باستانشناسان در کشفی حیرتانگیز موفق شدند دست خط موسی پیامبر را پیدا کنند. این در حالی است که پیشتر برخی افراد با دیده تردید نسبت به وجود شخصیت تاریخی موسی نگاه میکردند.
وقتی صحبت از مصر میشود، اکثر افراد مومیاییهای قدیمی و فرعونها با قصرهای شگفتانگیز را بهخاطر میآورند. برای برخی نیز اهرام مصر بهنماد این سرزمین تاریخی شناخته میشود. هرچند بخش دیگری از سرزمین مصر با نام موسی پیامبر گره خرده است. اکنون نیز شاهد کشف دست خط موسی هستیم.
پیدا شدن دست خط موسی در دل یک معدن فیروزه
در رابطه با ماجرای موسی دو روایت گوناگون وجود دارد. گروهی داستانهای نقلشده در کتب دینی را بهعنوان مجموعهای اسطورهای قلمداد میکنند. آنها اعتقاد دارند داستانهای مرتبط با موسی یا رخ ندادهاند یا در بهترین حالت اغراق شده هستند. حتی برخی وجود شخصیتی تاریخی و واقعی بهنام موسی را زیر سوال میبرند. بهباور آنها این شخصیت بعدها توسط مردم یهود ساخته شده است.
در سمت مقابل نگاه مذهبی را داریم. بر اساس این نگاه موسی بهعنوان یکی از مهمترین پیامآوران الهی شناخته میشود. شخصی که در دربار فرعون رشد کرد و کمکم از ریشههای خود آگاه شد. او که از رنج قوم بنیاسرائیل اندوهگین بود، تصمیم گرفت آنها را از بردهداری و کار در معادن رها کند. حالا شواهد باستان شناسی جدید باعث شده روایت مذهبی بسیار قدرت بگیرد.
- متن اصلی متنسب به موسی پیامبر
پژوهشگری بهنام مایکل بار-رون در حال بررسی کتیبههای پیشسینایی در مصر بود که دست خط موسی را شناسایی کرد. این نوشته در نزدیکی سنگنوشتهای به نام سینای ۳۵۷ در معدن L قرار دارد. سنگنوشته اشارهشده تنها یکی از ۲۰ متن پیشسینایی کشفشده در مصر است. برای اولینبار در دهه ۱۹۰۰ میلادی بود که سر ویلیام پتری این نوشتهها را پیدا کرد. هرچند تفسیر آنچه روی آنها نوشته شده کار آسانی نیست.
تفسیر خط پیشسینایی
ما با یک نوع سیستم نوشتاری ابتدایی طرف هستیم که حدود ۳۸۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش در بیابان سینا بهکار میرفت. این خط با آنچه توسط مردم بومی مصر استفاده میشد تفاوت دارد و عموما بین کارگران سامیزبان این منطقه رواج داشته است. باستانشناسان این خط را همچون پلی بین خط هیروگلیف مصری و خطوط سامی نسلهای بعد میدانند.
پیشتر دانشمندان به این نتیجه رسیده بودند که این متون توسط کارگران سامیزبان و حدود ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد نوشته شده است. هرچند هیچکس انتظار نداشت در میان نوشتهها دست خط موسی پیامبر کشف شود. دکتر بار-رون به مدت ۸ سال تصاویر گرفته شده با رزولوشن بالا و اسکنهای سهبعدی متون موجود در موزه دانشگاه هاروارد را بررسی کرد.
او از روشهای مختلف و دقیق استفاده میکرد تا از هرگونه نتیجهگیری احساسی جلوگیری شود. در نهایت مشخص شد در یکی از نوشتهها جمله «این پیامی از موسی است» دیده میشود. پیامی که باعث شده جنجال بزرگی در اخبار علمی و میان کارشناسان مختلف شکل گیرد. کشف جدید میتواند باعث انقلابی در تاریخشناسی مصر و تغییر در نگاه دانشمندان به متون دینی شود. هرچند برخی بهشدت با یافته جدید مخالف هستند.
جنجال عجیب کتیبههای موجود و جنگ مذهبی
در دوران دودمان دوازدهم پادشاهی میانه مصر منطقه سرابیتالخادم بهخاطر معادن فیروزه معروف بود. مصریان از کارگران سامیزبان برای کار در این معادن با شرایط سخت استفاده میکردند. نوشتههای بهجا مانده در کتیبهها نشان میدهد که نهتنها آنها خدایان مصر را نپذیرفته بودند، بلکه یک جنگ مذهبی واقعی در درون گروه سامیزبان نیز وجود داشته است.
