سی ونوم ؛ نیش زهرآگین هلیکوپترها بر کشتی‌های جنگی

موشک ضدکشتی سی ونوم که اخیرا آزمایش شده است، جدیدترین موشک ضدکشتی ساخته شده است که در این نوشتار قصد بررسی آن را داریم.

سی ونوم (Sea Venom) یک موشک ضدکشتی سبک است که توسط کمپانی دفاعی و موشک سازی اروپایی MBDA ساخته و تولید شده است. البته این موشک در اصل در قالب پروژه‌ای با شراکت 50-50 توسط فرانسه و انگلیس (از اعضای MBDA) طراحی شد و توسعه یافت.

موشک ضدکشتی سی ونوم که توسط هلیکوپتر حمل و شلیک می‌شود، قرار است جایگزین 2 موشک ضدکشتی مشابه خود، یعنی سی اسکوا (Sea Skua) در نیروی دریایی بریتانیا و AS 15 TT در نیروی دریایی فرانسه شود که البته در فرانسه با نام ANL، کوتاه شده عبارت “Anti-Navire Léger” به معنی «موشک ضدکشتی سبک»، شناخته می‌شود. از برتری‌های سی ونوم، می‌توان به هزینه‌های پس از تولید کمتر، برد بیشتر و سیستم هدایتی بهتر در مقایسه با 2 موشک دیگر اشاره کرد. این موشک همچنین با اعمال کم‌ترین تغییر ممکن، قابل همسان‌سازی و شلیک از سکوهای پرتاب سی اسکوا و AS 15 TT است.

سی ونوم برای شلیک از هلیکوپتر طراحی شده است، پس نباید سنگین باشد. این موشک ضدکشتی 110 کیلوگرم وزن دارد که 30 کیلوگرم آن متعلق به سرجنگی نیمه ضد زره و انفجاری ترکش‌زا است؛ منظور از نیمه ضد زره این است که این سرجنگی، نسبت به سرجنگی ضد زره توان ضد زره کم‌تری داد، اما علیه تجهیزات و نفرات کاربردی‌تر است. وزن کم این موشک باعث شده تا بتوان تعداد زیادی از آن را روی یک هلیکوپتر بارگذاری کرد. درازای این موشک نیز 2.5 متر و قطرش 20 سانتیمتر است. ناگفته نماند MBDA همچنین مشغول توسعه سطح پرتاب آن برای شلیک از شناورهای رزمی است.

موشک ضد کشتی سی ونوم برای نابودی یا از کار انداختن شناورهای گوناگون تا وزن 2 الی 3 هزار تن، یعنی در حد ناوچه سبک (Corvette) و البته شناورهای سنگین‌تر، از فاصله دور و امن یا به عبارتی حمله دورایستا طراحی شده است و با توجه به نقشش، سرجنگی مناسب و کارآمدی دارد. گرچه این حرف بدان معنی نیست که سرجنگی موشک علیه شناورهای سنگین‌تر همچون ناوچه‌ها بی اثر باشد.

سی ونوم را می‌توان در آب‌های پرتلاطم ساحلی و یا در وسط دریاها و اقیانوس‌ها بکار برد و محدودیتی در استفاده از آن وجود ندارد. از این موشک همچنین می‌توان برای حمله به طیف گسترده‌ای اهداف گوناگون دیگر که در خشکی وجود دارند نیز استفاده کرد؛ همچون اهداف ساحلی و به‌ویژه آتشبارهای موشک‌های ضدکشتی.

موشک ضدکشتی سی ونوم بسیار پرسرعت، اما فروصوت است. این موشک نیروی مورد نیاز برای رانش خود را توسط یک پیشران ترکیبی ساخت کمپانی اروپایی راکسل (Roxel) فراهم می‌کند که دارای یک موتور راکتی سوخت جامد ثابت در عقب بدنه موشک است که وظیفه پرتاب و سرعت دهی به موشک را دارد. یک موتور راکتی سوخت جامد دیگر نیز در وسط بدنه قرار دارد که هنگام پرواز در کنار موتور اصلی، کاملا روشن است و موجب افزایش سرعت و حفظ آن می‌شود. بدین ترتیب موشک تا رسیدن به بیشینه برد خود که بیش از 20 کیلومتر است (برد 25 کیلومتر نیز برای آن عنوان شده است)، پیوسته توسط پیشران‌ها به جلو رانده شده که موجب افزایش اثر آن هنگام برخورد به هدف، حفظ سرعت، انتخاب روش‌های پروازی و حمله گوناگون به هدف و همچنین افزایش توان مانور آن برای در امان ماندن از آتش سیستم‌های پدافندیِ هدف می‌شود.

