الکساندر گراهام بل (Alexander Graham Bell) یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ است که مردم او را به عنوان اولین مخترع تلفن عملی جهان میشناسند. اما نبوغ او تنها به اختراعات انقلابی محدود نبوده و این دانشمند اسکاتلندی-آمریکایی در زمینههای دیگری از جمله انرژی نیز سخن گفته است. یکی از این موارد، پیش بینی گراهام بل در رابطه با مصرف بیرویه انرژی توسط بشر همراه با ارائه راه حلی کامل برای استفاده از سوختهای زیستی و پنلهای خورشیدی است که بعد از گذشت 100 سال، نتیجه آن را میبینیم.
در مقالهای که سال 1917 برای مجله نشنال جئوگرافیک نوشته شده، گراهام بل در رابطه با استفاده بیش از حد بشر از سوختهای فسیلی، پیشبینی بسیار دقیق و ترسناکی که انجام داده و اعلام کرده بود که زمین به یک «گرمخانه» تبدیل میشود.
بر اساس زندگینامهای که توسط مورگان وسن (Morgan Wessen) و نوه بزرگ او، ادوین گروسونور (Edwin S. Grosvenor) در سال 1977 نوشته شده، یک قرن پیش تعداد انگشتشماری از دانشمندان در مورد کره زمین و تاثیرات آلودگی هوا نظرات خود را بیان کردند که گراهام بل مسئله تبدیل زمین به گرمخانه را مطرح میکند:
دانشمندان اندکی که مشغول بحث در رابطه با آلودگی هوا بودند (در سال 1917) به این نتیجه رسیدند که کثیفتر شدن هوا به داشتن آب و هوایی خنکتر کمک میکند چراکه ذرات آلوده معلق مانع عبور اشعههای خورشیدی میشوند. اما گراهام بل نظری متفاوت داشت.
درادامه، الکساندر گراهام بل نظریه خود را اینگونه تشریح میکند:
اگرچه با بیشتر شدن ذرات معلق در هوا بخشی از گرمای خورشید از دست میرود، اما دمای زمین نیز افزایش پیدا خواهد کرد چراکه در حالت عادی، بخشی از گرمای زمین سوی فضا بازتاب میشود.
بهعقیده من اینجا نوعی اثر گلخانهای ایجاد میشود که در نتیجه آن و با گذشت زمان، گلخانه به گرمخانه تبدیل خواهد شد.
اگرچه بسیاری بر این باورند که عبارت اثر گلخانهای اولینبار توسط گراهام بل ابداع شده، اما بهنظر یک دهه قبل از آن، یکی از فیزیکدانان انگلستانی با نام جان هنری پوئینتینگ (John Henry Poynting) از آن استفاده کرده بود. درواقع سال 1909 وی برای توصیف اثر پوشانندگی آلودگی هوا، عبارت «اثر گلخانهای اتمسفر» را به کار میبرد اما با رد شدن نظریههای علمی او، این عبارت نیز توسط برخی از مجلهها در اوایل سالهای 1900 استفاده شد.
بهتر است به سال 1917 و پیش بینی گراهام بل در مورد دنیای امروز برگردیم. وی 100 سال پیش در مدرسه راهنمای آموزشی مک کینلی این شانس را پیدا کرد تا به برخی از مشکلات امروزی همچون گرفتن حمام داغ در ساعت 2 نیمه شب و امکان استفاده از تمبرهای پستی برای حمل و نقل افراد اشاره کند. اواخر همان سال، صحبتهای گراهام بل برای نسخهای مخصوص از مجله نشنال جئوگرافیک مورد تجدید نظر قرار گرفت و در آن، او پیشبینی کرده بود که بشر به مصرف سوختهای فسیلی تا زمانی ادامه میدهد که منابع آن پایان یابد.
منابع زغال سنگ و نفت بسیار محدود هستند. ما میتوانیم زغال سنگ را از منابع استخراخ کنیم، اما هیچ چیزی برای جایگزین کردن آن وجود ندارد. ما میتوانیم نفت را از مخازن زیرزمینی بیرون آوریم، ولی هرگز امکان پر کردن دوباره آنها وجود نخواهد داشت.
در رابطه با نفت و زغال سنگ، مصرف سالانه بشر به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرده و ذخیره این منابع نیز رو به اتمام است. در این صورت، بدون زغال سنگ و نفت چه کاری باید انجام داد؟
صد سال پیش گراهام بل مدعی میشود که بهترین جایگزین برای سوختهای فسیلی، امواج جزر و مد (که در آن زمان دانش بهکارگیری آنها وجود نداشته) و امواج خورشیدی به عنوان منبعی مستقیم انرژی هستند.
پیش بینی گراهام بل به اتمام منابع سوختهای فسیلی محدود نمیشود!
پیش بینی گراهام بل تنها در رابطه با مصرف بیرویه سوختهای فسیلی نیست که ما را متعجب میکند؛ در زندگینامه او، گروسونور از تلاشهای این دانشمند بزرگ برای قرار دادن دستگاههای خورشیدی روی سقف برخی از خانهها نیز سخن گفته است!
سقف بسیاری از خانهها در شهرهای مختلف در معرض نور مستقیم خورشید هستند. هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نخواهیم با نصب دستگاههای خورشیدی، انرژی را ذخیره و از آن استفاده کنیم.
گرمای خورشیدی مثل گرمایی که از یک دودکش بیرون میآید، محصولی زائد و اضافی محسوب میشود. چنین چیزی در اختیار ماست و هیچ استفادهای از آن نمیکنیم و بعد نسبت به هزینه سوخت فسیلی معترضیم.
بخش دیگری از پیش بینی گراهام بل به نیاز بشر به الکل مربوط میشود. وی همواره از تولید الکل و استفاده از آن به عنوان یک سوخت زیستی حمایت کرده است:
احتمالا روزی خواهد رسید که با گذشت زمان، نیاز جهان به الکل بیش از هر زمان دیگری خواهد بود. در این صورت بهتر است مهندسان برای افزایش بهرهوری و سودمندی، شرایطی را فراهم کنند که ماشینهای صنعتی از الکل به عنوان منبع سوخت استفاده کنند.
حقیقت این است که سوختهای زیستی هیچوقت باعث آتشسوزی نشدهاند و حتی با پیشرفتهای قابل توجه در توسعه سوخت اتانول، هنوز هم در انتظار فراگیر شدن آنها هستیم.
شاید اگر امروز افرادی همچون گراهام بل و کارل سیگن زنده بودند، خود آنها هم از پیشبینی دقیقشان شگفتزده میشدند.