پدیده شگفت انگیز و نادر صاعقه های جت آبی چگونه در فضا شکل می‌گیرند؟

اقامت طولانی مدت در فضا، علاوه بر ایجاد تغییرات فیزیکی در بدن فضانوردان، موجب بروز برخی اثرات روانی و روحی نیز می‌شود که توهمات خیالی، یکی از موارد شایع آن است. تصور کنید چه احساسی پیدا خواهید کرد اگر در فاصله 400 کیلومتری از سطح زمین قرار دارید و به فضای بی‌کران چشم دوخته‌اید. ناگهان برای کسری از ثانیه، تصور می‌کنید که جرقه‌ای از نور درخشان آبی رنگی را دیده‌اید یا آنکه چیزی شبیه به یک صاعقه‌ی واژگون، تاریکی جلوی چشمانتان را روشن کرد. در گذشته نامی برای این “توهمات” نداشتیم، اما اکنون آن‌ها را با نام صاعقه های جت آبی می‌شناسیم.

در اولین ماموریت‌های فضاپیمای آپولو، فضانوردان به طور مستمر جرقه‌هایی از نور را در فضا می‌دیدند که به همان سرعتی که به وجود آمده بودند، محو می‌شدند.

حتی در این اواخر و در سال 2012 نیز فضانورد دان پتیت (Don Pettit)، این پدیده را چنین توصیف کرد:

جرقه‌هایی در چشمانم شبیه به پری‌های رقصان و درخشان که در زمان خواب، در تاریک‌ترین نقاط محل خواب من ظاهر می‌شدند.

با آنکه برخی از این توهمات جرقه‌های نور در فضا در اثر تابش اشعه‌های کیهانی، در ذهن فضانورد شکل می‌گیرند اما گاهی اوقات، این نورهای وهم‌آور واقعا وجود خارجی دارند.

خلبانان جنگ جهانی دوم، در زمان پرواز “پدیده ی هوایی ناشناخته‌ای” را مشاهده می‌کرده‌اند.

در طی دهه‌های گذشته، فضانوردان به طور مداوم مشاهداتی از جرقه‌های نور قرمز و آبی در تاریکی فضا را گزارش داده‌اند. در طی جنگ جهانی دوم نیز برخی خلبانان ادعا می‌کردند که این نورها را در آسمان بالای ابرهای طوفانی مشاهده کرده‌اند و نام “پدیده‌ی هوایی ناشناخته” را به آن داده‌اند.

اما تا قبل از آنکه اولین تصاویر از این پدیده‌ی فوق‌العاده کمیاب یافت شوند، دانشمندان وجود آن‌ها را واقعی نمی‌دانستند و حتی امروزه نیز کسی نمی‌تواند به طور کامل دلیل و نحوه‌ی شکل‌گیری آن‌ها را بیان کند.

اکنون، به لطف فضانورد دانمارکی، آندریاس مونزن (Andreas Mogensen)، که در ماه سپتامبر 2015 به مدت 10 روز در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت داشت، ما توانستیم بهترین تصاویری که تاکنون از این جرقه‌های نوری ثبت شده‌اند را بدست آوریم.

مونزن درباره‌ی این عکس‌ها می‌گوید:

این اتفاق نادری است که بتوان یک رویداد کمیاب هوایی را بر روی فیلم ضبط کرد و به همین دلیل، من بسیار از نتایج خوشحالم. اما از این موضوع بیشتر خوشحالم که محققان می‌توانند با استفاده از فیلم‌های ضبط شده، این طوفان‌های رعد و برق جالب را با جزئیات بیشتری بررسی کنند.

این فیلم‌ها که از بالای مناطق هند، مکزیک، تایلند و کاستاریکا گرفته شده، تصاویر نادری از تخلیه بار الکتریکی را نشان می‌دهند که به آن‌ها صاعقه های جت های آبی گفته می‌شود و می‌توانند تا 12 کیلومتر در فضا گسترده شوند.

بنابر انستیتوی ژئوفیزیک دانشگاه آلاسکا فیربنکس، صاعقه های جت آبی با سرعتی بیش از 360,000 کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند و برخی اوقات می‌توانند بیش از 100 بار در دقیقه تلألو داشته باشند.