این موشک پس از رها شدن توسط هلیکوپتر، موتور خود را روشن کرده و به صورت سینه مال (Sea Skimming) به سمت هدف پرواز می‌کند که برای این کار به یک رادرا ارتفاع سنج مجهز شده است. پرواز سینه‌ مال موجب می‌شود موشک خود را از دید سنسورها و رادارهای سیستم‌های پدافند نزدیک پنهان نگه دارد و تا جایی که ممکن است دیرتر و در فاصله‌ای کمتر کشف شود. این موشک روش‌های پروازی و حمله دیگری نیز دارد که یکی از شاخص‌ترین آن‌ها بدین صورت است که موشک به روش سینه مال تا نزدیکی هدف پیش می‌رود، اما در نزدیکی آن ناگهان اوج گرفته و به روش حمله از بالا روی آن شیرجه می‌زند.

هدایت موشک ضدکشتی سی ونوم در گام پایانی حمله با کمک جستجوگر آرایه کانونی فروسرخ و سیستم تصویر‌ساز فروسرخ صورت می‌گیرد. با این روش موشک پس از شلیک به کمک خلبان خودکار تا نزدیکی هدف پرواز کرده و هنگامی که به آن نزدیک شد روی آن قفل می‌کند؛ در این روش نیاز به دخالت کاربر انسانی نبوده و موشک به روش شلیک کن-فراموش کن شلیک می‌شود. ویژگی شلیک کن-فراموش کن برای شرایط پیچیده و پر تنش نبرد ساحلی بسیار مناسب‌تر از روش هدایت نیمه فعال راداری موشک سی اسکوا است. از دیگر مزیت‌های این روش هدایتی، غیر فعال بودن است که به موجب آن، هدف از قفل شدن موشک روی خود مطلع نمی‌شود، زیرا موشک هیچ‌ گونه پرتویی روی هدف نمی‌تاباند و امواجی به طرف آن گسیل نمی‌دهد.

این موشک همچنین دارای سیستم پیوند داده (دیتا لینک) 2 طرفه است که با فراهم کردن تصاویر زنده و آنی توسط سیستم تصویرساز، به کاربر انسانی اجازه نظارت، کنترل و هدایت موشک، تغییر و اصلاح مسیر پرواز، هدف یابی مجدد و یا برجسته کردن یک نقطه خاص از هدف برای برخورد موشک و همچنین لغو ماموریت موشک را می‌دهد. علاوه براین، فضای لازم و امکان افزودن جستجوگر لیزری به موشک و بهره‌گیری از روش هدایت نیمه فعال لیزری نیز وجود دارد که به لطف آن موشک می‌تواند با اهدافی خارج از دامنه دید هلیکوپتر شلیک کننده نیز درگیر شود که البته برای این امر، هدف مورد نظر می‌بایست توسط دیگر نیروهای خودی همچون یک پهپاد نشانه‌گذاری شود. بیان این نکته نیز خالی از لطف نیست که قابلیت شلیک دورایستا در ترکیب با سیستم هدایت توسط کاربر انسانی، موجب افزایش بقاپذیری هلیکوپترِ پرتابگر می‌شوند.

اولین شلیک آزمایشی این موشک در ماه ژوئن سال میلادی جاری (2017) صورت گرفت. در این آزمایش موشک از بستر آزمایشی خود که یک هلیکوپتر چندمنظوره اروپایی AS365 دوفین (Dauphin) متعلق به وزارت دفاع فرانسه بود شلیک شد. این آزمایش در منطقه آزمایش موشکی ایل دو لوانت (Île du Levant)، جزیره‌ای واقع در دریای مدیترانه و متعلق به فرانسه، صورت گرفت. آزمایش مذکور فقط آزمایش پروازی و بررسی سیستم خلبان خودکار بود که در آن موشک با موفقیت از ارتفاع متوسط شلیک و به بیشینه برد خود رسید. در آزمایش‌ بعدی نیز قرار است موشک با استفاده سیستم پیوند داده 2 طرفه، توسط کاربر انسانی کنترل شود.

سازندگان معتقدند ورود به خدمت این موشک موجب افزایش توان رزمی نیروی دریای فرانسه و انگلیس خواهد شد. این موشک از سال 2020 وارد خدمت در نیروی دریایی بریتانیا شده و توسط هلیکوپتر چندمنظوره و ضدکشتی انگلیسی AW159 وایلدکت (Wildcat) حمل و شلیک می‌شود؛ این هلیکوپتر می‌تواند بیش از 4 موشک سی ونوم با خود حمل کند.

نیروی دریایی فرانسه نیز در ابتدا قصد داشت سی ونوم را روی هلیکوپتر چندمنظوره متوسط فرانسوی AS565 پنتر (Panther) و یا هلیکوپتر چندمنظوره اروپایی NH90 نصب کند، اما درنهایت از این ایده منصرف و هلیکوپتر چندمنظوره فرانسوی H160 را برای حمل این موشک برگزید. گرچه این هلیکوپتر همچنان درحال توسعه است، از این رو زمان ورود عملیاتی شدن سی ونوم در نیروی دریایی فرانسه سال 2024 خواهد بود.