دانشمندان توانستهاند ۵ گروه کتیبه پیشسینایی را در این منطقه پیدا کنند:
- کتیبههای الهه بعالت
- کتیبههای خدای ال (EL)
- کتیبههای ترکیبی
- کتیبههای تخریبشده
- کتیبههای رمزی
گروه اول به الهه بعالت تعلق دارند و در آنها دعاهای مختلف دیده میشود. در آن زمان مردم سامیزبان این منطقه به چند خدایی باور داشتند و بعالت نیز یکی از خدایان مهم آنها محسوب میشد. در گروه دوم نیایش خدای ال بسیار برجسته است. خدایی که بعدها با یهوه ترکیب شد. در واقع کتیبههای این گروه دارای محتوای یکتاپرستی هستند. دست خط موسی پیامبر نیز در همین گروه پیدا شده است.
- سنگنوشته پیشسینایی
جالب اینجاست که پیام موسی پس از خطخطی کردن و تخریب دعایی مرتبط با الهه بعالت نوشته شده است. این مسئله بهخوبی نشان میدهد که در آن زمان بین مردم سامیزبان درگیری مذهبی وجود داشته و گروهی میخواستند باور به خدای ال را جایگزین خداهای چندگانه کنند. در برخی از نوشتهها دعاهای مرتبط با الهه بعالت طوری مخدوش شده که بتوان از آنها برای پرستش خدای ال استفاده کرد.
اختلافات با فرعون و حکومت مصر
در بخشهایی از این متون نیز اشارههایی به بردهداری، مردمان آنسوی دریا و جدا شدن از پیروان آیین گمراهکننده بعالت دیده میشود. مواردی که بهخوبی یادآور رخدادهای مرتبط با موسی پیامبر هستند.
جالب اینجاست که پیشتر در رابطه با شناسایی فرعون معروف داستان موسی بین دانشمندان اختلاف وجود داشت. هرچند اکنون میتوان گفت که موسی در زمان پادشاهی آمنمحات سوم زندگی میکرده است. در زمان این پادشاه معادن فیروزه فعال بودند و پروژههای ساختمانی زیادی اجرا شدند. همچنین او دستور داد سیستم پیچیدهای از کانالها را برای مهار آب رود نیل بسازند.
- کشف نسخهای گمشده از «کتاب مردگان» در مصر؛ چرا کارشناسان سکوت کردهاند؟
- تصویری نایاب که جنجال به پا کرد؛ آیا مجسمه ابوالهول مصر ورودی مخفی دارد؟
- شهر گمشده مصر باستان پس از هزاران سال در دلتای نیل کشف شد
نوشتههای موجود در معادن نشاندهنده نفرت کارگران سامیزبان نسبت به فرعون هستند. آنها ظاهرا یکبار معبد بعالت که توسط فرعون ساخته شده را به آتش کشیده بودند. همچنین از دروازههای کاخ فرعون با نام دروازههای نفرینشده یاد کردهاند. در واقع تنش بین این گروه و حکومت مصر کاملا آشکار است. درون معابد این منطقه یکبار دیگر نام موسی دیده میشود. هرچند که نوشته دوم چندان سالم و قابل بازیابی نیست.
مخالفتهای دیگر پژوهشگران با دست خط موسی
کشف دست خط موسی پیامبر باعث شده موجی از واکنشهای گوناگون شکل گیرد. برخی افراد یافته جدید را علمی و درست نمیدانند و خواستار بررسی دقیقتر ماجرا هستند. دکتر توماس اشنایدر، استاد مصرشناسی دانشگاه کلمبیا اعتقاد دارد که ادعاهای جدید کاملا گمراهکننده و اشتباه هستند. بهباور وی شناسایی اتفاقی حروف الفبا از یک خط ناشناخته و ارتباط دادن آنها به رخدادهای باستانی کار درستی نیست.
اکثر پژوهشگران نیز تاکید دارند که تفسیر حروف استفاده شده در خط پیشسینایی بسیار سخت است و نمیتوان با قطعیت در رابطه با آنها نظر داد. هرچند بار-رون تاکید دارد که یافتههای جدید با استفاده از فناوریهای پیشرفته و پس از سالها تلاش بهدست آمده است.
در نهایت بهنظر میرسد این اختلاف زمانی حل خواهد شد که متنی یکسان به دو زبان مصری و پیشسینایی کشف شود. اتفاقی که برای مصر باستان رخ داد و باعث شد دانشمندان بتوانند هزاران نوشته باقیمانده از آن دوران را رمزگشایی کنند.