ویروس کرونا چقدر سریع می‌تواند جهش کند؟

کروناویروس نوظهور همانند هر ویروس دیگری قادر به جهش کردن است. جهش ویروس کرونا آن را تبدیل به چند نوع خواهد کرد، اما سرعت بروز تغییر و جهش در این ویروس چقدر است؟

SARS-COV-2 یک ویروس است؛ ویروس‌ها جهش کرده و در ژنوم آن‌ها تغییر ایجاد می‌شود. در نتیجه می‌توان نتیجه گرفت جهش کروناویروس جدید دور از انتظار نخواهد بود، همانطور که در اولین روزهای شیوع، جهش ویروس کرونا آن را به دو نوع تقسیم کرده است.

تحقیق اخیر نشان داد از مدت‌ها قبل ویروس عامل بیماری کووید 19 جهش پیدا کرده و به دو نوع، یکی بسیار پرخطر و با سرعت سرایت بالا و دیگری با شدت بیماری و انتقال کمتر، تقسیم شده است. البته دانشمندان زیادی هنوز قانع نشده‌‌ و به دستاوردهای این مطالعه شک دارند. بررسی‌های اخیر، نتایج مطالعه قبلی را به نوعی رد می‌کنند.

در تحقیق گروهی از دانشمندان چینی روی 103 بیمار مبتلا به کووید 19 مشخص شد ویروس عامل بیماری در آن‌ها از نظر نوع ژنوم تفاوت‌هایی دارند. بر اساس این تفاوت، محققان چینی کروناویروس جدید را به دو دسته “L-Type” و “S-Type” تقسیم کردند.

نوع L که رفتار خشن‌تری داشته و سریع‌تر از فردی به فردی دیگر سرایت پیدا می‌کند، عامل بیماری در 70 درصد از بیماران مورد بررسی بود. البته از ابتدای ماه ژانویه (نیمه‌های دی)، سرعت شیوع نوع L با کاهش رو به رو شده است. به همین دلیل در حال حاضر، نوع قدیمی یعنی S-Type بیشتر مردم سراسر دنیا را بیمار می‌کند. دلیل این موضوع، دخالت انسان با اعمالی همچون قرنطینه کردن بیماران است، در نتیجه زنجیره شیوع نوع L گسسته شد.

فرضیه جهش ویروس کرونا بلافاصله بعد از انتقال به انسان

بر اساس این تحقیق، نوع S ویروس در ابتدا از عاملی حیوانی به انسان‌ها منتقل شده و بعد از جهش پیدا کردن و تغییر قسمت‌هایی از ژنوم آن، تبدیل به نوع L شده است. در ادامه نوع جدید با شدت بیماری بیشتر بین انسان‌ها دست به دست شد. به همین دلیل نوع به ظاهر جهش یافته، عامل بیماری 70 درصد از 103 فرد مورد آزمایش محسوب می‌شود.

با این حال، به عقیده نیتان گروباگ (Nathan Grubaugh)، یک اپیدمیولوژیست در دانشگاه ییل آمریکا، نتایجی که دانشمندان چینی بر اساس مطالعه روی 103 نفر گرفته‌اند، تماما حدس و گمان بوده و هرگز قابل استناد نیست. به عنوان نمونه، جهشی که محققان چینی در مطالعه خود از آن صحبت می‌کنند بسیار کوچک است. تغییر در نوع ژنوم S-Type و L-Type به اندازه‌ای جزئی است که حتی در عمل شاید نتوان آن‌ها را دو نوع مختلف از یک ویروس دانست!

نیتان گروباگ معتقد است این اختلافات جزئی در ژنوم نباید تاثیر چندانی داشته باشید، هر چند احتمال صفر بودن اختلاف و نحوه رفتار S-Type و L-Type نیز وجود دارد. در نتیجه نباید به خاطر تفاوتی جزئی در ژنوم، ویروس را به دو دسته تقسیم کرد. یکی دیگر از دلایل عدم امکان استناد به تحقیق اخیر محققان چینی به عقیده این اپیدمیولوژیست دانشگاه ییل آمریکا، مطالعه روی تنها 103 نفر است. نتیجه به دست آمده از آزمایش روی جامعه‌ای به این کوچکی هرگز قابل استناد نیست. به گفته نیتان گروباگ پی بردن به جهش یا عدم جهش ویروسی که در سراسر دنیا در حال پخش است، در برخی مواقع به سال‌ها تحقیق، روی بی‌شمار بیمار، نیاز دارد.

برخی دانشمندان نظر موافقی درباره تفسیر نیتان گروباگ از تحقیق دانشمندان چینی دارند. ریچارد نیر (Richard Neher)، یک زیست‌شناس و فیزیک‌دان در دانشگاه بازل سوئیس گفت عقیده‌ی جهش ویروس کرونا جدید به دو نوع و کشنده‌تر بودن نوع جدید در مقایسه با نسخه‌ای که برای اولین مرتبه به انسان انتقال پیدا کرد، یک نتیجه‌گیری بر اساس علم آمار و نه پزشکی است. این زیست‌شناس علت کشنده‌تر فرض شدن نوع L به خاطر تفاوت جزئی در ژنوم آن را تحقیق روی بیماران مبتلا به کووید 19 در شهر ووهان در اوج مبارزه با آن اعلام کرد. افزایش میزان کشته‌ها در زمان تحقیق، محققان چینی را به سمت ایده بیماری‌زایی بیشتر L-Type برده است. دلیل رسیدن به این نتیجه‌گیری اتکا به آمار و ارقام به جای علمی پزشکی است.

