گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
طبق گزارش کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک، اینترنت ایران در میان ۱۰۰ کشور اول GDP بدترین عملکرد را ثبت کرده است.
با عنایت به آخرین اخبار داخلی و بر اساس گزارش پنجم وضعیت کیفیت اینترنت ایران که به تازگی توسط کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک منتشر شده است، ایران بدترین وضعیت کیفیت اینترنت در میان ۱۰۰ کشور اول GDP (تولید ناخالص داخلی) یا همان بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان را دارد. این معیار نشان می‌دهد که در رقابت جهانی برای جذب سرمایه، توسعه نوآوری و پیوستن به اقتصاد دیجیتال جهانی، ایران با یک مانع بزرگ و رو به رشد مواجه است.
اوضاع تکان‌دهنده اینترنت ایران در سطح جهانی
جدیدترین گزارش وضعیت کیفیت اینترنت ایران که توسط کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک منتشر شده، نه تنها به ارزیابی‌های فنی و آماری می‌پردازد، بلکه با استناد به داده‌های افکارسنجی مرکز معتبر «ایسپا»، تجربه کاربران نیز را آشکار می‌سازد که حاکی از افزایش بی‌سابقه و چشمگیر استفاده از فیلترشکن‌ها در میان کاربران ایرانی است. طبق داده‌های افکارسنجی ایسپا که مربوط به خرداد ماه ۱۴۰۴ است، در حال حاضر ۸۶ درصد از کاربران اینترنت در ایران برای دسترسی به محتوای مورد نظر خود، مجبور به استفاده از فیلترشکن هستند.
نکته قابل تأمل‌تر اینجاست که این وضعیت، تغییر بسیار بزرگی را نسبت به گذشته نشان می‌دهد و بیش از ۶۲ درصد از کاربران تا پیش از سال ۱۴۰۱ و پیش از موج گسترده فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی و اعمال محدودیت‌های شدید اینترنتی، اصلاً نیازی به استفاده از فیلترشکن یا پروکسی نداشتند. این تغییر ناگهانی، پیامد مستقیم سیاست‌های محدودکننده و فیلترینگ فراگیر است که در سال‌های اخیر به اوج خود رسیده و دسترسی آزاد به اطلاعات و خدمات آنلاین را برای بخش عظیمی از جامعه مختل کرده است. این وابستگی به فیلترشکن‌ها علاوه بر بار مالی مضاعف، امنیت داده‌های کاربران را نیز به خطر انداخته است.
- وضعیت کسب و کارهای اینترنتی در ایران مطلوب نیست
- اجرای سند تسهیم درآمد محتوا باعث گران شدن اینترنت می‌شود؟
با وجود فیلترینگ شدید اینستاگرام، این پلتفرم همچنان جایگاه خود را به عنوان انتخاب اول کاربران ایرانی حفظ کرده است. گزارش ایسپا نشان می‌دهد که ۶۳ درصد از کاربران اینترنت در ایران، همچنان اینستاگرام را به عنوان پلتفرم اصلی خود برای ارتباطات و مصرف محتوا انتخاب می‌کنند.
همچنین با عنایت به آمار، وضعیت اینترنت در ایران بیش از پیش نگران‌کننده به نظر می‌رسد. طبق این گزارش تجربه استفاده از اینترنت در ایران فقط از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان، کنگو و اتیوپی وضعیت بهتری دارد. این مقایسه بسیار تلخ و تأمل‌برانگیز است، چرا که ایران را عملاً در کنار کشورهایی قرار می‌دهد که اغلب درگیر بحران‌های داخلی، جنگ، یا جزو کم‌توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان هستند.
