قطع اینترنت ایران به خاطر تحریم عملی نمی‌شود، اما احتمال اختلال وجود دارد

شایعه قطع اینترنت ایران توسط آمریکا در ماه‌های اخیر بسیار شنیده می‌شود، اما آیا این شایعه واقعیت دارد و آیا تحریم اینترنت ایران توسط آمریکا امکان‌پذیر است؟ کارشناسان به این پرسش پاسخ داده‌اند.

قطع اینترنت ایران به یکی از پرحاشیه‌ترین خبرها در ماه‌های گذشته تبدیل شده است. بسیاری از کاربران می‌پرسند آیا با تشدید تحریم‌های آمریکا امکان قطع شدن اینترنت ایران وجود دارد یا خیر؟ تنها چیزی که همه روی آن توافق دارند این است که آمریکا زیرساخت‌های ارتباطی جهان را به گونه‌ای در کنترل خود دارد که ممکن است از این طریق در اینترنت ایران اختلال ایجاد کند. در ادامه به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم.

حاکمیت اینترنت در سلطه کدام کشور است؟

اینکه چه کسی کنترل اینترنت را در دست دارد یا حاکمیت اینترنتی در سلطه چه کسی است، موضوع جدیدی در فضای دیپلماسی اینترنت کشور‌های مختلف به شمار نمی‌رود؛ چرا که از سال 2000 تمامی کشورها این موضوع را در اجلاسی با نام جامعه اطلاعاتی (WSISS) مطرح کرده‌اند. از سال 2003 نیز روسای جمهور تعداد زیادی از کشورهای جهان از جمله ایران در این اجلاس که در ژنو سوئیس برگزار شد، شرکت کرده‌اند و در سال 2005 موضوع حاکمیت اینترنت به صورت جدی مطرح شد و سران کشورها به دنبال بررسی هرچه سریع‌تر این موضوع بوده‌اند.

در واقع کشور‌های در حال توسعه با شرکت در این اجلاس که توسط سازمان ملل برگزار می‌شود، از کشورهایی مانند آمریکا تفاضا کرده‌اند که سهمی از مدیریت اینترنت را به آنها اختصاص دهد، اما کشورهای غربی به خصوص آمریکا و شرکت‌های بزرگی چون گوگل و مایکروسافت این درخواست را رد کرده و بر این باور بوده‌اند که ساختار اینترنت همچنان باید به صورت دموکراتیک باقی بماند.

پس از 10 سال فشار دولت‌های در حال توسعه برای کسب استقلال در فضای مدیریتی اینترنت و جلوگیری از تبدیل شدن این فناوری به یک اهرم فشار برای کشورهایی نظیر آمریکا، موجب شد تا نهاد آیکان در مدیریت، نام‌ها و آدرس‌های اینترنتی مستقل‌تر شود. از طرفی کمیته مشورتی دولتی (GACC) نیز تاسیس شد تا بر نحوه کنترل اینترنت نظارت داشته باشد و به شکایت‌ها و پیشنهاد‌های سایر کشورها رسیدگی کند.

سناریو‌های احتمالی قطع اینترنت ایران

با تمام تلاش‌هایی که به مدت 10 سال کشورهای در حال توسعه برای حاکمیت اینترنت انجام داده‌اند، اما هنوز به این سوال که آیا اینترنت ایران قطع می‌شود یا خیر، پاسخ قطعی داده نشده است. با وجود این، همه‌ی ما می‌دانیم که اینترنت برای نخستین بار در کشور آمریکا به وجود آمد و بخش‌های تجاری، خصوصی و منابع اینترنتی سایر کشور‌ها با آمریکا در ارتباط است.

امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات عنوان کرد قطع اینترنت ایران عملی نخواهد شد، اما سناریو‌های احتمالی تحریم ایران که به اختلال اینترنت ایران منجر می‌شود، مسائلی نظیر ایجاد محدودیت برای میزبانی مالکان سایت‌های ایرانی روی دیتاسنترهای خارجی، قطع دسترسی کاربران ایرانی به خدمات سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف از یک عرضه‌کننده خارجی، تحریم‌های TLD) Top Level Domain) مربوط به نام دامنه‌های اینترنتی، اختلال در دسترسی به سایت‌های ایرانی یا سایت‌هایی که به ایرانیان خدمات می‌دهند و تحریم‌هایی که به ایجاد محدودیت در تبادلات مالی می‌انجامد را شامل می‌شود.

