محققان سرانجام دلیل کاهش سطح آب دریای خزر را پیدا کردند

سطح آب دریای خزر رفته رفته در حال کاهش پیدا کردن است. محققان با در نظر گرفتن چندین فاکتور و درست کردن یک مدل، سرانجام به دلیل آن پی بردند.

برای دانشمندان همیشه سوال‌هایی بدون جواب درباره دریای خزر وجود داشته است. کف آن حدود 27.5 متر پایینتر از سطح آب بوده و آب از آن خارج نمی‌شود. از آنجایی که این دریا از اقیانوس‌ها دور بوده و اتصالی با آن‌ها ندارد، برای حفظ سطح خود تنها به چند رودخانه تکیه می‌کند.

تیمی از محققان دانشگاه‌های سراسر دنیا، مدتی قبل چندین فاکتور اصلی دیگر که در تغییر سطح آب دریای خزر دخالت دارند را محاسبه کردند. سطح آب این دریا طی چند دهه اخیر افزایش و کاهش پیدا کرده است. بارش و تبخیر جزو فاکتورهای تاثیرگذار در این اتفاق‌ها بوده‌اند.

آن‌ها در مطالعه خود که ماه گذشته در مجله Geophysical Research Letters منتشر شد، به گرم شدن متناوب و ادامه‌دار نیم کره شمالی اشاره کردند. به همین دلیل انتظار می‌رود رفته رفته نرخ تبخیر آب دریا بیشتر شده و وسعت دریای خزر در آینده‌ای نه چندان دور کاهش پیدا کند.

نگرانی محققان از یک مدل ساده، که به منظور درک داده‌های دریافت شده ایجاد شده است، ناشی می‌شود. مهمترین عواملی که بر روی سطح آب دریای خزر تاثیر می‌گذارند باران، تبخیر و ریزش درونی است. در ریز درونی بیش از همه رودخانه ولگا و همچنین رودخانه‌های دیگر همچون اورال تاثیر می‌گذارند. میزان تاثیر هر رودخانه سال به سال متفاوت است.

تجزیه و تحلیل وضعیت، نیازمند جمع کردن حجم تخلیه رودخانه از داده‌های به دست آمده و پر کردن جاهای خالی با مدل‌های پیش‌بینی شده است. به این منظور می‌توان از مدل‌های مراکز ملی پیش بینی محیط زیست استفاده کرد. جمع‌آوری این دسته از داده و آنالیز آن‌ها، در نهایت یک پاسخ ساده داشت؛ نرخ تغییر سطح آب دریای خزر با نرخ تغییر بارش به علاوه نرخ تغییر تخلیه رودخانه منهای نرخ تغییر تبخیر برابر است.

وقتی محققان مدل خود را تکمیل کردند، آن را با نرخ‌های به دست آمده از طریق مشاهده‌های مستقیم و همچنین داده‌های ماهواره‌ای مقایسه کردند. نتیجه نشان داد آن‌ها در تخمین فاکتورهای تاثیرگذار بر روی سطح آب دریای خزر خیلی خوب عمل کرده‌اند. از سال 1996 تاکنون، سطح آب سالانه به صورت متوسط 13.09 سانتی‌متر افزایش و 6.72 سانتی‌متر کاهش داشته است.

اما اهمیت مدل آن‌ها تنها به خاطر از نو خلق کردن داده‌ها نبوده است. این مدل به محققان کمک کرد علت اصلی کاهش سطح آب دریای خزر را پیدا کنند. افزایش تبخیر از سال 1979 تا 2016 مهمترین دلیل کوچک شدن دریای خزر بوده است. از طرفی دیگر، تبخیر ارتباط کاملا مستقیمی با افزایش دما دارد. پس انتظار می‌رود به خاطر تغییرات آب و هوایی و روال ادامه‌دار افزایش کلی دمای کره زمین، باز هم شاهد کاهش میزان آب دریای خزر طی گذر زمان باشیم.

متاسفانه دلیل کاهش سطح آب دریای خزر نیز افزایش دمای کره زمین است

البته این تنها یک مدل است و هرگز نمی‌توان به طور دقیق رفتار عجیب سیاره زمین را پیش‌بینی کرد. به عقیده مجله تاریخ طبیعی، در هر صورت طی قرن اخیر سطح آب در پاسخ به پروژه‌های سنگین رودخانه‌ای و همچنین دیگر فاکتورها افزایش و کاهش داشته است. البته تیم تحقیقاتی از مدل خود به منظور پیش‌گویی وضعیت آینده استفاده نکرد.

به نظر ما در این مدل برخی فاکتورها همچون آب‌های زیرزمینی در نظر گرفته نشده‌اند. مدل آن‌ها از سال 2010 و مخصوصا در سال‌های 2011 و 2012 رفتارهای عجیبی را نشان می‌دهد که به یکباره از روال تغییر پیشین خود خارج شده است. محققان هنوز دلیل این امر را نمی‌دانند.

کاهش سطح آب دریای خزر و دیگر آب‌ها خطری جدی است که متاسفانه تا زمان پیدا نشدن چاره‌ای برای جلوگیری از تغییرات سریع آب و هوایی، همچنان ادامه پیدا خواهد کرد. به عنوان نمونه‌ای دیگر می‌توان به دریاچه آرال اشاره کرد که روزی چهارمین دریاچه نمک بزرگ دنیا به شمار می‌آمد، اما اکنون تبدیل به یک فاضلاب کاملا خشک شده است. این اتفاق وقتی افتاد که در زمان اتحاد جماهیر شوروی، رودخانه‌هایی که دریاچه از آن‌ها تغذیه می‌کرد از بین رفتند.

دریای خزر به هیچ اقیانوسی متصل نیست، به همین دلیل کوچکترین تغییر در وضعیت رودخانه‌های متصل به آن، در سطح آب تاثیر می‌گذارد. با توجه به وضعیت جغرافیایی و منزوی بودن از اقیانوس‌ها، خر کاهش وسعت دریای خزر جدی است.