این گزارش تأکید می‌کند که حتی با نادیده گرفتن شرایط خاص و موقتی مانند دوران حمله اسرائیل به ایران که ممکن است بر کیفیت اینترنت تأثیر گذاشته باشد، تفاوت محسوسی در وضعیت نسبت به گزارش چهارم (که ایران در جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ کشور قرار داشت) دیده نمی‌شود. تجربه کاربری اینترنت در ایران همچنان با سه صفت کلیدی کند (۸۴ از ۱۰۰)، پراختلال (۹۲ از ۱۰۰) و محدود (۹۹ از ۱۰۰) توصیف می‌شود. در مجموع و بر اساس رده‌بندی میانگین این سه شاخص، کیفیت اینترنت در ایران در رتبه ۹۷ از ۱۰۰ کشور قرار گرفته است.
واقعیت اینترنت کشور از نگاه کمیسیون اینترنت
کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک از تیرماه ۱۴۰۲ گام مهمی در شفاف‌سازی وضعیت برداشت. این اقدام دقیقاً همزمان با دورانی بود که محمدامین آقا‌میری، دبیر شورای عالی فضای مجازی از سوی رئیس دولت سیزدهم مأموریت یافته بود تا به بررسی عمیق دلایل اختلال‌ها و کیفیت پایین اینترنت در کشور بپردازد. در پاسخ به این نیاز مبرم، کمیسیون اینترنت برای اولین بار یک گزارش جامع و مستند از وضعیت کیفیت اینترنت ایران منتشر کرد.
اگرچه انتشار این گزارش با واکنش‌های منفی و انکارآمیز از سوی وزارت ارتباطات دولت سیزدهم مواجه شد و آن را «غیرواقعی و فاقد اعتبار» خواندند، اما تجربه کاربران در فضای مجازی، گواهی بر صحت و اعتبار آن بود. به خصوص از اواخر شهریورماه ۱۴۰۱ که اینترنت کشور با اعمال بی‌سابقه‌ترین محدودیت‌ها روبرو شد و پلتفرم‌های باقی‌مانده نیز یکی پس از دیگری به زیر تیغ فیلترینگ رفتند، تجربه روزمره کاربران به وضوح نشان می‌داد که گزارش ارائه‌شده کاملاً قابل استناد است.
کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک در «گزارش پنجم وضعیت کیفیت اینترنت کشور» نیز همانند گزارش‌های پیشین خود، بر انتخاب و استفاده از پایگاه‌های داده متنوع و معتبر بین‌المللی تأکید کرده است. هدف اصلی این رویکرد، ارائه یک ارزیابی بی‌طرفانه و جامع از وضعیت اینترنت ایران بوده است. برای دستیابی به این مهم، میانگین وضعیت اینترنت ایران در هر یک از این شاخص‌ها به عنوان معیار رده‌بندی نهایی قرار گرفته است.
ایران در قعر جدول کیفیت اینترنت با کسب رتبه 97
به طور مشخص، در شاخص «تأخیر» که به نوعی می‌تواند نمایانگر بخش‌هایی از اختلالات و پایداری شبکه باشد، از داده‌های “Google CRUX” بهره گرفته شده است. این داده‌ها، اطلاعاتی جامع و دقیق از تأخیر در بارگذاری صفحات و پاسخگویی سرورها ارائه می‌دهند که مستقیماً بر تجربه کاربری تأثیرگذار است. در شاخص «محدودیت» که ابعاد فیلترینگ و دسترسی به محتوای آزاد را می‌سنجد، از پایگاه داده‌ی “Ooni” استفاده شده است. نهایتاً، شاخص «سرعت» که یکی از حیاتی‌ترین عوامل در کیفیت اینترنت محسوب می‌شود، بر اساس داده‌های “رادار Cloudflare” اندازه‌گیری شده است. Cloudflare به دلیل شبکه گسترده سرورهای خود در سراسر جهان و حجم بالای ترافیکی که مدیریت می‌کند، منبعی بسیار معتبر برای سنجش سرعت و عملکرد اینترنت است.
