بدترین بیماری های عفونی تا امروز جان صدها میلیون انسان را گرفتهاند و متاسفانه آنها اغلب واگیردار و مسری بوده و با سرعتی بالا شیوع پیدا میکنند.
بیماری های غیر واگیر همچون مشکلات قلبی عروقی و دیابت، بر اثر داشتن ژنتیک خاص یا سبک زندگی غلط بروز میکنند. متاسفانه وجود یک سری بیماری واگیردار و مسری سبب میشود با وجود دنبال کردن سبک زندگی سالم و زندگی در محیطی خوب، علاوه بر داشتن ژنی عاری از بیماریهای ارثی، از بیماری مصون نمانید! از جمله بدترین بیماری های عفونی که تاکنون در طول تاریخ بشریت بروز کرده، کووید 19 (نام بیماری ناشی از ویروس کرونا جدید) است.
البته تحقیقات اخیر نشان داد حتی بیماری های غیر واگیر نظیر دیابت و مشکلات قلبی نیز ممکن است از فردی به فردی دیگر انتقال پیدا کنند! در مطلب «آیا امکان سرایت بیماری های غیر واگیر از فردی به فرد دیگر وجود دارد؟» به بررسی این فرضیه عجیب پرداختیم.
بدترین بیماری های عفونی تاریخ
این بیماریها متاسفانه هر سال جان میلیونها نفر را در سراسر دنیا میگیرند. برخی از آنها به شدت کشنده هستند. به عنوان نمونه باید به بیماری ابولایی که در سال 2018 به جان مردم کنگو افتاد اشاره کرد. میزان مرگ و میر آن 90 درصد بود! نمونهای دیگر بیماری هاری است که تاکنون فقط 6 نفر در طول تاریخ از آن جان سالم به در بردهاند.
کووید 19
از خانواده کروناویروسها تا پیش از سه ماه پیش فقط شش عضو شناخته شده بود، اما عضو جدیدی از آنها به تازگی ظهور کرده و به سرعت در سراسر دنیا در حال گسترش است؛ کانون شیوع کروناویروس SARS-COV-2 در دسامبر 2019 (دی 1398) در شهر ووهان چین بود. تا لحظه نگارش این مطلب، آمار رسمی مبتلایان به بیماری ناشی از ویروس کرونا نوظهور در سراسر دنیا به 222 هزار نفر رسیده و 9 هزار نفر جان خود را از دست دادهاند. متاسفانه این آمار همینطور در حال افزایش است.
کروناویروسها مسبب ایجاد بیماریهای تنفسی هستند. چهار عضو این خانواده باعث سرماخوردگی عادی میشود، اما سه عضو دیگر، بیماریهای سارس، مرس و کووید 19 را سبب خواهند شد. سه مورد نام برده جزو بیماریهای حاد تنفسی بوده و از نظر مرگ و میر، حتی از آنفلوآنزای فصلی نیز دهها برابر بدتر محسوب میشوند.
بیماری سارس در سال 2003 جان حدود 800 نفر را در دنیا گرفت. مرس نیز در سال 2012 در عربستان و 2015 در کره جنوبی چند صد کشته داشت. متاسفانه وضعیت درباره کووید 19 بسیار وخیمتر است. این جزو بدترین بیماری های عفونی تاریخ محسوب شده و فقط تا امروز 9 هزار نفر کشته داشته است. اگرچه شدت بیماری ناشی از کروناویروس جدید در مقایسه با ویروسهای عامل مرس و سارس کمتر است، اما به خاطر داشتن سرعت شیوع بالا، تا امروز تلفات بسیاری بیشتری به بار آورد.
در مقایسه با سایر بدترین بیماری های عفونی اطلاعات درباره کووید 19 بسیار محدود است، به همین دلیل دانستههای ما از آن محدود بوده و دانشمندان اغلب با عدم اطمینان دربارهاش اظهار نظر میکنند. با توجه به شباهت بالای 80 درصدی ویروس عامل کووید 19 با ویروس مسبب سارس، ریشه آن را نیز خفاشها میدانند. به عبارتی این بیماری ابتدا از خفاشها به انسانها منتقل شده و سپس بین انسانها دست به دست شده است.
