فیلم حضور سوخوی Su-57 پک فا در سوریه

اخیرا فیلمی کوتاه در فضای مجازی متشر شده که در آن دو فروند سوخوی Su-57 پک فا به همراه دیگر جنگنده‌های روسی دیده می‌شوند و گفته می‌شود این فیلم در سوریه گرفته شده و این دو جنگنده جدید در پایگاه هوایی حمیمیم واقع در جنوب شرق لاذقیه مستقر هستند. به تازگی نیز خبرگزاری روسی اسپوتنیک اظهار داشت دو فروند Su-57 دیگر نیز به سوریه اعزام و در حمیمیم فرود آمدند.

با وجود اینکه این چهار هواپیما پیشرفته‌ترین جنگنده‌های ساخته شده توسط روسیه تا به امروز هستند، اما حضور آنان در سوریه نمی‌تواند سبب افزایش توان هوایی روس‌ها در سوریه شود. چرا که Su-57 هواپیمایی نابالغ است و دیگر جنگنده‌های روسی حاضر در سوریه نیز به خوبی می‌توانند به اهداف مورد نظر روسیه حمله کنند. به جرات می‌توان گفت احتمال درگیری هوایی بین جنگنده‌های روسی و دیگر جنگنده‌های حاضر در آسمان سوریه همچون جنگنده‌های آمریکایی،‌ ائتلاف عربی، اسرائیلی و… نیز صفر است و حتی اگر احتمال درگیری وجود داشت، چهار فروند Su-57 نمی‌توانستند کاری کنند. پس این 4 سوخوی Su-57 پک فا در سوریه چه می‌کنند؟

سوخت‌گیری هوایی یک فروند F-22 رپتور بر فراز عراق در مسیر عملیات علیه داعش در سوریه

یک پاسخ این است که روسیه قصد دارد توانمندی‌های جنگنده‌های جدید خود در زمینه حمله هوا به زمین را در یک میدان نبرد واقعی بیازماید. درست مانند کاری که آمریکا انجام داد، با این تفاوت که رپتور هنگام انجام عملیات بر فراز سوریه و افغانستان به توان عملیاتی کامل خود رسیده بود. نیروی هوایی آمریکا نیز پیشتر از جنگنده‌های برتری هوایی پنهانکار و رادارگریز نسل پنج F-22 رپتور (Raptor) خود علیه داعش و طالبان در سوریه و افغانستان استفاده کرده بود تا توانمدی جنگنده‌ خود را در حمله‌های هوا به سطح بسنجد. سوریه نیز برای روسیه تبدیل به میدانی برای آزمایش عملی جنگ افزارهایش شده است. به گفته رئیس کمیته دفاعی مجلس دومای روسیه، از زمان آغاز مداخله نظامی مستقیم روسیه در سوریه، ارتش روسیه بیش از 200 جنگ افزار خود (که قبلا در جنگی حضور نداشته‌اند) را در کارزار سوریه آزمایش کرده است.

رهاسازی موشک کروز هواپرتاب KH-101 از بمب افکن راهبردی روسی توپلوف Tu-95MS علیه داعش در سوریه

تانک اصلی میدان نبرد T-90، سامانه پدافند هوایی کوتاه برد و متحرک پنتسیر، خودرهای محافظت شده در برابر مین و کمین مدل تایفون، موشک‌های کروز دوربرد کلاب و Kh-101، هواپیماهای اطلاعاتی و جاسوسی الکترونیکی توپلوف Tu-214R، سامانه پدافند هوایی موشکی S-400، سامانه‌های جنگ الکترونیک و اخلال‌گر زمین‌پایه و… تنها چند نمونه از جنگ افزارهای روسی آزمایش شده در میدان نبرد سوریه هستند. با ورود سوخوی Su-57 پک فا به سوریه نیز نیروی هوایی روسیه لازم تجربه‌های گوناگونی از این جنگنده در شرایط نامساعد کسب خواهد کرد؛ تجاربی همچون چگونگی نگه‌داری و تعمیر جنگنده در پایگاه‌هایی خارج از خاک اصلی روسیه. همچنین در خواهد یافت سنسورها و سیستم‌های الکترونیکی جنگنده در شرایط واقعی و علیه اهداف غیر آزمایشی چگونه عمل خواهند کرد.

