چه اتفاقی می‌افتد اگر سیاره های منظومه شمسی جایگزین ماه شوند؟ + ویدیو

در این مقاله قصد داریم سناریوهای فرضی جذابی را تصور کنیم که در آن‌ها سیاره های منظومه شمسی جایگزین ماه می‌شوند. این سناریوها را هم از نظر علمی و هم از نظر ظاهری بررسی خواهیم کرد.

در دنیای علم برخی فرضیات هستند که رخ دادن آن‌ها عملا غیرممکن است اما با این حال بخاطر جذابیت بسیار بالایی که دارند، کم و بیش توجه جامعه علمی را به خود جلب کرده‌اند. یکی از این فرضیات بسیار جذاب، بحث جایگزینی ماه با دیگر اجرام آسمانی است. از آنجایی که شناخته‌شده‌ترین اجرام آسمانی منظومه شمسی، سیارات هستند در نتیجه تصور جایگزینی ماه با سیارات منظومه شمسی می‌تواند برای هر انسان کنجکاوی بسیار جذاب و هیجان‌انگیز باشد.

اما واقعا چه اتفاقی می‌افتد اگر سیاره های منظومه شمسی جایگزین ماه شوند؟ این سوال از دو منظر قابل بحث است؛ اول اینکه در صورت رخ دادن این جایگزینی، آسمان کره زمین به چه شکلی درمی‌آید و دوم هم اینکه اگر واقعا قرار بود بر فرض محال، سیاره های منظومه شمسی جایگزین ماه شوند، از نظر علمی چه تغییراتی در اقلیم و وضعیت سیاره ما به وجود می‌آمد؟ در ادامه ما به طور کامل و جامع به هر دوی این موارد خواهیم پرداخت. اما اجازه دهید کار را با این موضوع شروع کنیم که در صورت رخ دادن این جایگزینی، ما با نگاه کردن به آسمان، چه چیزی مشاهده خواهیم کرد؟

آسمان؛ حیرت‌انگیزتر از همیشه!

با تمام احترامی که برای ماه، دوست قدیمی و تنها یاور فرازمینی سیاره‌مان قائل هستیم، اما واقعا اگر این قمر با سیاره های منظومه شمسی جایگزین می‌شد، آسمان بالای سر ما حتی از چیزی که هست هم حیرت‌انگیزتر و خیره‌کننده‌تر می‌شد. آسمانی را تصور کنید که در آن به جای قمری کوچک، سیاره‌ای به مراتب بزرگتر از سیاره خودمان خودنمایی می‌کرد!

اگر تصور این موضوع برایتان کمی دشوار است، جای نگرانی وجود ندارد چرا که یک ستاره شناس جوان بنام نیکولاس هولمز (Nicholas Holmes) متخصص ساخت ویدیو از پدیده‌هایی است که عموم مردم حتی به آن فکر هم نکرده‌اند چه برسد به اینکه خواسته باشند آن را تصور کنند! او این ویدیوها را در کانال یوتیوب خودش با نام Yeti Dynamics منتشر می‌کند. اولین بار حدود 6 سال پیش و در سال 2013 او در ویدیویی بسیار زیبا، نشان داد که چه اتفاقی می‌افتاد اگر بجای قمر همیشگی کره زمین، سیاره های منظومه شمسی را در آسمان مشاهده می‌کردیم.

این ویدیو انقدر در زمان خودش مشهور و پرطرفدار شد که هولمز چندی پیش دوباره ویدیویی با همین مضمون خلق کرد. خود هولمز می‌گوید تنها دلیل او برای ساخت این ویدیوها رفع کنجکاوی شخص خودش است! او می‌گوید همیشه علاقه‌مند به این بوده که بداند چه اتفاقی می‌افتاد اگر سیارات منظومه شمسی در فاصله‌ای که کره ماه نسبت به کره زمین دارد، به دور سیاره ما می‌چرخیدند. از آنجایی که او نتوانست هیچ ویدیویی را در این رابطه پیدا و مشاهده کند، در نتیجه تصمیم گرفت خودش یک ویدیوی این چنینی بسازد!