آبله (مرغان)
دانشمندان تاریخ ظهور اولیه این بیماری را حدود 3 هزار سال پیش در هند یا مصر میدانند. آبله سبب بروز ضایعههایی آزاردهنده روی پوست شده و در برخی موارد به مرگ منتهی میشود. عامل آن یک ویروس با نام واریولا (Variola) بوده بر اساس سازمان بهداشت جهانی یکی از بدترین بیماری های عفونی در دنیا شناخته میشود. افراد زیادی با وجود بهبود پیدا کردن، بر اثر آن تا آخر عمر نابینا شده یا زخمهای بدی روی بدنشان برای همیشه به جا میماند.
تصویر بالا در سال 1975 در کشور بنگلادش ثبت شد. در اینجا شاهد گورستان بزرگی هستیم که بیشمار قربانی آبله را در خود جای داده است. در این سال اعلام شد در بنگلادش، 46 درصد از مبتلایان به آبله جان خود را از دست خواهند داد! ممکن است شما نیز زمانی به این مرض دچار شده و بعد از مدتی خارش بدن از آن رهایی یافته باشید، اما 45 سال پیش که سطح بهداشت به اندازه امروز پیشرفت نکرده بود، نیمی از مبتلایان جان خود را از دست میدادند!
در سال 1980، سازمان بهداشت جهانی بیماری آبله را رسما ریشهکن شده اعلام کرد. این اتفاق بعد از یک دهه تلاش برای توزیع گسترده واکسن این بیماری در سراسر دنیا رخ داد. متاسفانه یا خوشبختانه، آخرین نمونههای ویروس واریولا در آزمایشگاههایی در کشور آمریکا و روسیه نگه داشته شدهاند.
طاعون
احتمالا زیاد نام طاعون را به عنوان عامل از بین رفتن کل چند قبیله در طول تاریخ، شنیدهاید. متاسفانه این بیماری محدود به کتابهای تاریخی نبوده و برخلاف آبله، هنوز ریشهکن نشده است. بیماری توسط ککهای ناقل یک نوع باکتری ایجاد شده و در قرن چهاردهم، تلفات سنگینی در سرتاسر قاره اروپا بر جای گذاشت. در شهر بازل سوئیس، یک سوم جمعیت شهر در اثر ابتلا به طاعون جانشان را از دست دادند. تصویر بالا در سال 1349 به منظور به تصویر کشیدن وضعیت شهر بازل در جریان شیوع طاعون کشیده شد.
طاعون در سه فرم مختلف بروز میکند، اما معروفترین فرم آن طاعون بوبونیک یا طاعون خیارکی محسوب میشود. این بیماری سبب بروز غدههایی چرکین در بدن شده و در بیشتر موارد به مرگ منتهی میشود. در دهه 1940 آنتی بیوتیکهایی به منظور درمان طاعون توسعه یافت تا از قتل عام مردم در جوامع مختلف توسط ویروس عامل آن جلوگیری شود. با این حال، اگر بیماران را بدون استفاده از این آنتی بیوتیکها به حال خود رها کنید، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، نرخ مرگ و میر آن بین 50 الی 60 درصد خواهد بود.
مالاریا
اگرچه مالاریا قابل پیشگیری و قابل درمان است، اما متاسفانه قرنها است در جوامع فقیرنشین کشورهای آفریقایی قربانی میگیرد. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، در قاره آفریقا دلیل 20 درصد مرگ و میر کودکان همین بیماری است! البته مالاریا به عنوان یکی از بدترین بیماری های عفونی محدود به کشورهای آفریقایی نبوده و در دیگر کشورها نیز قربانی میگیرد.
یک حشرهی دوستدار مکیدن خون انسان، در صورتی که ناقل انگل عامل مالاریا باشد، در صورت گزیدن یک فرد وی را مبتلا خواهد کرد. بیماری در ابتدا با تب، لرز افتادن به بدن و دیگر علائم شبیه به آنفلوآنزا خود را نشان میدهد، تا این که وضعیت بیمار وخامت پیدا کرده و مشکلات جسمانی دیگر بروز کنند. تا سال 1951 میلادی، مالاریا در کشور آمریکا با استفاده از حشره کشهای صنعتی و شیمیایی به صورت گسترده، ریشهکن شد.
