زمین لرزه پدیدهای علمیست که بهدنبال آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسلهای پوسته زمین اتفاق میافتد. علاوه بر آن، فاکتورهای بسیاری وجود دارد که میتواند شدت و بزرگی زمین لرزه در بخشهای مختلف کره زمین را تحت تاثیر قرار دهد. با نگاه به تاریخچه زمین شاید بتوان آسیای شرقی و کشور ژاپن را یکی از زلزلهخیزترین مناطق این کره خاکی در نظر گرفت. هفته گذشته نیز زمین لرزهای 6.9 ریشتری، سواحل فوکوشیما (Fukushima) را لرزاند. حال این سوال مطرح میشود: علت زمین لرزه های بزرگ ژاپن چیست؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید با حلقه آتش اقیانوس ارام (Pacific Ring of Fire) آشنا شوید. حلقه آتش در واقع کمربند حاشیه اقیانوس آرام است که بر اساس اطلاعات رسمی سازمان زمینشناسی آمریکا، 81 درصد از بزرگترین فعالیتهای آتشفشانی و زمین لرزههای دنیا در این منطقه رخ میدهد. کشور ژاپن نیز دقیقا روی این کمربند فعال قرار دارد.
دلیل اصلی زمین لرزه های بزرگ ژاپن قرارگیری این کشور روی حلقه آتش اقیانوس آرام است
داگلاس گیون (Douglas Given)، یکی از متخصصین سازمان زمینشناسی آمریکا (USGS) معتقد است سطوح زمین به تکههای مختلفی تقسیم شده است و زمانی که آنها با یکدیگر برخورد میکنند، اتفاقات جالبی رخ میدهد. در حلقه آتش اقیانوس آرام نیز صفحات تکنوتیکی طی فرآیندهای مختلف دائما در برخورد با یکدیگر هستند. در مناطقی که آنها را نام فرورانش” میشناسیم، یکی از لایههای سطحی زمین با خم شدن و قرار گرفتن زیر سطح دیگر سبب فرو رفتن پوسته اقیانوسی در هسته زمین میشود. رابرت اسمیت (Robert Smith)، یکی از پروفسورهای بازنشسته دانشگاه یوتا میگوید: “از آلاسکا تا ژاپن و فیلیپین -و همینطور مرز غربی اقیانوس آرام میان آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی- همگی از بخشهای فرورانش محسوب میشوند.”
آقای اسمیت معتقد است صفحات تکنوتیکی پیچیده و موزاییکی که ژاپن روی آن قرار گرفته، نتیجهای جز زمین لرزههای بزرگ و فورانهای آتشفشانی ندارند. جالب است اشاره کنیم مرکز زمین لرزه هفته گذشته سواحل فوکوشیما (Fukushima)، در فاصله 130 کیلومتری مرکزی که پیشتر در سال 2011 شهر توهوکو (Tohoku) را با قدرت 9.0 ریشتر لرزانده بود، قرار دارد. در واقع زلزلهشناسان این زمین لرزه 6.9 ریشتری را یک پسلرزه از زلزله 2011 توهوکو میدانند. به عقیده اسمیت، برخی از زمین لرزههای بزرگ میتوانند تا چندصد سال اثرات خود را طی پسلرزه نشان دهند. همین موضوع نیز یکی از دلایلی اصلی زمین لرزه های بزرگ ژاپن در سالهای اخیر است.
زمین لرزه سال 2011 توهوکو و آسیبی که به نیروگاه هستهای دایچی وارد شد، اسمیت و بسیاری از کارشناسان را نسبت به وجود پس لرزههای قدرتمند در مناطق فرورانشی نگران کرده است. اوایل سال جاری نیز به فاصله دو روز، دو زمین لرزه به بزرگی 6.2 و 7.0 ریشتر شهر کوماموتو (Kumamoto) را لرزانده بود.