دانشمندان در حال مطالعه و بررسی روش های جدید جست و جوی حیات بیگانه هستند. سوال اصلی این است که چگونه باید حیات را در سیارات دیگر کشف کنیم؟ آیا باید به دنبال ماده خاصی بگردیم؟
یکی از روش های جست و جوی حیات بیگانه در خارج از منظومه شمسی، زیر نظر گرفتن فضای اتمسفری سیارات دوردست و گازهای تولید شده توسط موجودات زنده است. گروهی از دانشمندان روش های جدید جست و جوی حیات بیگانه را در پیدایش دو گاز کربن دیاکسید و متان خلاصه کردهاند.
اغلب ستاره شناسان، اکسیژن را نشانهای بهعنوان وجود حیات فرازمینی میدانند. در اتمسفر زمین به دلیل وجود گیاهان و دیگر ارگانیزمهای موجود، میزان اکسیژن زیاد است. بدون وجود حیات بر روی زمین، اکسیژن نیز از بین خواهد رفت.
در تحقیقاتی جدید که در Science Advances منتشر شده، دانشمندان اعلام کردند اکسیژن به دلیل اینکه همواره به مقدار زیاد بر روی زمین موجود نبوده، نمیتواند گزینه مناسبی برای تعیین حیات روی یک سیاره دیگر باشد. میلیاردها سال پیش اتمسفر زمین از گازهای متفاوتی تشکیل شده بود؛ گازهایی مثل کربن دیاکسید و متان که تنها به دلیل وجود ساختار زندگی ابتدایی روی سطح زمین، ظاهر شده بودند. کربن دیاکسید و متان با یکدیگر واکنش میدهند و متان طی این واکنش ناپدید میشود، پس تولید مجدد متان نیازمند ارگانیزمی بوده که بتواند آن را تولید کند.
بااینوجود یافتن هر دو گاز روی سطح سیاره دیگر به معنی پایان جست و جوی حیات بیگانه و پیدایش قطعی حیات نیست. گاز متان علاوه بر ساطع شدن از ارگانیزمها، با فرایندهای متفاوتی تولید میشود. در این مطالعات نشان داده شده که اگر روی سیارهای این دو گاز موجود باشد، شانس پیدایش حیات بر روی آن بسیار زیاد خواهد بود. جاشوا کریستنسن تاتون متخصص گیاهان فرازمینی در دانشگاه واشنگتن گفت: اگر حیات وجود نداشته باشد، تولید گاز متان بسیار سخت است.
ستاره شناسان مدت زیادی است که به دنبال روش های جدید جست و جوی حیات بیگانه هستند. بعضی از آنها مطالعه انعکاس نور بازگشتی از سیارات را مدنظر قرار داده تا بتوانند سطح سیارات را از وجود گونههای گیاهی بررسی کنند. بعضی دیگر نیز به دنبال تحلیل گازهای موجود در اتمسفر سیارات دوردست هستند. کربن دیاکسید موجود بر روی زمین به دلیل تغییرات فصلی، دستخوش تغییرات میشود بنابراین وجود چنین سیستمی اگر در سیاره دیگر مشاهده شود، نشاندهنده بسیاری از مسائل حل نشده خواهد بود.
جستوجو برای پیدایش اکسیژن روی سیارات خارج از منظومه شمسی نیز بزرگترین راهکار دانشمندان برای پیدایش حیات بیگانه بوده است. اما اکسیژن نیز مشکلات خود را به همراه دارد. بعضی از مدلها نشان میدهند که اکسیژن حتی بدون وجود حیات نیز میتواند در اتمسفر سیاره ظاهر شود. به همین دلیل دانشمندان اخیراً دیگر تنها به دنبال اکسیژن نمیگردند و وجود دیگر گازها را نیز بررسی میکنند. این گازها احتمالاً میتوانند با اکسیژن واکنش شیمیایی دهند و از بین بروند، در این صورت باعث رشد گیاهانی خواهد بود که میزان اکسیژن را به تعادل میرسانند.
سیاره ما یک نمونه عالی برای اثبات این فرضیه است: اکسیژن موجود در جو همواره با متان واکنش نشان میدهد و از بین میرود، همچنین نیتروژن نیز یکی دیگر از عوامل تبدیل و واکنش آن است، بنابراین چگونه همواره این گاز در فضا وجود دارد؟ درختان، گیاهان و حتی پلانکتونهای اقیانوس، فضا را هر روز از اکسیژن پر میکنند و بدون وجود آن حیاتی روی زمین باقی نخواهند ماند.
کریستنسن تاتون و تیم او به دنبال این مسأله هستند که آیا اکسیژن همواره نشانه اصلی حیات بر روی زمین بوده است؟ او میگوید: اگر شما یک بیگانه باشید و برای یافتن حیات به زمین بیایید، مطمئناً به دلیل وجود مقادیر زیاد اکسیژن، بهسرعت آن را پیدا خواهید کرد. اما آیا شما حیات را در زمانهای نخستین تولد زمین نیز به همین راحتی پیدا میکردید؟ در نیمه اول پیدایش زمین هیچگونه اکسیژنی در هوا موجود نبود و همچنین در نیمه دوم، میزان اکسیژن موجود بسیار پایین بود چراکه میلیاردها سال طول کشید تا پس از تولید ارگانیزمهای سازنده اکسیژن، این گاز در هوا به میزان زیاد پخش شود و سطح سیاره را پر کند.
محققان بهترین مطالعات آماری خود در مورد اتمسفر زمین از زمان پیدایش آن در 4.5 میلیارد سال قبل را گرد هم آوردهاند. طی این تحقیقات در نیمه اول عمر زمین، در اتمسفر 4 نوع ماده مختلف وجود داشته است: کربن دیاکسید، متان، نیتروژن و آب. بنابراین در دیگر سیارات نیز برای پیدایش حیات بدوی به دنبال دو گاز متان و کربن دیاکسید میگردند. یافتن هر دو گاز کار سادهتری نسبت به دیگر مواد است، اما اگر هر 4 ماده یافت شود، بسیار عالی خواهد بود.
سارا سیگر، سیاره شناس دانشگاه ام آی تی در مورد این تحقیقات دید مثبتی دارد. او گفت: ادامه یافتن این نظریهها با ایدههای جدید بسیار خوب است اما در آینده تحقیقات بیشتر احتمالاً دانشمندان را ملزم به توضیح سناریوهای دیگر برای ترکیبات متان و کربن دیاکسید خواهد کرد. این مسأله در طبیعت یک روند عادی است اما احتمال اینکه هیچگاه حل نشود و به بنبست بخورد بسیار است.
حتی اگر این گازها در سیارات دیگر یافت شوند، آن سیاره میبایست برای وجود حیات، دارای اندازهای مناسب و تشکیل شده از سنگ باشد، همچنین فاصلهای مناسب نسبت به خورشید خود نیز داشته باشد. تلسکوپ جیمز وب سال آینده توسط ناسا به فضا فرستاده میشود تا بتواند وجود گازهای مختلف در دیگر سیارات را بررسی کند. اگر این تلسکوپ در مأموریت خود به موفقیت برسد، احتمالاً تلسکوپهای بزرگتر در آیندهای نزدیک برای یافتن گازهای بیشتر و امکان وجود آب در دیگر سیارات به فضا ارسال خواهد شد.