کمپینهای مبارزه با مالاریا در برخی کشورها توسط سازمان بهداشت جهانی دستاوردهای خوبی داشت. در برخی مناطق دیگر با وجود ریشهکن نشدن بیماری، نرخ شیوع آن کاهش پیدا کرد. سازمان بهداشت جهانی هنوز در تلاش برای توزیع بیشتر حشرهکشهای دارای دوام بالا در کشورهای درگیر با مالاریا همچون کامبوج است. در تصویر بالا، دو کودک اهل کامبوج را مشاهده میکنید که از ترس گزیده شدن توسط حشرههای ناقل انگل عامل مالاریا، در محفظهای توری خوابیدهاند.
آنفلوآنزا
آنفلوآنزا همانند بیماریهای سارس، مرس و کووید 19 در دستهبندی بیماریهای تنفسی قرار میگیرد. برخلاف سه بیماری یاد شده با عوامل کروناویروسی، آنفلوآنزا فصلی است. با وجود شدت پایینتر مشکلات تنفسی ناشی از آن در مقایسه با کووید 19 یا دو بیماری دیگر شبیه به آن، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی هر سال نزدیک به 3 الی 5 میلیون نفر بر اساس ویروسهای عامل آنفلوآنزا به بیماری شدید دچار شده و 250 هزار الی 500 هزار نفر از آنها جانشان را از دست میدهند.
نرخ مرگ و میر اعلام شده مربوط به آنفلوآنزای فصلی است. شیوع برخی دیگر از انواع این بیماری نظیر آنفلوآنزای مرغی و مخصوصا خوکی سبب شده سازمان بهداشت جهانی اعلام وضعیت قرمز در سراسر دنیا کند. به عنوان نمونه باید به پاندمیک شدن آنفلوآنزای خوکی بین سالهای 2009 و 2010 اشاره کرد که در مجموع 500 هزار کشته بر جای گذاشت.
اما بدترین نوع آن، که وحشتناکترین پاندمیک در طول تاریخ محسوب میشود، آنفلوآنزای اسپانیایی است. این بیماری در سال 1918 و بعد از اتمام جنگ جهانی اول شروع به گسترش کرد. 500 میلیون نفر به آن مبتلا شده و از این بین، حدود 50 الی 100 میلیون جان خود را از دست دادند!
سل
این بیماری توسط یک باکتری ایجاد شده و پتانسیل کشندگی بالایی دارد. در مقایسه با ویروسهای عامل بیماریهای تنفسی نظیر کروناویروسها، شدت حمله باکتری عامل سل به ریهها بیشتر است، به طوری که سرفههای خونی را در بیمار در پی خواهد داشت. در بیماران سل که وضعیت جسمانیشان حاد میشود، تصویر ایکس ری ریه شبیه به حالت عکس بالا خواهد شد.
نکته اینجاست که باکتری عامل بیماری سل، هر فرد آلوده به آن را بیمار نمیکند. نکته بسیار جالبتر یا شاید ترسناک اینجاست که یک سوم جمعیت کره زمین این باکتری را با خود حمل میکنند، بدون این که علائمی از بیماری سل بروز بدهند! از بین افراد آلوده به باکتری TB، چیزی بین 5 الی 10 درصد بیمار خواهند شد.
ایدز
یک ماه پیش مجددا آزمایش واکسن ایدز در کمال ناامیدی به بنبست خورد و بشر متوجه شد راه فراری از ویروس مرگبار اچ آی وی، عامل بیماری ایدز، ندارد. ایدز سبب نقص سیستم ایمنی بدن انسان شده و بعد از مدتی وی را از پا در خواهد آورد. تا انتهای سال 2018، 37.9 میلیون نفر مبتلا به این بیماری در سراسر دنیا ثبت شد. از این تعداد، 25.7 میلیون نفر در کشورهای آفریقایی زندگی میکنند. در همان سال 2018، ایدز سبب مرگ 770 هزار نفر در سراسر دنیا شد. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی از این تعداد 49 هزار نفر از اهالی کشور آمریکا بودند.
