۱۲ خدای قدرتمند بین‌النهرین باستانی؛ از خالق آسمان‌ها تا حاکم جهان زیرین

خدایان بین النهرین با سایر خدایان جهان باستان فرق دارند. امروز ۱۲ خدای قدرتمند از خالق آسمان‌ها گرفته تا پادشاه جهان مردگان را معرفی خواهیم کرد که از نظر برخی افراد نماینده موجودات فضایی بودند.

حدود سال ۴۵۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد بود که تمدن سومر در جنوب میان‌رودان (عراق امروزی) شکل گرفت. سومر یکی از نخستین تمدن‌های پیشرفته بشری محسوب می‌شد. به همین خاطر دانشمندان توجه ویژه‌ای به فرهنگ آن دارند. بررسی خدایان بین النهرین نشان می‌دهد که مردمان این تمدن جهان‌بینی عجیبی داشته‌اند.

فهرست مطالب

نگاهی به خدایان بین النهرین، شکل‌دهندگان به جهان اولین تمدن خاورمیانه

چندی پیش در گجت‌نیوز نگاهی به خدایان اساطیر اسلاوی داشتیم. هرچند امروز می‌خواهیم چند هزار سال به گذشته برویم. زمانی که مردم بین النهرین با خشک کردن باتلاق‌ها تازه کشاورزی را شروع کرده بودند. آنها به تجارت اهمیت می‌دادند و حتی توانسته‌ بودند صنایعی مثل بافندگی، فلزکاری و سفالگری را توسعه دهند.

هرکدام از شهرهای این تمدن تحت حمایت یک خدای خاص قرار داشت. مردم شهر نیز معابد بزرگی را برای اقامت آنها ساخته بودند. در رابطه با خدایان بین النهرین دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد. برخی افراد آنها را ساخته ذهن انسان و برگرفته از عناصر اولیه مثل هوا، آتش و آذرخش می‌دانند. هرچند گروهی دیگر به داستان‌های خاص شکل‌گیری آنها و شواهد عجیبی مثل معبد گوبکلی تپه اشاره می‌کنند. از نظر آنها خدایان سومری تجسم موجودات فضایی در ذهن انسان‌های باستان بوده‌اند.

آنو، فرمانروای آسمان‌ها

یکی از اصلی‌ترین خدایان بین النهرین آنو نام داشت. او فرمانروای اصلی جهان بود و ماهیتی غیرمادی داشت. مردم سومر بر این باور بودند که آنو خدای تمام ستارگان و صورت‌های فلکی است و بر ارواح حکمرانی می‌کند. این خدای قدرتمند در بالاترین نقطه آسمان حضور دارد و می‌تواند در مورد اعمال گناهکاران قضاوت کند.

برخلاف سایر تمدن‌ها خدای خدایان جنبه‌ای انسانی ندارد و به‌عنوان موجودی باشکوه و غیرقابل دسترس شناخته می‌شود. مردم سومر او را با نظم کیهانی نیز مرتبط می‌دانستند.

خدایان باستانی بین النهرین، انلیل

انلیل خدای هوا بود و حامی شهر نیپور محسوب می‌شد. مردم سومر معمولا او را با باد و فضای باز مرتبط می‌دانستند. همچنین انلیل تنها خدایی بود که می‌توانست به‌واسطه حکمرانی بر آسمان با آنو صحبت کند.

بر اساس داستان‌های باستانی انلیل بود که نقشی مهم در آفرینش انسان‌ها بازی کرد. هرچند پس از مدتی از انسان‌ها خسته شد و تصمیم گرفت با سیلی بزرگ آنها را از بین ببرد. البته که خدایی دیگر به‌نام انکی دخالت کرد و یک انسان را نجات داد. جالب اینکه داستان آفرینش انسان در اساطیر گنوسی کاملا متفاوت است.

انکی، خدای آب‌های شیرین

انکی حامی شهر اریدو و خدای آب‌های شیرین بود. مردم سومر او را به‌عنوان سرور دانش، آفرینش و مهارت می‌شناختند. انکی بر کل موجودات کره زمین تسلط داشت و از الواح سنگی مه محافظت می‌کرد. الواحی که ظاهرا اسرار تمدن را در خود داشتند.