در نتیجه بررسی‌های انجام‌شده از میان کشورهایی که در هر سه شاخص مذکور رتبه‌ای مشخص داشتند، ایران با جایگاه ۹۷ از مجموع ۱۰۰ کشور مورد بررسی، عملاً به عنوان یکی از بدترین کشورها از نظر کیفیت اینترنت رده‌بندی شده است. این رتبه، هرچند برای پنجمین بار است که گزاره «ایران در قعر رده‌بندی‌های کیفیت اینترنت است» را تکرار می‌کند و ممکن است دیگر باعث شگفتی نشود، اما کمیسیون اینترنت بر این نکته تأکید می‌کند که نباید به بی‌کیفیتی اینترنت برای کاربران نهایی عادت کرد.
طبق گزارش مذکور، بی‌کیفیتی اینترنت در کشور، برخلاف برخی تصورات یا توجیهات رایج عمدتاً ناشی از عوامل غیرقابل کنترل نظیر تحریم‌های بین‌المللی نیست. بلکه به زعم تهیه‌کنندگان گزارش، این معضل علتی قابل کنترل‌تر دارد و می‌توان با اتخاذ تصمیم‌گیری عاقلانه و به‌سرعت این محدودیت‌ها را برطرف کرد.
- رشیدی کوچی: تداوم فیلترینگ، یعنی همراهی با دشمن
- آیا محدودیت در اینترنت ایران، مانع حملات سایبری می‌شود؟
بر این اساس با تغییر سیاست داخلی در زمینه فیلترینگ، یعنی رفع فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های کاربردی و مهارتی که بخش بزرگی از نیازهای کاربران را پوشش می‌دهند، می‌توان گام بزرگی در جهت بهبود برداشت. علاوه بر این، بهبود وضعیت شبکه از طریق حذف اختلالات تحمیلی به بهانه‌ی جلوگیری از عملکرد فیلترشکن‌ها نیز حیاتی است. این اختلالات، که بعضاً به قصد مقابله با ابزارهای دورزدن فیلترینگ اعمال می‌شوند، به طور مستقیم به کیفیت کلی اینترنت آسیب می‌زنند و کاربران عادی را نیز قربانی می‌کنند.
کمیسیون اینترنت در نهایت با اطمینان اعلام می‌کند که حتی با همین بضاعت ملی و بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی عظیم یا فناوری‌های پیشرفته‌ی جدید، می‌توان تجربه بهتری را برای کسب‌وکارهای دیجیتال، شهروندان کشور و مهم‌تر از همه، بازگشت اعتماد عمومی به فضای مجازی و حاکمیت ایجاد کرد.
سلطه فیلترشکن بر اینترنت کشور
برای سنجش عادات مصرف اینترنت و تأثیر فیلترینگ بر کاربران ایرانی، پژوهشی مهم در خردادماه ۱۴۰۴ و درست پیش از وقایع حساس و پرالتهاب حمله اسرائیل به ایران مورد بررسی قرار گرفت و داده‌های ارزشمندی را درباره پرکاربردترین پلتفرم‌های خارجی و میزان استفاده از فیلترشکن در کشور آشکار کرد.
نتایج گزارش پنجم انجمن، به روشنی نشان داد که در میان شبکه‌های اجتماعی خارجی، «اینستاگرام» همچنان پرکاربردترین پلتفرم در میان ایرانی‌هاست. اما ابعاد همکاری ایسپا و کمیسیون اینترنت تنها به این موضوع محدود نمی‌شد و در این گزارش تأیید شد که حجم عظیمی از کاربران اینترنت در ایران، بالغ بر ۹۳.۸ درصد از جوانان زیر ۳۰ سال، ناچار به استفاده از فیلترشکن هستند.