ایدز یکی از بدترین بیماری های عفونی است. از زمان ظهور آن حدود چهل سال پیش، تاکنون فقط دو نفر درمان شدهاند؛ چند هفته پیش، درمان کامل ایدز در یک فرد بیمار برای دومین مرتبه در تاریخ رخ داد! در مقایسه با بدترین بیماری های عفونی که در این مطلب ارزیابی میکنیم، ایدز جدیدتر بوده و کمتر از چهل سال از زمان ظهور اولیه آن میگذرد. اثر منفی ویروس اچ آی وی روی سلولهای مسئول تولید آنتی بادی در سیستم دفاعی بدن انسان، برای نخستین مرتبه در سال 1981 گزارش و ثبت شد.
اچ آی وی به وسیله نابود کردن بخشی از سیستم دفاعی بدن، انسان را در برابر عوامل ویروسی و باکتریایی آسیبپذیر میکند. به این ترتیب یک بیماری ساده همچون آنفلوآنزا که پیشتر به راحتی بهبود پیدا میکرد، مسبب دردسرهای بیشتری شده و جان فرد را با تهدید رو به رو میکنند. دانشمندان معتقدند ریشه بیماری ایدز به میمونها و بوزینهها برمیگردد.
وبا
وبا سبب اسهال شدید میشود، به طوری که در صورت عدم معالجه، فرد بیمار را طی چند ساعت خواهد کشت. باکتری عامل این بیماری ویبریو کلرا نام داشته و به وسیله خوردن یا آشامیدن مادهای آلوده به آن وارد بدن انسان خواهد شد. معمولا از طریق مدفوع آلوده به باکتری، ویبریو کلرا به مواد آشامیدنی و خوردنی دیگری سرایت کرده و آنها را آلوده میکند. به عنوان یکی از دلایل شیوع پیدا کردن آن در یک منطقه باید به استفاده از کود انسانی در مزارع اشاره کرد.
بروز علائم بیماری وبا در بدن فرد بین 12 ساعت تا 5 روز زمان میبرد، به همین دلیل فرد تا پیش از بستری شدن و قرارگیری تحت معالجه، از طریق مدفوع خود قادر به آلوده کردن نقاطی دیگر خواهد بود. طی صد سال اخیر، در کشورهای دارای سیستم تصفیه آب خوب و کشاورزی مکانیزه و تحت کنترل، موارد ابتلا به وبا بسیار پایین بوده است. با این حال طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، هر سال در سراسر دنیا بین 21 هزار الی 143 هزار نفر جانشان را در اثر ابتلا به وبا از دست میدهند.
طی قرم نوزدهم، بیماری وبا شش مرتبه به سرعت از کشور هند شیوع پیدا کرد و در هر مرتبه تبدیل به یک پاندمیک شد. در مجموع میلیونها نفر طی این شش پاندمیک در سراسر دنیا جانشان را از دست دادند. در قرن بیستم و در سال 1992، وبا در کشور پرو اپیدمیک شد. تصویر بالا مربوط به یک بیمارستان در کشور پرو در سال 1992 است. به خاطر ازدیاد بیماران، حتی در سالن انتظار بیمارستان نیز تخت قرار گرفته بود.
هاری
اگرچه هاری دیگر یک بیماری شایع به شمار نمیرود، اما همچنان هر سال، 65 هزار قربانی در سراسر دنیا میگیرد. در مقایسه با تعداد زیادی از بدترین بیماری های عفونی برای هاری واکسن و هم دارو به منظور درمان وجود دارد، اما بدون کمک خارجی، سیستم دفاعی بدن حتما جلوی ویروس عامل آن زانو زده و انسان خواهد مرد. در طول تاریخ فقط 6 نفر بدون دارو و درمان از هاری نجات پیدا کردهاند.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بیشترین آمار مرگ و میر بر اثر این بیماری مربوط به کشورهای آسیایی و آفریقایی است. آمریکا یکی از کشورهای کمتر درگیر با هاری به شمار میرود. بر اساس آخرین آمار، به طور متوسط سالیانه فقط دو نفر در این کشور جانشان را بر اثر گاز گرفتگی توسط یک حیوان آلوده به ویروس رابیز از دست میدهند. ویروس بعد از گاز گرفته شدن، از طریق بزاق دهان حیوان وارد بدن خواهد شد.