سوخوی Su-57 پک فا مسلح به بمب‌های سقوط آزاد فاقد هدایت

اما آیا این کار صحیح است؟ سوخوی Su-57 پک فا تاکنون آزمایش‌های مربوط به حمل و پرتاب مهمات را انجام نداده است. تنها آزمایش صورت گرفته در این زمینه مربوط به حمل بمب‌های سقوط آزاد فاقد هدایت است! بمب‌هایی که امروز دیگر هیچ جنگنده‌ای در غرب آنان را حمل نمی‌کند. زیرا این بمب‌ها همچون بمب‌های جنگ جهانی دوم فاقد هدایت بوده و دقت ندارند. کوچکترین اشتباه در انجام محاسبات لازم برای پرتاب این بمب می‌تواند منجر به خطا رفتن آن شود. همچنین عکس‌هایی از حمل و پرواز با موشک‌های ضد کشتی Kh-31 نیز از پک فا موجود است که البته شلیکی صورت نگرفته است. در واقع روس‌ها هواپیمایی را به کارزار فرستاده‌اند که قبلا توان هوا به سطح آن بررسی نشده و مهمات گوناگون با آن همسان‌سازی نشده‌اند.

مسئله دیگر سیستم‌های الکترونیکی این هواپیماست. در میانه راه این پروژه روس‌ها متوجه شدند مجموعه سنسورها و سیستم‌های الکترونیکی که برای Su-57 پک فا توسعه داده‌اند نامناسب است. از این رو در سال 2017 کار روی طراحی و توسعه مجموعه سیستم‌های الکترونیکی جدید موسوم به IMA BK را برای جنگنده پک فا را آغاز کردند. اما توسعه این سیستم‌ها نیز تا سال‌ها زمان خواهد برد و در آینده‌ای نزدیک شاهد تکمیل و ورود به خدمت آن نخواهیم بود.

تصویر ماهواره‌ای از پایگاه هوایی حمیمیم که دو فروند سوخوی Su-57 پک فا نیز در آن دیده می‌شوند. این عکس در تاریخ 23 فوریه 2018 (4 اسفند 1396) گرفته شد.

در واقع کرملین بر سر جان خلبانان و جنگنده‌های جدیدش قمار کرده است. آن‌ها هواپیمایی را به میدان نبرد می‌فرستند که سیستم‌های الکترونیکی آن همچون رادار، سنسورها، سیستم کنترل آتش، سامانه جنگ الکترونیک دفاع شخصی آن و… ناقص و نامناسب بوده و سیستم‌های الکتروینیکی یکپارچه‌ آن پیشتر هرگز استفاده نشده‌اند. این جنگنده موتورهایش نیز اعتمادپذیری پایینی دارند که این امر خود می‌تواند سبب از دست رفتن خود به خودی هواپیما هنگام پرواز و سقوط در منطقه جنگی شود. پک فا همچنین نگه‌ داشت پذیری پایینی دارد که این امر خود بر ریسک از دست رفتن موتورها هنگام پرواز می‌افزاید، به ویژه اکنون که این جنگنده‌ها خارج از خاک روسیه هستند و پشتیبانی فنی‌ای که در روسیه داشتند را دریافت نخواهند کرد.

اما بزرگترین ضعف پک فا پنهانکاری و رادارگریزی پایین و پنهانکاری آن است که البته این ویژگی در سوریه کاربردی ندارد. جالب است بدانید سطح مقطع راداری پک فا حتی بیشتر از جنگنده‌های نسل 4.5 غربی است و بر خلاف جنگنده‌های نسل 4.5 و 5 غربی، سوخوی Su-57 پک فا فاقد پنهانکاری حرارتی و یا پنهانکاری الکترونیکی است؛ هرچه سطح مقطع راداری پایین‌تر باشد، هواپیما رادارگریزتر است. به طور کلی فناوری پنهانکاری پک فا چندین دهه از فناوری پنهانکاری غرب عقب‌تر است. توان مانور پک فا نیز در مقایسه با هواپیماهای نسل قبل از خود همچون Su-35S کمتر است.