هولمز برای ویدیو دوم خودش تصمیم گرفت ورژن‌های متفاوتی از آسمان را در حین زندگی روزمره انسان‌ها به تصویر بکشد. به همین علت هم گوشه‌ای از یک جاده پر تردد در هانتسویل (Huntsville)، واقع در ایالت آلابامای آمریکا را به عنوان سوژه اصلی ویدیو خودش در نظر گرفت و سپس با مهارت هرچه تمام‌تر و البته با استفاده از نرم افزار قدرتمند و مشهور 3D Max سناریوهای مد نظرش را در آسمان هانتسویل را به تصویر کشید. در این ویدیو ابتدا قمر همیشگی سیاره زمین، یعنی ماه را مشاهده می‌کنید و پس از آن هم به ترتیب شاهد جولان دادن سیاره مریخ، زهره، نپتون، اورانوس، مشتری و زحل در آسمان زمین هستیم.

اما دو نکته قابل توجه هم در ویدیو بالا وجود دارد که ممکن است توجه شما را نیز به خود جلب کرده باشند. اولین نکته عدم وجود سیاره عطارد در بین سیاره‌ها است. دلیل این موضوع در این واقعیت نهفته است که سیاره عطارد، عملا از نظر اندازه، تفاوت خاص و قابل توجهی با کره ماه ندارد و تنها اندکی از این قمر بزرگتر است.

نکته بعدی هم به قمرهای دو سیاره مشتری و زحل برمی‌گردد. با دقت در ویدیو مشاهده خواهید کرد که 4 قمر بزرگ سیاره مشتری، یعنی قمر آیو (Io)، اروپا، گانیمد (Ganymede) و کالیستو (Callisto) و همچنین قمر تتیس (Tethys) از سیاره زحل هم در حال گردش به دو سیاره خودشان هستند.

نکته حائز اهمیت در رابطه با ویدیو آقای هولمز این است که او بسیاری از نکات علمی را به درستی در ویدیو خود رعایت کرده است. این یعنی اگر واقعا قرار بود سیارات منظومه شمسی جایگزین ماه شوند، ما دقیقا همین آسمانی را در سیاره خودمان مشاهده می‌کردیم که در این ویدیو به تصویر کشیده شده است. اما با این حال همه‌چیز هم در این ویدیو با دقت صددرصدی رعایت نشده است. به عنوان مثال میزان نوری که در چنین شرایطی از سوی خورشید به این سیارات می‌تابد اندکی متفاوت از چیزی خواهد بود که در این ویدیو به تصویر کشیده است. خود آقای هولمز هم به این موضوع اذعان دارد ولی می‌گوید این کار را از عمد انجام داده تا بتواند جزئیات ظاهری بیشتری از این سیارات را در ویدیو به تصویر بکشد. درواقع نور دریافتی توسط برخی از این سیارات در واقعیت به گونه‌ای خواهد بود که اگر آن‌ها جایگزین ماه شوند، ما هرگز نخواهیم توانست برخی از جزئیات آن‌ها را از زمین تماشا کنیم.

ضمن اینکه زاویه قرارگیری سیارات هم در واقعیت کمی متفاوت‌تر از چیزی که در ویدیو به تصویر کشیده شده، خواهد بود و البته که سرعت حرکت وضعی سیارات (چرخش سیارات به دور خودشان) هم در واقعیت به مراتب کندتر از چیزی است که در این ویدیو مشاهده کردیم.