نشانههای اولیه بیماری به سختی قابل تشخیص است، چرا که با علائم آنفلوآنزا شباهت داشته و بدن با سرعتی آهسته ولی پیوسته ضعیف میشود. این نشانهها با پیشروی در زمان با تب کردن همراه خواهد بود. با پیشرفت ویروس در بدن، فرد بیمار رفتارهای عجیبی از خود نشان داده و شروع به هذیانگویی خواهد کرد. توهم به سراغ فرد آمده و بیخوابی به سرش میزند.
بر اساس گفتههای گفتههای الک مالبرگر (Elke Muhlberger)، یک ویروسشناس در دانشگاه بوستون، ویروس رابیز مغز را نابود کرده و بیماری ناشی از آن بسیار وحشتناک است. به عبارتی فرد مبتلا، به شکلی زجرآور جان خود را از دست میدهد.
ذاتالریه
ذاتالریه به اندازه برخی از بدترین بیماری های عفونی همچون آبله و هاری کشنده نیست، اما در برخی مواقع جان انسان را میگیرد. اگرچه نرخ مرگ و میر بر حسب درصد کل مبتلایان پایین است، اما روی هم رفته هر سال بیشمار انسان جان خود را در اثر ابتلا به ذاتالریه از دست میدهند. بیماری یاد شده، افراد زیر 5 سال یا پیرتر از 65 سال را بیشتر در معرض مرگ قرار میدهد.
ذاتالریه توسط یک ویروس، باکتری یا ترکیب هر دو ایجاد میشود. به عنوان نمونه باید به کووید 19 (بیماری حاصل از کروناویروس 2020) اشاره کرد که در موارد جدی تبدیل به ذاتالریه شده و در صورت پیشروی، ریهها را به طور کامل از کار خواهد انداخت. حتی یک انگل نیز میتواند به بروز این بیماری منجر شود. واکنش نشان دادن بدن انسان به برخی داروها، دلیل دیگر پدید آمدن ذاتالریه است.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، در سال 2017، فقط در آمریکا 49 هزار نفر به خاطر ابتلا به ذاتالریه جانشان را از دست دادند. در فرد مبتلا به ذاتالریه یا سینه پهلو، ریهها ملتهب شده و کیسههای میکروسکوپی هوا با نام آلوئولها تحت تاثیر قرار میگیرند. بعد از متورم شدن این کیسهها به خاطر جمع شدن مایع، اکسیژنرسانی دچار مشکل خواهد شد.
اسهال (واگیردار)
روتاویروس، اصلیترین دلیل بروز گاستروانتریت است. این بیماری یک نوع اسهال ویروسی بوده و در صورت عدم مراقب، به مرگ منجر خواهد شد. گاستروانتریت یا بیماری التهاب معدهای- رودهای، در روده انسان التهاب ایجاد کرد و منجر به بروز همزمان اسهال، استفراغ و درد شکمی و گرفتگی عضلات خواهد شد. متاسفانه بیشتر قربانیان اسهال ویروسی به عنوان یکی از بدترین بیماری های عفونی دنیا، کودکان هستند. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، در سال 2013 نزدیک به 215 هزار کودک زیر 5 سال بر اثر ابتلا به آن جانشان را از دست دادند. 22 درصد این آمار مربوط به کشور هند است.
بیشتر مرگ و میرها به خاطر اسهال پدید آمده توسط روتاویروس، در جوامع فقیر و کم درآمد رخ میدهد. روتاویروس آب بدن را به خاطر بروز اسهال آبکی در فرد بیمار میگیرد. از طرفی دیگر استفراغ امان بیمار را خواهد برید. فشار آمدن از هر دو طرف در کودکان زیر 5 سال، به مرگ منتهی میشود. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی چهار واکسن برای مقابله با روتاویروس وجود داشته و تاثیر فوقالعادهای برای جلوگیری از ابتلا به گاستروانتریت دارند.