یکی از محبوب ترین خدایان باستانی بین النهرین معمولا با تاج شاخ‌دار و لباسی از پوست ماهی کپور تصویر می‌شود. او همیشه حامی انسان‌ها بود و به‌عنوان خدایی مهربان شناخته می‌شد.

خدایان باستانی بین النهرین، انبیلولو

برای مردم سومر رودهای دجله و فرات بسیار مقدس بودند. چراکه باعث شکوفایی زمین‌های کشاورزی می‌شدند و حیات مردم را تامین می‌کردند. طبیعتا خدای رودها یعنی انبیلولو نیز جایگاهی ویژه برای مردمان این منطقه داشت. سلطه او بر بخش کشاورزی بود و هم او بود که برای اولین‌بار اسرار کشاورزی و آبیاری را به انسان آموخت.

مردمان باستان تصور می‌کردند که انبیلولو اسرار آب‌های سطحی و زیرزمینی را می‌داند و می‌تواند همه‌چیز را شکوفا کند.

نرگال، خدای مرگ

در تمامی تمدن‌ها خدای مرگ چندان چهره زیبایی ندارد. مردم سومر نیز او را به‌عنوان موجودی خشن و جنگ‌طلب می‌دیدند. خدایی که در شهر کوتا سکونت داشت و اغلب به‌صورت نیمه انسان و نیمه شیر تصویر می‌شود. لقب او پادشاه خشمگین بود و می‌توانست سبب تاریکی و آشوب شود. مردم بین النهرین همچنین مشکلاتی مثل جنگ، قحطی و بیماری را نیز به او ربط می‌دادند.

به‌باور مردم نرگال گاهی در خورشید ظهر نیز تبلور پیدا می‌کرد تا نشان دهد که می‌تواند چه نیروی ویرانگری داشته باشد. هرچند که بیشتر زمان خود را برای مدیریت جهان مردگان می‌گذاشت. او بود که مشخص می‌کرد کدامیک از ارواح پاداش دریافت کنند و کدامیک همیشه در رنج و عذاب باشند.

نانا، خدای ماه

نانا خدای خرد بود و معبد او در شهر اور قرار داشت. او بود که سبب می‌شد انسان‌ها به دانش‌های مختلف مخصوصا علوم مقدسی همچون ستاره‌شناسی و طالع‌بینی دست پیدا کنند. مردم میان‌رودان معمولا او را به‌صورت یک گاو بالدار بزرگ تصور می‌کردند که همیشه به دور هلال ماه پرواز می‌کند.

عدد ۳۰ نیز به‌عنوان نماد این خدا محسوب می‌شد که البته برگرفته از میانگین روزها در ماه قمری است.

خدایان باستانی بین النهرین، نینورتا

برخلاف اسطوره‌شناسی یونان باستان، خدای جنگ در بین النهرین موجودی بی‌پروا نبود که فقط به خشونت و کشتار علاقه داشته باشد. او هم در هنر جنگ مهارت داشت و هم می‌توانست انسان‌ها را شفا داده و جراحت‌ها را برطرف کند. همچنین نینورتا تنها خدایی بود که انسان را از شر تسخیر شیاطین رها می‌کرد.

نینورتا یک عصای جادویی داشت که می‌توانست صحبت کرده و استراتژی‌های جنگی را به افراد آموزش دهد. مردم سومر او را به‌عنوان یک قهرمان می‌دیدند که می‌تواند در برابر دشمنان از آنها حمایت کند.

اوتو، خدای خورشید

اوتو به‌عنوان خدای خورشید مسئولیت راستی، عدالت و قانون را نیز بر عهده داشت. معمولا مردم سومر او را به عنوان مردی که کلاه‌خود و شمشیری دندانه‌دار دارد و خورشید را با خود حمل می‌کند تصور می‌کردند. هر روز اوتو از کوهی در شرق بیرون می‌آمد و با ارابه خود در زمین حرکت می‌کرد. در پایان نیز به غاری در غرب می‌رفت تا خورشید غروب کند.

