چرا بارش شهابی برساوشی در نیمه هر تابستان تکرار می‌شود؟

از جمله پدیده‌های جذاب برای علاقه‌مندان آسمان شب، دیدن شهاب بخصوص در شب‌های بارش شهابی است. بارش شهابی برساوشی از جمله معروف‌ترین این بارش‌هاست. اما علت اینکه هر ساله در زمان خاصی این پدیده تکرار می‌شود چیست و چرا برخی سال‌ها این شهاب باران به اصلاح پربارتر است و تعداد شهاب‌های مشاهده‌شده زیاد می‌شود؟

تقریبا هر 133 سال یک بار، دنباله‌دار سویفت تاتل با سرعتی بیش از 150 برابر سرعت صوت وارد سامانه خورشیدی ما می‌شود. نتیجه این گذر، به جا گذاشتن دنباله‌ای از یخ و غبار در مسیر حرکت این دنباله‌دار است. در چند روز آینده، زمین در مسیر حرکت خود در مدارش، از میانه این توده یخ و غبار عبور می‌کند. حاصل آن پدیده زیبای بارش شهابی برساوشی است.

هر ساله در ماه مرداد، زمین با بقایای این دنباله‌دار برخورد دارد. بقایایی که هر 133 سال یکبار، با عبور دنباله‌دار سویفت تاتل از نزدیکی خورشید، تقویت شده و به حجم آن افزوده می‌شود. آخرین عبور نزدیک به سال 1992 برمی‌گردد که طی آن میلیاردها میلیارد قطعه کوچک از دنباله‌دار جدا شده و در مدارش سرگردان شدند. اکثر این قطعات به کوچکی دانه‌های ماسه‌اند. اما این کوچکی باعث نمی‌شود تا نور درخشان حاصل از برخوردشان با جو زمین را بتوان نادیده گرفت. برخوردی با سرعت بیش از 200 هزار کیلومتر که باعث تبدیل تمامی جرم این دانه‌های کوچک به انرژی (نور) می‌شود.

به این ترتیب، می‌توان شاهد درخشان‌ترین بارش شهابی بود. بارش شهابی برساوشی که این هفته به اوج خودش می‌رسد.

امسال، اوج این بارش در یکشنبه شب و صبح دوشنبه اتفاق خواهد افتاد. در این زمان، زمین از چگال‌ترین بخش این توده‌های یخ و غبار عبور می‌کند و بیشترین شانس برای دیدن شهاب‌های درخشان وجود خواهد داشت. برای لذت‌بردن از یک بارش شهابی، هیچ نیازی به داشتن تلسکوپ یا دوربین دوچشمی نیست. اما رفتن به مکانی با آسمانی بسیار تاریک، شانس شما را برای دیدن تعداد بیشتری شهاب بسیار افزایش می‌دهد. اگر به چنین مکانی دسترسی دارید، خودتان را برای دیدن 50 تا 100 شهاب در ساعت آماده کنید.

خبر خوش برای بارش شهابی امسال، مزاحم نبودن نور ماه است. زمانی که ماه در حالت کامل یا تربیع قرار دارد، نور شدیدش باعث کاهش شانس دیدن شهاب‌ها می‌شود. اما امسال، با داشتن ماه نو، هیچ مشکلی از سمت ماه رصدگران این بارش شهابی را اذیت نمی‌کند.

اما کمتر پیش می‌آید که همه چیز کاملا بر وفق مراد باشد. بعضی موارد چون اغتشاشات بوجود آمده در ذرات دنباله‌دار و یا نزدیکی مدار زمین به محل تجمع ذرات باعث می‌شود که برخی سال‌ها بارش شهابی پربارتری را شاهد باشیم. اما متاسفانه بارش شهابی امسال از این نوع بارش‌های بسیار درخشان نخواهد بود.

دو تصویر از دنباله‌دار سویفت تاتل که در سال 1892 و به فاصله دو روز از هم گرفته شده است. این دنباله‌دار که هر 133 سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد، ردی از اجرام بسیار کوچکی از خود به جای می‌گذارد. هر ساله در نیمه تابستان، زمین از نزدیکی بخشی از این توده عبور می‌کند. برخوردهای متوالی ذرات با جو زمین، شهاب‌ها را ایجاد می‌کند که به آن بارش شهابی برساوشی گفته می‌شود.

برخی سال‌ها همچون دو سال پیش، تعداد شهاب‌های قابل مشاهده در یک ساعت به 200 عدد نیز می‌رسد. علت آن به بزرگترین همسایه سیاره‌ای ما برمی‌گردد. با اینکه مدار سیاره مشتری هیچگاه مثل زمین مدار دنباله‌دار سویفت تاتل را قطع نمی‌کند، اما جرم فوق‌العاده زیاد آن باعث اثرگذاری بر چگونگی توزیع ذرات دنباله‌دار در مدار خود می‌شود.

این اثرگذاری (که باعث افزایش تعداد شهاب‌ها می‌شود) تقریبا هر 11 سال یک بار اتفاق می‌افتد. زمانی که مشتری به نزدیک‌ترین فاصله خود با ذرات دنباله‌دار می‌رسد. فاصله‌ای برابر با 260 میلیون کیلومتر از آنها دارد. این فاصله هرچند بسیار زیاد به نظر می‌رسد، اما گرانش فوق‌العاده شدید مشتری می‌تواند مجموعه ذرات را مقداری به سمت خود بکشد. به این ترتیب، این مجموعه حدود 1.5 میلیون کیلومتر به زمین نزدیک‌تر می‌شود و بارش شهابی سال بعدش را به میزان زیادی چشم‌گیرتر می‌کند.

در سال‌های خاصی که زمین، مشتری و دنباله‌دار سویفت تاتل تقریبا در نزدیکی یکدیگر باشند، شاهد یک بارش شهابی بسیار خاص خواهیم بود. شهاب‌های مشاهده‌شده بسیار پرنورتر، نزدیک‌تر و با تعداد بسیار بالاتری خواهند بود. سال‌های گذشته که چنین اتفاق خاصی افتاده عبارت بوده‌اند از: 1921، 1945، 1968، 1980 و 2004.

متاسفانه امسال جزو چنین سال‌های خاصی نیست. اما همچنان می‌توان در شرایط مناسب از دیدن شهاب‌های زیادی لذت برد. شهاب هایی که میلیاردها کیلومتر راه را در فضا پیموده‌اند تا در چنین شب هایی با برخورد به جو زمین لحظات زیبایی را برای شما رقم بزنند.