ابولا
بیماری ابولا توسط گروهی از ویروسها با نام ابولاویروسها ایجاد شده و با وجود پراکندگی و شیوع کمتر در سراسر دنیا، به شدت کشنده است. ابولاویروسها بعد از وارد شدن به بدن میزبان با سرعتی بالا پیشرفت کرده و مستقیما به سراغ سیستم دفاعی بدن میروند! تب کردن، درد عضله، سر درد، ضعف جسمانی، اسهال، استفراغ و درد شکم نشانههای اولیه مبتلا شدن به ابولا است.
در برخی افراد بیمار، مخصوص آنهایی که یک ابولاویروس کشندهتر در مقایسه با بقیه وارد بدنشان شده، از بینی و دهان خون جاری خواهد شد. این اتفاق در بدن با نام سندرم خونریزی شناخته میشود. تاخت و تاز وحشیانه ابولاویروسها داخل بدن، به خونریزی داخلی ارگانهای متعددی ختم خواهد شد.
بیماری از طریق مایعات بدن، از فردی به فردی دیگر منتقل میشود. اگر سطح یا پارچهای آلوده به مایعات بدن یک مبتلا به ابولا باشد، در صورت لمس شدن توسط فردی دیگر به وی منتقل خواهد شد. در سال 2019 یک واکسن برای این بیماری ایجاد شد، اما فقط برای افرادی که با بیماران مبتلا به ابولا تماس نزدیک دارند، تجویز میشود.
ابولا تاکنون چندین مرتبه، توسط ویروسهای مختلف، در دنیا شیوع پیدا کرده است، اما گستردهترین حالت آن در سال 2014، در کشورهای آفریقای شرقی، رخ داد. این شیوع گسترده، با کشته شدن حدود 11 هزار نفر در سال 2016 خاتمه پیدا کرد. در مجموع 28 هزار نفر مبتلا به آن گزارش شد. در نیمههای سال 2018 مجددا ابولا در بخشهایی از کشور کنگو در قاره آفریقا ظهور کرد. این مرتبه، دنیا با وحشیترین توع ابولاویروس رو به رو شد. از بین 3428 نفر مبتلا به ابولا در کنگو، 2246 نفر جان خود را از دست داد. متاسفانه این بیماری هنوز در کنگو قربانی گرفته و تبدیل به یک اپیدمی در آن جا شده است.
جنون گاوی
جنون گاوی یا بیماری کروتزفلد جاکوب، مغز را رو به تحلیل برده و یک بیماری درگیرکننده اعصاب به شمار میرود. جنونی گاوی میتواند از گاو به انسان منتقل شود. در ادامه بافت مغز انسان رفته رفته فاسد شده و شبیه به اسفنج خواهد شد! به همین دلیل با نام Transmissible Spongiform Encephalopathy (آنسفالوپاتی اسفنجی قابل انتقال) نیز شناخته میشود. منظور از آنسفالوپاتی، یک اختلال عملکرد یا بیماری مغز است.
در صورت خورده شدن گوشت گاوی مبتلا به BSE، به بیماری کروتزفلد جاکوب مبتلا خواهید شد. BSE همانند کروتزفلد جاکوب در بدن انسان، بافتهای مغز گاو را فاسد میکند. بین سالهای 1996 الی 2011، در کشورهای سراسر دنیا مخصوصا انگلستان در مجموع 225 مبتلا به جنون گاوی گزارش شد. تا پیش از سال 1996، دانشمندان به امکان مبتلا شدن انسانها به جنونی گاوی در صورت خوردن گوشت گاوهای درگیر با BSE پی نبرده بودند.
تا قبل از سال 1996، بیشتر افراد به طور پراکنده به بیماری کروتزفلد جاکوب مبتلا میشدند. به عبارتی این بیماری هرگز تبدیل به یک اپیدمیک یا اوتبرک نشده بود. جهش ژنتیکی دلیل دیگر بروز بیماری در تعداد انگشت شماری از افراد بود. در 5 درصد افراد، استفاده از لوازم جراحی آلوده در بیمارستانها سبب بروز بیماری شد.
بیمار علائم روانی و رفتاری عجیبی از خود بروز خواهد داد. به مرور زمان زوال عقل سرعت گرفته و حرکات غیر طبیعی بدن ظهور میکند. متاسفانه جنونی گاوی درمانپذیر نبوده و نردیک به 70 درصد بیماران، طی اولین سال بیماری، جانشان را از دست خواهند داد. افراد دارای مقاومت بیشتر، تا دو سال زنده میمانند. دانشمندان بعد از کالبدشکافی جمجمه بیماران بعد از مرگ آنها، حفرههایی را در مغزشان مشاهده خواهند کرد، به طوری که شکلی شبیه به اسفنج به خود گرفته است.