سیاره زحل از روی قمر تایتان (تصویر خیالی)

سیاره های منظومه شمسی بجای ماه

تا اینجا صرفا به این موضوع پرداختیم که اگر سیاره های منظومه شمسی جایگزین ماه شوند، ما ساکنین کره زمین با نگاه کردن به آسمان بالای سرمان چه منظره حیرت‌انگیز و البته شاید هم رعب انگیزی را تماشا خواهیم کرد. اما اگر واقعا قرار بود سیاره های منظومه شمسی جای ماه را در آسمان سیاره ما بگیرند، صرفا ظاهر آسمان بالای سرمان تغییر می‌کرد یا در آن حالت تغییرات دیگری را نیز تجربه می‌کردیم؟

اولین نکته این است که در اکثر سناریوهای مربوط به جایگزین شدن ماه با سیارات منظومه شمسی، هرم قدرت در سیاره ما تغییر می‌کرد! در حال حاضر هرم قدرت در سیاره ما به این گونه است که ما قدرت اول هستیم و بخاطر ابعاد و در نتیجه جاذبه بسیار قوی‌تری که سیاره‌مان نسبت به کره ماه دارد، این جرم آسمانی را مجبور کرده‌ایم که مانند قمر ما رفتار کند و به دور ما بچرخد. اما جالب است بدانید که اگر سیاره‌هایی مانند مشتری، زحل، اورانوس و یا نپتون جایگزین ماه می‌شدند، دیگر ما قدرت اول باقی نمی‌ماندیم! این سیارات بخاطر ابعاد به مراتب بزرگتری که نسبت به کره زمین دارند، هرگز اسیر مدار سیاره ما نمی‌شوند و در نتیجه به هیچ عنوان به دور سیاره ما نمی‌چرخیدند.

اما این تمام ماجرا نیست؛ از آنجایی که چیزی حدود نیمی از سیارات منظومه شمسی دارای جاذبه‌ای به مراتب بیشتر از سیاره زمین هستند، در نتیجه در صورت جایگزینی با ماه، نه تنها آن‌ها به دور سیاره ما نمی‌چرخیدند بلکه سیاره ما را وارد به چرخیدن به دور خودشان می‌کردند! درواقع اگر خیلی ساده بخواهیم بگوییم، اگر مثلا سیاره مشتری جایگزین کره ماه می‌شد، آنگاه سیاره ما تبدیل به یکی از قمرهای مشتری می‌شد و بجای چرخیدن به دور خورشید، به دور سیاره مشتری می‌چرخید!

برای درک بهتر این موضوع و اینکه اگر کره زمین بجای سیاره، قمری برای سیاره‌ای بزرگتر از خودش بود چه اتفاقی رخ می‌داد، بهتر است به یکی از معروف‌ترین قمرهای سیاره مشتری، یعنی قمر آیو نگاه کنیم.

نیروی کِشَندی (Tidal Forces) که البته در میان عموم مردم به “نیروی جزر و مدی” شناخته می‌شود، قمر آیو را به یک جهنم تمام عیار تبدیل کرده است. نیروی کشندی که از جانب سیاره مشتری بر قمر آیو وارد می‌شود، انقدر شدید است که اگر سیاره زمین بجای این قمر قرار می‌گرفت، طول موج‌های اقیانوس‌هایش به 18 متر می‌رسید! اما این همه ماجرا نیست، جاذبه سیاره مشتری انقدر شدید است که نه فقط آب‌ها بلکه سطح‌های خشک قمر آیو هم پدیده جزر و مد را تجربه می‌کنند! برخی نواحی خشک قمر آیو در هنگام تجربه پدیده جزر و مد، حدودا 100 متر به صورت عمودی جابه جا می‌شوند! این جذر و مدهای شدید که در خشکی‌های آیو رخ می‌دهد در نهایت باعث داغ شدن بیش از اندازه مایع زیر سطح و گوشته این قمر می‌شود که در نهایت، بیش فعال شدن آتشفشان‌های آیو را به همراه دارد. نیروهای کشندی که از جانب سیاره مشتری و بعضا دو قمر دیگر این سیاره یعنی گانیمد و اروپا به قمر آیو وارد می‌شود انقدر شدید است که باعث شده این قمر از نظر میزان فعالیت آتشفشانی، فعال‌ترین جرم آسمانی سرتاسر منظومه شمسی باشد!