جالب اینکه اوتو شب‌هنگام به جهان مردگان سر می‌زد. او با توجه به مشاهدات خود بر افراد قضاوت می‌کرد و تصمیم می‌گرفت که چه کسی مورد خشم نرگال قرار گیرد و چه کسی در آرامش باشد.

گرا، خدای آتش

گرا آنچنان قدرت و مهارت بالایی داشت که حتی تمام خدایان نیز قادر به درک آن نبودند. پیروان گرا او را به‌عنوان سرور آتش و آهنگری می‌شناختند. کسی که می‌توانست فلزات را اعتلا بخشیده و ارواح شیطانی را از بدن افراد بیرون کند. همچنین گرا می‌توانست با حداکثر مهارت ممکن از تمام سلاح‌های موجود در جهان استفاده کند.

در متون باستانی گفته شده که گرا در جنگ شکست‌ناپذیر بود و هیچکس جرئت به مبارزه طلبیدن او را نداشت.

خدایان باستانی بین النهرین، تموز

تموز خدای گیاهان، محصولات کشاورزی و چرخه طبیعت محسوب می‌شود. همچنین مردم تصور می‌کردند که او با غذا و معیشت ارتباط مستقیمی دارد. تموز سبب فراوانی در بهار و زوال حیات در پاییز می‌شد.

در اواخر تابستان مردم مراسم عزاداری برگزار کرده و به‌خاطر مرگ تموز ناراحتی می‌کردند. مردم بین النهرین با گریه از تموز می‌خواستند که سال آینده نیز مجدد به سرزمین آنها بیاد.

مردوک، خدای طوفان

در میان خدایان باستانی بین النهرین مردوک پیچیدگی خاصی دارد. او رئیس خدایان بابل محسوب می‌شد و معمولا با پیشگویی، رستاخیز و تندر مرتبط بود. گفته می‌شود که مردوک هنگام جنگ داخلی بین خدایان به قدرت رسید. تا پیش از او تیامات خدای آب‌های اولیه و نماد جهان مملو از هرج و مرج بود. خدایان از تیامات می‌ترسیدند و هیچکس جرئت مبارزه با او را نداشت.

مردوک شرط گذاشت که اگر بتواند تیامات را شکست دهد پادشاه خدایان خواهد شد. او در جنگ پیروز شد و توانست بدن تیامات را نصف کند. از نیمه‌های بدن او نیز زمین و آسمان به‌وجود آمدند.

بیشتر بخوانید

• شباهت‌های باورنکردنی بین خدایان باستانی در فرهنگ‌های متفاوت؛ آیا پای بیگانگان در میان است؟
• فرعونی که خدایان مصر را به مبارزه طلبید؛ آیا آخناتون یک فرازمینی بود؟
• آیا نئاندرتال‌ها به خدا اعتقاد داشتند؟ علم پاسخ می‌دهد

او قدرت اصلی آسمان‌ها و زمین بود و تمام موجودات از جمله انسان‌ها وجود خود را مدیون مردوک می‌دانستند. پادشاهان نیز قدرت و مشروعیت خود را از مردوک دریافت می‌کردند.

خدایان باستانی بین النهرین، نابو

نابو پسر مردوک بود و خدای سیاست و مدیریت جهان محسوب می‌شد. پس از پیروزی مردوک پسرش را به‌عنوان دبیر و نگهبان لوح‌های سرنوشت انتخاب کرد. لوح‌هایی که در آنها سرنوشت تک‌تک انسان‌ها و قوانین اصلی جهان نوشته شده بود.

نابو سوار بر یک اژدهای بالدار در جهان پرواز می‌کرد و لوح‌های سرنوشت را به انسان‌ها و خدایان می‌داد. او معمولا با کلاهی شاخدار و شبیه به کشیشان تصویر می‌شد. مردم بین النهرین باور داشتند که نابو نقشی مهم در حفظ نظم جهان دارد.