اکثر تخلیه بارهای آبی رنگی که مونزن در ویدیوی خود ثبت کرده، در فاصله‌ی بین 18 تا 40 کیلومتری سطح زمین و در بالای استراتوسفر شکل گرفتند. استراتوسفر دومین لایه‌ی اصلی اتمسفر زمین است.

سرعت صاعقه های جت آبی به بیش از 360 هزار کیلومتر بر ساعت می رسد.

طولانی‌ترین مدتی که این صاعقه‌ها پدیدار شدند، بین 83 تا 125 میلی ثانیه بوده است. از آنجایی که فضانوردان دارای دوربین‌های سرعت بالا در زمان بروز این طوفان‌های جت آبی نبودند، چشمان آن‌ها تصور می‌کرد که توهمات خیالی را مشاهده کرده و به همین دلیل، ماهیت اصلی این صاعقه‌ها پنهان مانده بود.

مونزن در گزارش جدید خود می‌گوید:

مشاهدات، نشان‌دهنده‌ی تعداد زیادی از تخلیه بارهای آبی رنگ با وسعت کیلومتری در لایه‌ی بالایی ابرها (18 کیلومتری سطح زمین) و صاعقه‌های آبی رنگ که تا استراتوسفر منتشر می‌شوند (40 کیلومتری سطح زمین) است. تخلیه بارهای آبی رنگ کوچکی که در بالای ابرها شکل می‌گیرند، با سرعت شگفت‌انگیز 120 بار در دقیقه، به نوعی به “رقص” در می‌آیند.

پس از ثبت ویدیوها، مونزن مشغول آنالیز داده‌ها بوده و به تازگی، مفصل‌ترین گزارشی که تاکنون در ادبیات علمی از صاعقه های جت آبی وجود داشته را منتشر کرده است. با این حال، دانشمندان همچنان در پی درک ماهیت دقیق آن‌ها هستند.

در حال حاضر، بهترین توضیحی که از این طوفان‌های جت آبی داریم آن است که زمانیکه صاعقه‌های بار منفی به زمین برخورد می‌کنند، بار مثبتی را به ابرهای بالایی منتقل می‌کنند و این شرایط، سبب پدیدار شدن صاعقه های جت آبی می‌شود.

میکا مک کینون (Mika McKinnon) در مصاحبه با سایت Gizmodo در سال گذشته گفت:

این ناپایداری در بارهای الکتریکی به شکل پرتاب‌های پر انرژی به سمت آسمان حرکت می‌کند که باعث یونیزه شدن نیتروژن و در نتیجه، تولید نور آبی رنگ می‌شود. این پرتاب‌های الکتریکی با سرعت بالایی حرکت می‌کنند که به 100 کیلومتر بر ثانیه نیز می‌رسد و سپس در کسری از ثانیه از بین می‌روند. در ویدیوی ضبط شده‌ی مونزن، امکان دارد که شما حتی با پلک زدن، صعود این صاعقه‌ها به آسمان را از دست داده و مشاهده نکنید.

صاعقه های جت آبی در شاخه‌ای از پدیده‌های طبیعی به نام رخدادهای درخشان زودگذر یا TLE قرار می‌گیرند که شامل شبح‌های قرمز نیز می‌شود (تصویر پایین).

دلیل رنگ خاص شبح‌های قرمز مشخص نیست اما این پدیده نیز به طریق مشابه صاعقه های جت آبی شکل می‌گیرد. استیو کامر (Steve Cummer)، مهندس الکتریک و پژوهشگر صاعقه‌ها و شبح‌ها در دانشگاه دوک، در سال 2012 به نشنال جئوگرافیک می‌گوید:

آن‌ها شبح‌هایی هستند که در اتمسفر بالایی و بالاتر از ابرهای طوفانی شکل می‌گیرند و به دنبال صاعقه‌ها، به زمین می‌رسند.

با انتشار مشاهدات مونزن، محققان اکنون می‌توانند به طور دقیق‌تر به بررسی این پدیده‌ها بپردازند و پیشبینی کنند که دفعه‌ی بعد، در کدام قسمت از فضا شکل خواهند گرفت.