وقتی در یک منطقه مشخص، همچون یک شهر یا استان، یک بیماری ویروسی به شدت گسترش پیدا می‌کند، دانشمندان به صورت مستمر از ویروس‌های عامل بیماری در بدن مبتلایان نمونه‌برداری می‌کنند. با در نظر گرفتن انجام این کار در اوج شدت شیوع، تصویری اغراق‌آمیزتری از واقعیت کشیده خواهد شد. حتی محققان چینی نیز مطالعه خود را بسیار محدود خطاب کرده‌اند.

نیازی به نگرانی نیست

با وجود نگرانی بابت آینده نامعلوم شیوع بیماری کووید 19، لازم نیست نگرانی درباره جهش ویروس عامل آن را نیز یدک بکشیم! نیتان گروباگ معتقد است جهش ویروس‌ها در جریان شیوع با سرعتی بالا و بیمار کردن تعداد زیادی انسان در سراسر دنیا، نگران‌کننده نیست.

بر اساس گفته‌های این اپیدمیولوژیست، کلمه جهش از دیدگاه عموم مردم، به معنی ظهور تغییراتی زیر و روکننده و اساسی است. در واقعیت، جهش کردن بخشی جدانشدنی از چرخه حیات ویروس‌ها به شمار می‌رود. البته این اتفاق به ندرت سبب تاثیرگذاری روی شیوع بیماری‌های ناشی از آن‌ها خواهد شد.

ویروس‌های دارای ساختمان RNA به جای DNA همچون SARS-COV-2، به طور مستمر جهش پیدا کرده و از طرفی مکانیزمی برای جبران این اشتباه ندارند! در حالی که مردم از شنیدن خبر جهش پیدا کردن ویروس عامل یک بیماری به شدت نگران می‌شوند، این جهش‌ها در بیشتر مواقع به طور منفی (از دیدگاه انسان‌ها مثبت) سبب بروز تغییر در آن‌ها می‌شوند. اگر جهش برای ویروس مفید نباشد، خود به خود از بین خواهند رفت، چرا که به جای افزایش انطباق‌پذیری با محیط، از این هدف دور شده است.

برای مثبت بودن جهش یک ویروس (از دیدگاه ما منفی)، ژن‌های متعددی از آن باید دستخوش تغییر و تحول قرار بگیرند. این جهش‌ اساسی تلقی شده و سبب افزایش بیماری‌زایی و شدت انتقال ویروس از فردی به یک فرد دیگر خواهد شد. اگرچه روی هم رفته، جهش کردن اتفاقی متداول در دنیای ویروس‌ها است، اما به ندرت در زمانی اینقدر کوتاه، تغییراتی در نوع انتقال و شدت کشندگی آن‌ها رخ می‌دهد.

آیا می‌توان بر اساس این صحبت‌ها، توسعه یک واکسن در آینده‌ نزدیک را پیش‌بینی کرد؟ به گفته نیتان گروباگ تفاوت بین کروناویروس S-Type و L-Type به اندازه‌ای نیست که سبب نگرانی دانشمندان درباره نیاز به ساخت دو واکسن شود. بعد از ساخت یک واکسن با گذشت ماه‌ها و شاید سال‌ها، ممکن است یک ویروس تا آن زمان نسبت به واکسن مصونیت پیدا کرده و خود را با شرایط جدید تطبیق بدهد،‌ اما برای ویروس‌های دارای ساختار RNA، هنوز چنین اتفاقی گزارش نشده است. در نتیجه می‌توان به آینده ساخت یک واکسن برای مقابله با کووید 19 امیدوار بود.

نیتان گروباگ عقیده دارد جهش‌های این چنینی، شبیه به آن چه در S-Type و L-Type ویروس کرونا رخ داده، به دانشمندان کمک می‌کند. رد پای یک ویروس را دنبال کنند. به عنوان نمونه باید به نتیجه‌گیری عجیب بعد از نمونه‌برداری از دو بیمار مبتلا به کووید 19 در برزیل اشاره کرد. نمونه برداری از این دو بیمار نشان داد ویروس عامل ابتلای آن‌ها به این بیماری تنفسی، از نظر ژنوم، شباهتی با ویروس عامل بیماری مردم ساکن شهر ووهان ندارد!

ژنوم ویروس عامل بیماری در یکی از بیماران برزیلی شبیه به ویروس نمونه‌برداری شده از بیماران کرونایی در کشور آلمان و برای دیگری، شبیه به ویروس همین بیماری در مبتلایان انگلستان بود!