به عقیده جیمز اُدونو (James O’Donoghue) که یکی از دانشمندان و ستاره شناسان آژانس فضایی ژاپن یا همان جاکسا (JAXA) به شمار می‌رود، اگر جای کره ماه، سیاره مشتری قرار می‌گرفت آنگاه شرایطی که هم‌اکنون در قمر آیو حکم‌فرما است در سیاره زمین هم تکرار می‌شد. این موضوع به این معنی است که اقیانوس‌های سیاره زمین دائما درحال طغیان و ایجاد سونامی بودند و از آن طرف هم در خشکی‌های کره زمین علاوه‌بر زلزله‌های بسیار شدید و غیرقابل تصور، آتشفشان‌ها هم دست از سر ما بر نمی‌داشتند. جالب است بدانید که در این شرایط، انقدر آتشفشان‌های زمین فعال و قدرتمند می‌شدند که می‌توانستند مواد مذاب را با چنان قدرت و شدتی به بیرون پرتاب کنند که این مواد از اتمسفر کره زمین خارج و رسما وارد فضا شوند!

اما اگر بجای مشتری، همسایه زیبای این سیاره یعنی سیاره زحل هم جایگزین ماه می‌شد، باز هم سرنوشتی تقریبا مشابه در انتظار ما بود. درواقع باز هم سیاره ما تبدیل به قمر می‌شد اما از آنجایی که سیاره زحل در مقایسه با سیاره مشتری، نسبتا کوچکتر است، در نتیجه سیاره ما هم با سرعت کمتری به یک ویرانه تمام‌عیار تبدیل می‌شد. اما به هر حال ما هرگز این فرصت را پیدا نمی‌کردیم تا از این اتفاق احساس خوشحالی کنیم چرا که دیر یا زود برخوردی فاجعه‌بار را با قمر دیون (Dione) تجربه می‌کردیم.

فاصله قمر دیون که با نام دیونه هم شناخته می‌شود تا سیاره زحل، تقریبا برابر با فاصله‌ای است که قمر سیاره ما یعنی ماه با کره زمین دارد. در نتیجه اگر سیاره زحل جایگزین ماه شود، ما برخوردی اجتناب ناپذیر با دیون خواهیم داشت. اگر فکر می‌کنید این موضوع جای نگرانی ندارد، تنها کافی است به این موضوع اشاره کنیم که دیون یک کره عظیم با شعاع حدودا 523 کیلومتری است که با سرعت درحال چرخش به دور سیاره زحل است. درست است که سیاره ما به مراتب بزرگتر از دیون است اما قطعا برخورد چنین جرم آسمانی بزرگی، تلفاتی جبران ناپذیر، نه فقط به موجودات زنده سیاره ما، بلکه حتی به ظاهر و شکل کره زمین وارد خواهد کرد.

پس به طور کلی می‌توان گفت که بحث جایگزینی کره ماه با سیاره های منظومه شمسی یک نیمه مثبت و یک نیمه منفی دارد. نیمه مثبت آن، آسمان حیرت‌انگیز و بهت آوری است که در بالای سر ما شکل می‌گیرد و نیمه منفی آن هم نابودی تمام عیار سیاره‌مان است! در نتیجه شاید بهتر است بیش از هر زمان دیگری قدردان دوست قدیمی سیاره خودمان، ماه باشیم و کمتر به جایگزین کردن آن با غول‌های منظومه شمسی فکر کنیم. چرا که به نحوی می‌توان گفت ما سیاره بودن خودمان را هم مدیون ابعاد و جاذبه ضعیف کره ماه هستیم وگرنه ممکن بود به جای چرخیدن به دور خورشید، در حال چرخش به دور زورگویانی بنام مشتری، زحل و غیره بودیم!