مکانیزم حقوقی مانع قطع اینترنت ایران می‌شود

با وجود مکانیزم حقوقی پیچیده و سازوکار اینترنتی متفاوت، قطع اینترنت ایران عملی نخواهد شد. در واقع ساختار اینترنت جهان به شکلی گسترده شده است که تمامی کشورها در آن سهم دارند. علیرضا کاشیان، کارشناس مدیریت اینترنت عنوان می‌کند ساختار شبکه اینترنت جهان به صورت عنکبوتی و پیچیده است و به گونه‌ای گسترده و تقسیم شده که قطع کردن اینترنت یک کشور آن هم به صورت کامل عملی نخواهد شد.

علیرضا کاشیان در ادامه عنوان می‌کند قطع شدن اینترنت به صورت اختلال خواهد بود و می‌تواند به صورت مشکلاتی نظیر کاهش پهنای باند، ایجاد خطا در تبادل داده در لینک‌های ارتباطی، قطع کردن لینک‌ها از طریق اجرا نکردن تعهدات و قرارداد فی‌مابین ارائه‌دهندگان اتصالات بین‌المللی، مشکل فنی با ایجاد دخالت در DNS سرورهای ریشه و روترهای میان گذر باشد.

احتمال اختلال در اینترنت ایران وجود دارد

کاشیان در ادامه بیان کرد به صورت فنی اگر بخواهیم به تعریف قطع اینترنت ایران بپردازیم، باید بگوییم که قطع شدن اینترنت به معنای کاهش پهنای باند عادی است؛ برای مثال اگر فشار آب یک ساختمان را تا حد یک سوم کاهش دهیم، آب به طبقات بالا به سختی منتقل شده و بعضا قطعی آب را به همراه دارد. در واقع آب به طور کلی جریان دارد، اما برای یک عده قطع شده است. به طور کلی آمریکا اجازه قطع اینترنت هیچ کشوری را ندارد و مکانیزم حقوقی مانعی برای این اقدام محسوب می‌شود، اما احتمال ایجاد اختلال اینترنتی وجود خواهد داشت.

تاریخچه قطع اینترنت در جهان

علیرضا کاشیان در ادامه گفت در گذشته قطع شدن اینترنت برای بعضی از کشورها پیش آمده است که معمولا بیشتر آن‌ها غیر عمدی بوده‌اند و به دلیل اختلال ماهواره‌ای یا قطع شدن کابل‌های زمینی و دریایی اتفاق افتاده‌اند. چنین اتفاق‌هایی معمولا برای کشورهایی رخ می دهد که تنها با یک یا دو کانال زمینی و هوایی با شبکه جهانی اینترنت ارتباط دارند. در گذشته قطع اینترنت یک کشور به خاطر دشمنی یا جنگ میان دو کشور رخ نداده است، هر چند امکان بروز یک جنگ سایبری و یا قطع شدن فیزیکی اتصالات فیبر نوری بین‌المللی وجود دارد.

کاشیان همچنین بیان کرد با وجود شبکه ملی اینترنت می‌توان از خطرهای احتمالی مصون ماند. در واقع شبکه اینترنت داخلی مانند شبکه‌های ارتباط تلفنی عمل کرده و اگر امکان تماس با خارج کشور برقرار نباشد، همچنان می‌توانیم بدون اختلال در داخل کشور تماس‌های تلفنی برقرار کنیم. با قرار گرفتن تمامی سرویس‌ها و سرورهای داخل ایران در شبکه ملی اینترنت، در زمان بروز خطرات احتمالی نیز این سرویس‌ها همچنان فعال بوده و دچار اختلال نخواهند شد.

در سال‌های گذشته دیتاسنترهای داخلی توسعه پیدا کرده و به واسطه آن بسیاری از سایت‌های ایرانی به سرورهای داخلی انتقال یافته‌اند و علاوه بر مصون بودن آنها از خطرهای احتمالی، با سرعت زیادی برای کاربران در دسترس خواهند بود. از طرفی بسیاری از خدماتی که کاربران ایرانی از آن‌ها به صورت روزانه استفاده می‌کنند در خارج از کشور قرار دارد و ممکن است در شرایط تحریمی با مشکلاتی مواجه شوند.

