کالری مفهومی است که به گوش بسیاری از ما، بخصوص افرادی که قصد لاغر شدن و کاهش وزن دارند، آشناست؛ اما کالری دقیقا چگونه تعریف میشود و محاسبه میزان کالری غذاها چطور صورت میگیرد؟
شمارش کالری غذاهای مصرفی در سالهای اخیر به یکی از مهمترین بخشهای رژیمهای غذایی کاهش یا افزایش وزن مختلف تبدیل شده و اکثرا افرادی که به وضعیت سلامتی و تغذیه خود اهمیت میدهند، از این موضوع به عنوان روشی برای کنترل وزنشان استفاده میکنند؛ با این وجود مفهوم کالری و روش محاسبه آن برای همه روشن نیست و حتی کسانی که دائما با بحث کالریها سر و کار دارند، ممکن است اطلاعات دقیق در این رابطه نداشته باشند.
کالری برخلاف آنچه که برخی از ما تصور میکنیم معیاری برای محاسبه وزن و یا ارزش غذایی مواد مختلف نیست و این مفهوم به عنوان واحدی برای تعیین میزان انرژی استفاده میشود. البته وقتی صحبت از کالری به میان میآید منظور اصلی واحد کیلوکالری (kcal) یا همان هزار کالری است و سازندگان محصولات غذایی هم بر روی برچسبهای غذایی میزان انرژی مواد مختلف را بر اساس کیلوکالری مشخص میکنند، اگرچه کمتر پیش میآید که کسی از کلمه کیلوکالری برای این منظور استفاده کند.
به صورت کلی 1 کیلوکالری به عنوان میزان انرژی لازم برای افزایش دمای 1 کیلوگرم آب به مقدار 1 درجه سلسیوس تعریف میشود و انرژی غذاهای مصرفی ما هم بر اساس این معیار، به روشی ساده و جهانی قابلمحاسبه است.
از سال 1990 دولت آمریکا تولیدکنندگان محصولات غذایی را ملزم کرد که بر روی کالاهای خود برچسبهای تغذیهای نصب کنند و میزان کالری محصولات را به خریداران اعلام کنند. از آن زمان تاکنون هم در کشورهای دیگر دنیا این موضوع رایج شده و بحث محاسبه میزان کالری مواد غذایی هم داغتر از گذشته شده است.
روش محاسبه میزان کالری غذاها
محتویات مواد غذایی مصرفی ما به سه گروه کلی چربی، کربوهیدرات و پروتئین تقسیم شده و انرژی مورد نیاز بدن هم از طریق هرکدام از این گروهها تامین میشود.
برای محاسبه میزان کالری غذاها یکی از روشهای معمول، استفاده از وسیلهای به نام بمب کالری متر است؛ برای بهکارگیری این وسیله دانشمندان ماده غذایی مورد نظر را در محفظه مخصوص تعبیه شده در دستگاه قرار میدهند و اطراف محفظه را پر از آب میکنند. در مرحله بعدی ماده غذایی سوزانده میشود و تغییر دمای ایجادشده در آب با سوختن ماده، اندازهگیری میشود. از این طریق دانشمندان متوجه میشوند که ماده غذایی مورد نظر چه میزان انرژی دارد.
اما با در نظر گرفتن مراحل چنین روشی سوالی که در ذهن علاقهمندان به وجود میآید این است که آیا راه سادهتری برای اندازهگیری کالری مواد غذایی هم وجود دارد؟
جواب این سوال مثبت است؛ در قرن 19 میلادی شیمیدانی آمریکایی به نام ویلبر آتواتر (Wilbur Atwater) روشی را ابداع کرد که بتوان از طریق آن کالری غذاها را به صورت غیرمستقیم و با سختی کمتری محاسبه کرد. آتواتر میدانست که در روشهای دیگر میزان انرژی دفع شده از طریق ادرار، مدفوع و همچنین حرارت خارجشده از بدن در محاسبههای مربوط به سوخت و ساز بدن اعمال نمیشود و به همین دلیل تصمیم گرفت تا با بررسی دقیقتر میزان انرژی موجود در مواد دفع شده از بدن انسان، روش محاسبه میزان کالری مواد غذایی و اطلاعات مربوط به متابولیسم ما را قویتر کند.
در جریان این تحقیقات آتواتر سیستم 4-9-4 را ابداع کرد؛ بر اساس این سیستم، میزان کالری هر گرم کربوهیدرات و پروتئین 4 واحد است و هر گرم چربی هم 9 کالری در خود انرژی دارد؛ بنابراین اگر یک ماده غذایی حاوی 10 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 10 گرم کربوهیدرات باشد، کل این غذا 125 کالری انرژی خواهد داشت. پس میتوان گفت که با در اختیار داشتن میزان چربی، پروتئین و کربوهیدرات غذاهای مختلف و بدون استفاده از دستگاه بمب کالری متر، کالری غذاها قابلمحاسبه است.
اما با اینکه تا به امروز روش آتواتر دچار تغییرات جزئی شده، برخی متخصصان اعلام کردهاند که این روش به اندازه کافی دقیق نیست؛ در سال 2012، دانشمندان در مقالهای نشان دادند که محاسبه دقیق کالری خشکبار از طریق روش آتواتر امکانپذیر نبوده و از طرف دیگر، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هم اعلام کرده که در محاسبه میزان کالری محصولات، تولیدکنندگان تا 20 درصد امکان اشتباه دارند. به این ترتیب میتوان گفت که اعداد اعلامشده بر روی برچسبهای غذایی هم به صورت کامل دقیق نیستند.
در حال حاضر تقریبا در تمامی محصولات غذایی از روش آتواتر برای محاسبه میزان کالری استفادهشده، اما از آنجایی که روز به روز بحث شمارش کالری غذاها داغتر شده و توجه بیشتری به این موضوع جلب میشود، این احتمال وجود دارد که به زودی سیستمی دقیقتر جایگزین این روش شود.