خلبانانی که همراه با این جنگنده‌ها به سوریه اعزام شده‌اند فاقد رهنامه لازم برای پرواز با این جنگنده هستند. همچنین تاکتیک‌های لازم برای پرواز و عملیات با چنین جنگنده‌ای پیشتر در اختیار آنان نبوده و تجربه لازم را ندارند. ضمن اینکه در کنار این مشکلات، این خلبانان نمی‌توانند به سیستم‌های الکترونیکی و موتور هواپیمای خود اعتماد و اتکا داشته باشند.

F-22 رپتور

البته چشم و هم چشمی‌های سیاسی را نباید نادیده گرفت. نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا جنگنده‌های نسل پنج F-22 رپتور خود را برای جلوگیری از درگیری در سوریه به پرواز در می‌آورد. این رپتورها همچنین به صورت مخفیانه جنگنده‌ها و پدافند هوایی روسیه را زیر نظر داشته و البته در صورت نیاز از جنگنده‌های آمریکایی و هم پیمانان نیز محافظت می‌کنند. روسیه نیز قصد دارد با به پرواز در آوردن سوخوی Su-57 بر فراز سوریه، ادعا کند آنان نیز دارای جنگنده‌ نسل 5 هستند.

بخشی از لاشه سوخوی Su-25 سرنگون شده روسی

با این حال اعزام سوخوی Su-57 پک فا به سوریه ریسک‌های خود را دارد. اواخر سال میلادی گذشته، یکی از گروه‌های مسلح حاضر در سوریه که هویت آن مشخص نیست، با استفاده از 13 پهپاد انتحاری به پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی روسیه در بندر طرطوس حمله کرد که البته همه آنان یا سرنگون شده و یا به دست روس‌ها افتادند. همچنین چندی پیش یک فروند سوخوی Su-25 روسی نیز توسط موشک پدافند هوایی دوش پرتاب در سوریه سرنگون شد که منجر به کشته شدن خلبان آن شد.

آسیب دیدن یک فروند سوخوی Su-57 پک فا بر اثر آتش گرفتن موتور در سال 2014

پایگاه‌های روسیه در سوریه همچنین چندین بار زیر آتش خمپاره، توپخانه و راکت‌ قرار گرفته‌اند که در یک مورد آن‌ها 7 هواپیمای نیروی هوایی روسیه شامل چهار فروند هواپیمای تهاجمی سوخوی Su-34، دو فروند سوخوی Su-35 و یک فروند هواپیمای ترابری آنتونوف An-72 نابود شده یا آسیب دیدند. همچنین شمای از پرسنل کشته شدند. حال ممکن است این حادثه برای پک فا نیز رخ دهد. از دست رفتن پیشرفته‌ترین جنگنده روسیه بر اثر حمله با خمپاره می‌تواند بسیار خجالت آور باشد. این موضوع دست مایه طنز کاربران فضای مجازی شده و برخی به شوخی می‌گویند سوخوی Su-57 پک فا اولین جنگنده نسل پنج در تاریخ است که بر اثر آتش خمپاره دشمن نابود ‌می‌شود.

یک فروند آواکس آمریکایی E-3 سنتری (Sentry)

نکته دیگری که در این میان باید به ان توجه کرد این است که آمریکا و متحدانش این شانس را دارند تا جنگنده جدید روس‌ها را مورد بررسی قرار دهند. برای مثال، رادارهای زمین پایه و هواپایه همچون رادارهای نصب شده روی هواپیماهای پیش اخطار و کنترل هوابرد (آواکس) آمریکایی می‌توانند با پویش منطقه، اطلاعاتی درباره سطح مقطع رادای Su-57 به دست آورند و یا سنسورها و رادار این جنگنده جدید روسی را مورد بررسی قرار دهند. البته به همین دلیل ممکن است روس‌ها نیز کارهای متقابلی انجام دهند؛ مثلا برای جلوگیری از لو رفتن سطح مقطع راداری هواپیمای خود، ممکن است به آن لنزهای افزایش سطح مقطع راداری بیافزایند تا سطح مقطع راداری واقعی هواپیما را پنهان کنند. با این حال این فرصت یک شانس عالی برای آمریکاست تا از راه‌هایی جز تخمین کارشناسان و اطلاعات جاسوسی، Su-57 را بررسی کند.

