بررسی آثار فعالیتهای مخرب انسانی بر روی محیط زیست و زمین همواره یکی از مهمترین موضوعاتی است که محققین را بهسوی خود جلب میکند. فعالیتهای بشر بهقدری بر روی آبوهوا، خاک، شرایط جوی و… تاثیر گذاشته که زمین شناسان دورهای زمین شناسی را به نام آنتروپوسین به ما نسبت دادهاند! این دوره بهعنوان عصر زمین شناسی انسان و ماشین شناخته میشود که در آیندهای نزدیک شاهد پاسخ به سوالات مربوط به این دوره از سوی اتحادیه بینالمللی چینهشناسی خواهیم بود. چینهشناسی یکی از شاخههای علم زمین شناسی است که به بررسی و مطالعه لایههای سنگی و نحوه لایهبندی آنها میپردازد.
پاسخ به این سوال که آیا واقعا انسان کنونی وارد چنین عصری از زمین شناسی شده یا خیر کار سختی محسوب میشود چراکه هر پاسخی به این سوال از سوی متخصصین و محققین سبب ایجاد تحولاتی در عصر کنونی ما خواهد شد. دانشمندان با بررسی تغییرات لایهای سنگها و فسیلها به شواهد ژئو شیمیایی مهمی در مورد هر عصر زمین شناسی دست می یابند اما هنوز رد پای جامعه صنعتی ما و آثار مخرب آن بر روی طبیعت همانند فسیلها ثبت نشده و نمیتوان نظری قطعی در مورد آن ارائه داد.
اگر بخواهیم از دید زمین شناسی به موضوع نگاه کنیم درمیابیم که برای بررسی یک دوره میبایستی تا کارشناسان مربوطه خارج از آن زندگی کننده نه همزمان در آن! برای مثال محققین کنونی نمیتوانند بررسیهایی دقیق بر روی پیامدهای فعالیتهای کنونی ما داشته باشند بلکه باید زمانهای طولانی سپری شده و نسلهای آینده بشر بر روی عصر کنونی ما تحقیق به عمل آورند؛ اما با این وجود دانشمندان 6 نشانه بزرگ را مشخص کردهاند که طبق آنها ما وارد عصر جدیدی از زمین شناسی شدهایم.
تکنوفسیلها، بقایای قطعات الکترونیکی ما
یکی از فعالیتهایی که بشر مهارت خاصی در آن دارد، تولید انواع زبالههاست. از زبالههای صنعتی گرفته تا زبالههای الکترونیکی مانند یک CD یا قطعات کوچکی از یک تلویزیون همه و همه در دسته زبالههای تولید شده به دست انسانها قرار میگیرد. متاسفانه تولید بیرویه پلاستیکها و زبالهها سبب شده تا محلهای دفع زباله پر شده و اقیانوسها بستری برای تخلیه زبالههای انسانی باشند. زبالههایی غیرقابل تجزیه که حتی فراتر از سطح زمین رفته و منظومه شمسی ما را نیز آلوده کردهاند. همانطوری که سالانه شاهد اعزام گروههایی برای جمعآوری زبالههای فضایی از سوی سازمانهای بینالمللی هستیم.
زبالههایی که از قطعات الکترونیکی و با بهرهگیری از تکنولوژی کنونی ایجاد شدهاند بین جامعه زمین شناسان به نام تکنوفسیلها شناخته میشوند و به عقیده آنان این زبالهها میلیونها و حتی میلیاردها سال پس از انقراض نسل بشر از روی زمین باقی خواهند ماند! مجله Anthropocene در مورد ین موضوع چنین میگوید:
طبق روندی که بشر در پیشگرفته بعد از گذشت چند بازه زمانی زمین شناسی، محل دفن زبالههای پلاستیکی و تکنوفسیلها بهشدت آلوده شده و پس از تبدیل شدن به رسوباتی سمی شروع به نفوذ درون زمین میکنند. پس وارد شدن این مواد سمی در زمین لایههایی مخرب و آلودهای را ایجاد کرده که میتوانند آثار حیات را در هر نقطه از آن منطقه نابود کنند.
جالب است بدانید طبق نظریه محققین زمین شناسی هنگامیکه باستان شناسان بیگانه از سایر سیارات بر روی زمین فرود آیند و به بررسی زمین پس از نابودی نسل بشر بپردازند، از بقایای زندگی بشر چیزی جز تلفنهای همراه و کیسههای پلاستیکی نخواهند یافت و در واقع میراث ما برای نسل بعدی انسان چیزی جز آلودگی و پلاستیک نخواهد بود!