همچنین، این پژوهش نشان داد که در مجموع 86 درصد از تمام کاربران اینترنت در ایران، برای دسترسی به محتوای مورد نظر خود به فیلترشکن متوسل می‌شوند که این رقم بسیار بالایی است. در ادامه، این گزارش تأکید شده که ۶۳ درصد از کاربران اینترنت، اینستاگرام را به عنوان اولین انتخاب خود در میان شبکه‌های اجتماعی قرار داده‌اند که این موضوع خود مهر تأییدی بر سلطه این پلتفرم در فضای مجازی ایران است.
یکی از یافته‌های کلیدی این گزارش، آماری بود که نشان می‌داد ۶۲.۲ درصد از کاربران، پیش از سال ۱۴۰۱ و پیش از موج جدید فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی پرطرفداری چون تلگرام و یوتیوب، اصلاً از فیلترشکن و پروکسی‌ها استفاده نمی‌کردند. این داده به روشنی مرز مشخصی را بین دوران قبل و بعد از فیلترینگ گسترده ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق کاربران به اجبار و در واکنش به محدودیت‌های اعمال شده، به سمت استفاده از فیلترشکن‌ها سوق داده شده‌اند.
در نهایت، گزارش به بعد اقتصادی و معیشتی این محدودیت‌ها نیز پرداخت و مشخص کرد که از میان آن دسته از کاربرانی که از شبکه‌های اجتماعی به عنوان منبع درآمد استفاده می‌کردند، ۶۰ درصدشان اینستاگرام را مهم‌ترین بستر کسب‌وکار خود می‌دانستند.
اختلال در پروتکل‌های نوین HTTP/3 و IPv6
سال‌هاست که کارشناسان و متخصصان حوزه فناوری اطلاعات در ایران، به دفعات نسبت به پیامدهای زیان‌بار عدم توجه به زیرساخت‌های نوین و اعمال محدودیت‌های ناخواسته بر کیفیت اینترنت در کشور هشدار می‌دهند. کمیسیون اینترنت در گزارش‌های متعدد پیشین خود، به کرات بر اهمیت حیاتی پروتکل HTTP/3 تأکید کرده بود. این پروتکل پیشرفته، نه تنها ستون فقرات نسل جدید وب محسوب می‌شود، بلکه قادر است سرعت، امنیت و پایداری ارتباطات آنلاین را به شکل چشمگیری ارتقا بخشد.
اما متأسفانه، همان‌گونه که این کمیسیون پیش‌بینی کرده بود اختلالات گسترده و مداوم در عملکرد این پروتکل، هزینه‌های سرسام‌آوری را به اقتصاد دیجیتال کشور تحمیل کرده و فرصتی بی‌بدیل را برای بهبود چشمگیر کیفیت اینترنت در ایران از دست داده است. این چالش‌ها، در تازه‌ترین گزارش پنجم وضعیت کیفیت اینترنت که توسط این کمیسیون تهیه شده، به وضوح منعکس شده است.
بر اساس داده‌های دقیق این گزارش، وقایع مربوط به جنگ تحمیلی اسرائیل به ایران و پاسخ نظامی متقابل در تاریخ ۲۳ خردادماه نقش مهمی در این اختلالات داشته است. در همان لحظه آغاز این تنش‌ها، یعنی از نیمه‌شب ۲۳ خرداد نشانه‌های آشکار اختلال در شبکه اینترنت کشور پدیدار شد. با رسیدن به روز ۲۴ خرداد وضعیت به گونه‌ای بحرانی رسید که دسترسی کاربران به اینترنت به حداقل خود تنزل یافت. این گزارش همچنین تأکید می‌کند که در اوج این بحران، یعنی در روزهای ۲۹ و ۳۰ خرداد، کمتر از ۳ درصد از کل کاربران اینترنت در ایران قادر به دسترسی به شبکه بوده‌اند.
- مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، وجود لیست سفید برای اینترنت طبقاتی را تکذیب کرد
- گزارش اسپیدتست از وضعیت سرعت اینترنت در ژوئن 2025؛ رشد غیر منتظره ایران در رتبه‌بندی جهانی
پس از سپری شدن این دوران بحرانی، در تاریخ ۳۱ خرداد در یک اقدام تدریجی و محتاطانه، دسترسی به اینترنت برای اپراتورهای ثابت و مناطق کم‌ریسک‌تر کشور به صورت محدود آغاز شد. این بازگشایی تدریجی، در حالی صورت گرفت که افکار عمومی به شدت در انتظار بازگشت کامل به وضعیت عادی بود. در حالی که وزارت ارتباطات به کرات از اتصال کامل اینترنت و بازگشت به شرایط عادی سخن می‌گفت، داده‌های این گزارش خلاف آن را ثابت می‌کنند. یکی از شواهد بارز این ادعا، این است که حتی ۱۴ روز پس از اعلام آتش‌بس و فروکش کردن تنش‌های نظامی، یعنی در تاریخ ۳ تیرماه پروتکل حیاتی IPv6 – که نقشی کلیدی در آینده اینترنت و گسترش آدرس‌های IP دارد – تنها در برخی نقاط به صورت محدود و ناقص بازگشایی شده بود.
نکته حائز اهمیت دیگری که گزارش به آن اشاره می‌کند، این است که حتی با گذشت هفته‌ها از پایان تنش‌های نظامی، اختلال در عملکرد پروتکل‌های HTTP/3 و IPv6 همچنان ادامه داشته و شبکه اینترنت کشور به هیچ وجه به وضعیت پیش از جنگ بازنگشته است.
اما شاید نگران‌کننده‌ترین نکته این گزارش، عدم یکپارچگی و اختلالات در پروتکل HTTP/3 در میان سرویس‌دهندگان اینترنت مختلف است. این گزارش با انجام تست‌های متوالی بر روی اپراتورهای گوناگون، عنوان داشت: «هر کدام از آن‌ها نوع متفاوتی از اختلال را ثبت کرده‌اند. امروز که بیش از یک ماه از پایان حمله اسرائیل به ایران می‌گذرد، اختلال‌های متنوعی در شبکه اینترنت کشور مشاهده می‌کنیم که پیش از جنگ هم ثبت شده‌اند و همچنان باقی مانده‌اند.»
پشت پرده فیلترینگ در ایران
یکی از یافته‌های کلیدی این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که پس از رفع فیلتر گوگل پلی استور و واتساپ، بلافاصله شاهد افزایش قابل توجه ۱۰ درصدی در مصرف پهنای باند بین‌الملل شرکت ارتباطات زیرساخت بوده‌ایم. این یافته‌ها در تضاد با اظهارات پیشین مسئولان قرار می‌گیرد؛ بهزاد اکبری، معاون شرکت ارتباطات زیرساخت در دفعات متعدد تأکید کرده بود: «از نظر فنی و تامین پهنای باند، هیچ‌گونه نگرانی برای رفع کامل فیلترینگ از تمامی شبکه‌های اینترنتی و پلتفرم‌های خارجی وجود ندارد.»
وی اذعان داشته که تداوم فیلترینگ، دلایل ماهیتاً غیرفنی داشته و تصمیم‌گیری در این خصوص توسط مراجع و نهادهای تصمیم‌گیر دیگری انجام می‌شود. بدین ترتیب محدودیت‌های گسترده در دسترسی به اینترنت، نه ناشی از ضعف زیرساخت‌ها یا کمبود پهنای باند هستند، بلکه ریشه‌های آن‌ها را باید در تصمیمات سیاسی و امنیتی جستجو کرد.
گزارش مذکور، جایگاه ایران را در میان کشورهایی که بیشترین محدودیت‌ها را بر دسترسی کاربران به فضای مجازی اِعمال می‌کنند، مشخص ساخته است. بر اساس این تحلیل ایران در کنار کشورهایی نظیر «چین»، «ترکمنستان» و «موزامبیک»، در فهرست کشورهایی قرار دارد که شدیدترین محدودیت‌ها را بر دسترسی به پلتفرم‌های جهانی نظیر فیس‌بوک، شبکه X (توییتر سابق)، یوتیوب، اینستاگرام، تلگرام، «واتساپ و توییچ اعمال می‌کند.