تاثیر تحریم اینترنت ایران

کاشیان در این خصوص اظهار کرد تحریم های آمریکا، حوزه اینترنت ایران را با تاثیرهای منفی همراه خواهد کرد. شاید نهاد‌های سیاست‌گذار و کنترل‌کننده منابع اینترنتی مانند آیکان (ICANN) به خاطر اساسنامه خود در حوزه سرویس‌های اینترنتی به صورت مستقیم ورود نمی‌کنند و بیشتر بر روی حوزه تقسیم منابع اینترنتی مانند IP آدرس‌ها و دامنه‌ها متمرکز هستند، اما شرکت‌های سرویس‌دهنده آمریکایی تحت نظر آیکان به پیروی از تحریم های آمریکا، از ارائه خدمات به ایران خودداری می‌کنند. برای مثال آیکان، شرکت آمریکایی Verisign را مسئول رجیستری و کنترل‌کننده اصلی ثبت دامنه‌های COM وNET برگزیده است، اما این شرکت که با تمامی شرکت‌های Registrar کننده دامنه در جهان قرارداد دارد، با شرکت‌های ایرانی همکاری نداشته و هیچ گونه قراردادی منعقد نشده است.

کاشیان در ادامه بیان کرد نمایندگان ایران مشکلات به وجود آمده را به آیکان ارجاع داده‌اند، اما قدرت شرکت‌های آمریکایی از توانایی آیکان بیشتر بوده و حل مشکلات را با شرایط بدی همراه کرده است. از طرفی بعضی از شرکت‌های آمریکایی با مصونیت مواجه بوده و می‌توانند بر خلاف تحریم آمریکا با ایران همکاری کنند. یعنی شرکت‌هایی نظیر شرکت‌های عرضه‌کننده دارو با تقاضای مصنونیت می‌توانند از قوانین تنبیهی آمریکا در امان بمانند، اما شرکت‌هایی نظیر Verisign هیچگاه چنین تقاضایی را ارائه نداده‌اند.

وی افزود ایران با حضور در جلسه‌های کمیته مشورتی دولتی آیکان، درصدد حفظ منافع دسترسی به منابع اینترنتی بوده و همواره در این راستا گام بر می‌دارد، اما این کمیته مشورتی توانایی جلوگیری از قطع اینترنت ایران را ندارد. از طرفی حضور در این جلسه‌ها نیز به گونه‌ای الزامی بوده و غیبت کردن در آن به منزله خود تحریمی از دید آیکان به شمار می‌رود.

باید ظرفیت مسیرهای ارتباطی افزایش یابد

مسئولان کشورمان برای ایجاد مسیرهای ارتباطی آسان‌تر اقداماتی را انجام داده‌اند و در این راستا در دولت یازدهم، وزارت ارتباطات با یک شرکت ایتالیایی قراردادی را منعقد کرده است تا چهارمین مرکز تبادل اطلاعات خاورمیانه بعد از مراکز (POP) امارات، عمان و استانبول راه‌اندازی شود و به جای اینکه مسیر ترانزیت ارتباطی کشورهای منطقه به اروپا برود، به صورت مستقیم در تهران مدیریت ‌شود.

رضا هاشمی، کارشناس حوزه اینترنت در این خصوص اظهار کرد باید به اینترنت به عنوان یک دارایی بزرگ نگاه شود. این سامانه جهانی برای حفظ و توسعه ارتباط با شبکه اینترنت جهانی و شاخص‌های رشد اقتصادی و اجتماعی، امر مهمی تلقی می‌شود و با قطع شدن آن خسارت بزرگ ملی به وجود خواهد آمد. در این راستا باید سازوکار مناسبی برای مقابله با آن اندیشیده شود. در واقع با افزایش ظرفیت مسیرهای ارتباطی از طریق کشورهای همسایه و ایجاد قراردادهای چند جانبه و آسان‌تر کردن عبور بزرگراه‌های اصلی اینترنت از داخل کشور، می‌توان از خطرهای احتمالی جلوگیری کرد.

این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد نمی‌توان نقش زیاد آمریکا در اینترنت جهانی و پیروی شرکت‌های مهم جهان از آن را نادیده گرفت. از طرفی باید با شرکت‌هایی که همکاری آن‌ها با ایران مشکلی ندارد و می‌توانند معافیت تحریمی دریافت کنند، مذاکره‌هایی صورت بگیرد تا به دریافت مصنونیت اقدام کنند و از خدمات آن‌ها استفاده شود. بدون شک قطع اینترنت ایران عملی نمی‌شود، اما تحریم‌های آمریکا تاثیر نامطلوبی بر روی شرکت‌ها سرویس‌دهنده می‌گذارد که منجر به کاهش کیفیت اینترنت ایران می‌شود.