فسیلهای واقعی
گذشته از میراث گرانبهای ما (پلاستیک) برای نسلهای آینده رفته رفته نمودار جمعیت و درصد سنی افراد بهگونهای رفتار میکند که در آیندهای نهچندان عمر انسانهای نیز به فسیلهای طبیعی مبدل خواهد شد! جمعیت انسانی موجود در کره زمین از قرن 19 و با شروع انقلاب صنعتی تاکنون رشدی 7 میلیارد نفری داشته و اکنون شاهد جمعیت 7 میلیارد نفری زمین هستیم که این رقتم میتواند تا 4 میلیارد نفر در پایان قرن حاضر افزایش یابد. توسعه صنعت سبب افزایش جمعیت شده و این افزایش موجب میشود تا نیازهای بشر به غذا افزایش یابد تا جایی که احتمالا تا پایان قرن 21 شاهد انقراض چهار گوه بزرگ از پستانداران خواهیم بود.
افزایش جمعیت انسانی، کاهش گونههای جانوری را به دنبال داشته که این موضوع در مورد جانور در حال انقراض شدت بیشتری میابد حتی آنقدر گسترش پیدا میکند تا جایی که گونههای جانوری که در خطر انقراض نیستند را نیز تحتالشعاع خود قرار داده و باعث از بین رفتن آنها میشود. انسانهای همواره در حال گسترش تمدن خود توسعه شهرنشینی هستند و احتمالا تا چند سال آینده شاهد اشغال شدن برخی از نقاط زمین خواهیم بود که در حال حاضر خالی از سکنه هستند.
گسترش شهرها و افزایش آلودگیها گرمایش بیش از حد کره زمین را به همراه داشته که این موضوع خود سبب آب شدن یخهای قطبی و بالا آمدن سطح آب دریاها میشود. اختلاف در نظم اکوسیستم طبیعت سبب شده تا گونههای جانوری که در خطر انقراض قرار ندارند نیز نایاب شوند همانند گونههایی از وزغها در استرالیا، صدفهای گورهخری در دریاچه میشیگان و حتی خرگوشها در سراسر جهان در خطر نابودی کامل قرار خواهند گرفت.
آلودگی ناشی از کربن
تقریبا همه افراد جامعه جهانی از آسیبها و عواقب سوزاندن سوختهای فسیلی آگاهاند اما متاسفانه هر روز شاهد افزایش تولید این آلودگیها هستیم تا جایی که در آخرین گزارشهای منتشر از سازمان آمار جهانی مشخص شد که سالانه 10 میلیون تن کربن وارد هوا میشود. سوزاندن سوختهای فسیلی سبب ورود مقادیر بسیار زیادی دی اکسید کربن به هوا میشود که این موضوع نیز گرمایش هوا و تغییرات کلی اقلیمی را به همراه دارد. علاوه بر کربن آلایندههای صنعتی بهشدت خطرناکی نیز وجود دارند که در صورت ورود مقادیر زیاد آنها در هوا، اتمسفر دچار تغییرات شدیدی شده که موجب کاهش سطح اکسیژن موجود در زمین و درنهایت از بین رفتن گونههای جانوری خواهد شد.
فعالیت بیرویه صنعت موجب شده تا اتمسفر همانند حباب کوچکی از هوا در دام آلودگی افتاده و هیچ راه فراری نداشته باشد. شاید در نگاه اول بالا آمدن آب دریاها و آب شدن یخ قطبها چندان مسئله مهمی نباشد اما رفته رفته با بالا آمدن سطح آب اقیانوسها سبب شده تا گرمای خورشید توسط آبهای دریاها جذب شده و مقدار کمی از نور خورشید به سطح زمین برسد که این موضوع ورود زمین به عصر یخبندان را به همراه خواهد داشت.
کودهای نیتروژن
با توسعه تکنولوژی شاهد تغییراتی بزرگ در صنعت کشاورزی هستیم چراکه محصولات و نحوه کشاورزی امروزی تفاوتهای عمده با کشاورزی در سدههای قبلی دارد. متاسفانه به دلیل استفاده کشاورزان از کودهای شیمیایی و بهخصوص نیتروژنی، محصولات کشاورزی امروزی کیفیت پایینتری به خود گرفتهاند. اولین کود نیتروژنی تاریخ بشریت در پروژهای تحت عنوان “هابر – بوش” شکل گرفت چراکه فریتس هابل و کارل بوش کسانی بودند که توانستند برای اولین بار تحت فشار بالا و دمای بسیار زیاد نیتروژن اتمسفر را به کود آمونیاک تبدیل کنند.