با وجود این‌که سوخوی Su-57 پک فا در سوریه ظاهر شده است، اما قرار نیست حالا حالا‌ها در شمار بالا وارد خدمت شود. نیروی هوایی روسیه در اولین سفار خود تنها 12 فروند از این جنگنده‌ها را سفارش داده است که دلیل اصلی آن اعمال تحریم‌ها از سوی غرب در پی پیوست خاک کریمه به روسیه و در پی آن بروز بحران اقتصادی در روسیه است.

همچنین روس‌ها به توانمندی و قابلیت‌های جنگنده خود شک دارند و ابتدا قصد دارند با به خدمت‌گیری شمار اندکی از آن‌ها، آن را مورد بررسی بیشتر قرار دهند و سپس برای خرید ساخت شمار بیشتری از آن اقدام کنند. بروز دیرکردها و مشکلات فنی در پروژه توسعه این جنگنده، همچون طول کشیدن بیش از حد رویه طراحی و ساخت موتور هواپیما،‌ مشکلات سازه بدنه و اتاقک خلبان و… نیز از دیگر دلایل کاهش تعداد سفارش این جنگنده از سوی کرملین است؛ روسیه در ابتدا قصد داشت در سفارش اول خود 55 فروند Su-57 سفارش دهد که در نهایت به 12 فروند کاهش یافت.

به گفته جانشین وزیر دفاع روسیه، دو فروند Su-57 از سفارش 12 فروندی این جنگنده ممکن است در سال 2019 وارد خدمت اولیه شود. پس بعد از دریافت دیگر جنگنده‌ها نیز توسعه و بررسی بیشتر آنان تا سال 2025 الی 2028 طول خواهد کشید. گفتن این نکته نیز خالی از لطف نیست که سوخوی در حال حاضر 10 فروند پیش‌نمونه از Su-57 پک فا ساخته است که همین هواپیماها قرار است در آینده وارد خدمت شوند. با ساخت دو فروند دیگر، تولید 12 فروند کامل و تولید این جنگنده متوقف می‌شود و باید صبر کرد و دید آیا تا چند سال آینده نیروی هوایی روسیه به خرید شمار بیشتری سوخوی Su-57 پک فا رغبت پیدا می‌کند یا خیر.

ناگفته نماند هند که بزرگترین خریدار جنگ افزار از روسیه است نیز در این پروژه شریک روسیه بود و قرار بود پس از تکمیل آن، هندی‌ها نیز شمار زیادی از این جنگنده را به خدمت بگیرند. با این حال نارضایتی هندی‌ها از سیستم‌های الکترونیکی جنگنده به ویژه رادار آن، ناتوان بودن موتورها، نارضایتی از پنهانکاری و رادارگریز جنگنده و بالا بودن سطح مقطع راداری آن، مشکلات فنی و دیرکردهای پر تعداد در پروژه، افزایش هزینه‌ها و طلب پشتیبانی مالی بیشتر از سوی روسیه و… سبب شد هندی‌ها از پک فا نا امید شوند و در ابتدا تعداد سفارش‌های جنگنده‌های سوخوی Su-57 پک فا خود را به نصف کاهش دهند.

F-35 لایتنینگ 2

سال گذشته نیز اخباری مبنی بر تصمیم هند به خروج از پروژه پک فا منتشر شد و بر اساس اخبار اخیر، همکاری این دو کشور در پروژه پک فا راکد مانده است. و اما نکته جالب‌تر اینکه چندی پیش هند به خرید 126 فروند جنگنده چندمنظوره پنهانکار و رادارگریز نسل 5 آمریکایی F-35A لایتنینگ 2 (Lightning II) ابراز علاقه کرده و از کمپانی هوافضا، دفاعی و امنیتی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) که سازنده اصلی این جنگنده است، درخواست کرده تا مشخصات فنی F-35A را در اختیار هند قرار دهد. این اقدام هند ممکن است تیر خلاصی به پروژه پک فا باشد؛ چرا که با خروج کامل هند از پروژه، معلوم نیست روسیه بتواند بودجه لازم برای تحقیق و توسعه جنگنده خود را فراهم کند.