فقط ۴ درصد وب‌سایت‌های ایرانی، اینترنت خوب دارند!
در گزارش اخیر، یکی از محوری‌ترین بخش‌ها به تحلیل و بررسی شاخص زمان رفت و برگشت (Round Trip Time) اختصاص یافته است. این شاخص در واقع میانگین زمانی را اندازه‌گیری می‌کند که یک درخواست از سمت کاربر ارسال می‌شود، به سرور مقصد می‌رسد و سپس پاسخ آن به کاربر بازگردد.
در بخش‌های پیشین، این گزارش با تحلیل RTT از سیصد هزار مبدأ (Origin) پرتکرار در میان کشورهای مختلف جهان، به یک میانگین کلی جهانی دست یافته بود که وضعیت غالب کشورها را در این زمینه به تصویر می‌کشید. اما در این قسمت، تمرکز تحلیل به سمت داخل کشور معطوف شده است تا وضعیت ایران با دقت بیشتری ارزیابی شود.
نتیجه این بررسی‌ها بسیار نگران‌کننده و تأمل‌برانگیز است؛ زیرا ایران با متوسط RTT معادل ۲۹۵ میلی‌ثانیه، در کنار کشورهایی قرار گرفته که درگیر جنگ‌های داخلی یا خارجی هستند و یا جزو کشورهای کمتر توسعه‌یافته جهان محسوب می‌شوند. ایران در این رتبه‌بندی تنها از کشورهای معدودی مانند کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان، کنگو و اتیوپی وضعیت بهتری دارد. این مقایسه نشان می‌دهد که زیرساخت‌های اینترنتی ایران، از منظر سرعت و تأخیر، فاصله معناداری با اکثر کشورهای دنیا، حتی کشورهای در حال توسعه، دارد و این یک زنگ خطر جدی برای آینده دیجیتالی کشور به شمار می‌رود.
- وزیر ارتباطات به شکست فیلترینگ اعتراف کرد
- تصویب لایحه مقابله با محتوای خلاف واقع به بن بست خورد؛ استرداد لایحه با دستور رئیس جمهور
گزارش سپس به بررسی دقیق‌تر وضعیت در شش ماه گذشته، از دی ماه ۱۴۰۲ تاکنون پرداخته و نشان می‌دهد که درصد وب‌سایت‌های ایرانی از نظر وضعیت RTT در دسته‌بندی‌های خوب، متوسط و بد، تغییر محسوسی نداشته‌اند. بر اساس داده‌های این دوره تقریباً ۲۳ درصد از وب‌سایت‌های پرکاربرد ایرانی در وضعیت «کیفیت بد» از نظر RTT قرار داشته‌اند. علاوه بر این، حدود ۷۰ درصد از وب‌سایت‌ها در وضعیت «کیفیت متوسط» بودند و در نهایت، تنها حدود ۴ درصد از وب‌سایت‌ها در وضعیت «کیفیت خوب» قرار داشته‌اند.
برای درک بهتر وخامت این وضعیت، گزارش به مقایسه با کشور ترکیه می‌پردازد. در ترکیه، وضعیت به مراتب متفاوت و مطلوب‌تر است؛ تنها ۵ درصد از وب‌سایت‌های پرکاربرد ترکیه در وضعیت «کیفیت بد» قرار دارند. حدود ۷۰ درصد از وب‌سایت‌ها در وضعیت «متوسط» هستند که مشابه ایران است، اما نقطه تفاوت چشمگیر، در بخش کیفیت خوب است؛ حدود ۲۲ درصد از وب‌سایت‌های ترکیه در وضعیت «کیفیت خوب» قرار دارند. این رقم، بیش از پنج برابر درصد وب‌سایت‌های با کیفیت خوب در ایران است.