این نوع کودها به دلیل قیمتی ارزان مورد استفاده کشاورزان قرار میگیرند و یکی دیگر از عوامل مهم که سبب شده کشاورزان به این کودها روی آورند سرعت رشد گیاهان با استفاده از آنهاست چراکه گیاهان میتوانند با بهرهگیری از نیتروژن تثبیت شده در این کودها سرعت رشد خود را چندین برابر نسب به حالت معمولی افزایش دهند؛ اما استفاده از این نوع کودهای شیمیایی چندان هم بیخطر نیست. طبق تحقیقاتی که محققین کشاورزی به عمل آوردهاند، زمینهایی که برای دو سال متوالی در آنها از کودهای نیتروژنی استفاده شود پس از دو سال دیگر قابلکشت نخواهند بود!
پس از استفاده از این کودها با گذشت چندین ماه، نیتروژن موجود در آنها آزاد شده و وارد هوا میگردد. این موضوع سبب شده تا میزان نیتروژن در هوا افزایش یافته و سبب تولید علفهای هرز شوند چراکه گیاهان معمولی با جذب نیتروژن خواص مفید خود را از دست داده و به گیاهانی بدون استفاده تبدیل میشوند.
علاوه بر موارد بالا کودهای شیمیایی با ورود به دریاچهها، رودخانهها و آبهای ساحلی سبب افزایش رشد خزهها و جلبکها میشوند. جلبکها به دلیل ویژگیهای منحصربهفرد خود اکسیژن بالا را مصرف میکنند که موضوع سبب کاهش میزان اکسیژن در آبها شده و درنهایت نابودی برخی گونههای آبزی را به همراه دارد.
حفر گودالها و چالههای بسیار عمیق در زمین
یکی از عجیبترین روشهایی که بشر از طریق آن در حال ایجاد تغییر در زمین است حفاریهای بسیار عمیق در پوسته زمین است که بهغیراز انسان تاکنون هیچ پدیده دیگری نتوانسته چنین گودالهای عمیقی را ایجاد کند. انسان با ایجاد این حفرهها در رسوباتی که میلیونها سال طول کشیده تا ایجاد شوند قصد دارد تا به منابع آبی زیرزمینی و یا معادن نفتی و قیر دسترسی یابد. این چالهها عمیقترین حفاریهای تاریخ بشریت محسوب میشوند.
Jan Zalasiewicz رئیس کمیسیون بینالمللی کار گروه آنتروپوسین در مورد حفر گودالهای عمیق چنین میگوید:
چنین چالههای عمیقی تا سالیان دراز حتی تا هزاران سال باقی خواهند ماند و تنها راه از بین رفتن آنها بالا آمدن سطح زیمن در آن نقاط و یا برخورد صفحات قارهای مربوط به محل جغرافیایی این گودال میتواند سبب محو شدن آنها گردد.
سلاحهای هستهای
بحثی بین دانشجویان زمین شناسی و محققین این حوزه وجود دارد که مطرح میکند آنتروپوسین واقعا چه زمانی تشکیل شده است؟ برخی معتقدند که اروپاییان با انجام جنگهای متعدد و تبدیل زمینهای زراعی به جنگلهای کنونی سبب ایجاد تغییرات عمدهای در میزان CO2 موجود در هوا شدهاند.
سال 1964 نقطه عطفی برای سلاحهای هستهای بود چراکه اولین آزمایشها بر روی این سلاح در سال 1964 صورت گرفت و انجام این تستها سبب شد تا میزان کربن رادیواکتیوی (کربن -14) در هوا افزایش یابد که این کربن اضافی از طریق هوا به داخل گیاهان و بدن جانداران نفوذ کرده و از آنها به انسانها و مجددا به خاک باز میگردد. اگر شما نیز در سالهای 1960 یا 70 زندگی میکردید احتمالا دارای نشانههایی از این تغییرات جوی بر روی استخوانهای خود بودید.
باوجوداینکه شواهد بسیاری مبنی بر ورود زمین به عصر جدیدی از زمین شناسی به نام آنتروپوسین وجود دارد اما همچنان بحثها و تحقیقات دانشمندان بر روی این موضوع ادامه دارد چراکه اگر دوره جدیدی از زمین شناسی در حال به وقوع پیوستن باشد خطرات زیادی آبوهوا و زندگی بشر و تمام موجودات زنده را تهدید میکند. در آثار مخرب فعالیتهای بشری بر روی عمر زمین و محیط زیست هیچ شکی نیست اما میتواند با فرهنگسازی و آموزش صحیح به نسلهای آینده از وخیمتر شدن اوضاع جلوگیری کرد.