ماربورگ
ویروس ماربورگ، عامل یک بیماری با همین نام، در دسته بندی فیلوویروس (Filovirus) قرار میگیرد. وجه تمایز آنها داشتن شکلی میلهای و رشتهای است. آنها اغلب سبب تب خونریزیدهنده شده و طولشان حدود 1500 نانومتر است. به عنوان دیگر ویروسهای قرار گرفته در این دستهبندی میتوان به ابولاویروسها اشاره کرد.
شبیه به ابولا، ماربورگ نیز از طریق مایعات بدن فرد آلوده به دیگری انتقال پیدا میکند. شباهت دیگر ابولا با ماربورگ، انتقال پیدا کردن آن به انسانها از طریق خفاش میوهخوار برای نخستین مرتبه است. ویروس ماربورگ داخل بدن خفاش میوهخوار سبب ابتلا به بیماری نمیشود، با این حال در صورت انقال پیدا کردن به انسان یا میمون، سبب بیمار شدنشان خواهد شد.
تب خونریزیدهنده اصلیترین شباهت ابولا و ماربورگ است. بعد از ابتلا به این دو بیماری دمای بدن به یکباره افزایش پیدا کرده و تعدادی از ارگانهای بدن شروع به خونریزی داخل میکنند. وارد شدن شوک زیاد به بدن، سبب از کار افتادن ارگانهای حیاتی خواهد شد.
مرس
ششمین عضو از کروناویروسها در سال 2012 کشف شد. این ویروس سبب بیماری مرس شده و در مقایسه با شش کروناویروس دیگر، شامل جدیدترین عضو که در سال 2020 دردسر زیادی تا امروز ایجاد کرده، مرگ و میر بسیار بالاتری دارد. شبیه به ابولاویروسها، ویروس ماربورگ و ویروس عامل سارس (SARS-COV)، ریشه ویروس مسبب مرس (MERS-COV) نیز به خفاشها برمیگردد! این جانور، به عنوان تنها پستاندار پرنده، میزبان ویروسهای کشنده متعددی است!
اگرچه ریشه بیماری به خفاشها برمیگردد، اما در عربستان، مرس بین شترها شایع شد و سپس به انسانها انتقال پیدا کرد. تب بالا، سرفههای خشک و تنگی نفس نشانههای متداول و مشابه بین سارس، مرس و کووید 19 محسوب میشود. بعد از عرستان، نوبت به کره جنوبی رسید تا در سال 2015 برای مدتی با این بیماری دست و پنجره نرم کند. تا سال 2020، مجموعا 2494 مبتلا به مرس در سراسر دنیا، اغلب در عربستان، گزارش شد. مرس یکی از بدترین بیماری های عفونی بوده و نرخ مرگ و میر آن 34 درصد (10 برابر کشندهتر از کووید 19) است.
تب دنگی
یک سری از ویروسهای عامل بدترین بیماری های عفونی از طریق گزیده شدن توسط پشهها، به انسانها انتقال پیدا میکنند. این نوع ویروسها در مجموع سالانه 50 هزار کشته بر جا میگذارند. در نظر داشته باشید مالاریا به عنوان یکی از کشندهترین بیماریهای مسری به دست پشهها، از این آمار حذف شده است، چرا که عامل آن برخلاف تب دنگی، به جای ویروس، یک نوع انگل است.
چهار نوع ویروس عامل تب دنگی با نامهای DENV 3 ،DENV 2 ،DENV 1 و DENV 4 تا امروز شناخته شده است. بیشترین عامل شیوع و انتقال تب دنگی پشه تب زرد (با نام علمی Aedes aegypti) است. پشه بعد از مکیدن خون فردی آلوده، ویروس را دریافت و حین گزیدن شخصی دیگر، به او منتقل میکند. در حالت عادی، ویروس با تعامل انسانها، بین آنها رد و بدل نخواهد شد.
بعد از مبتلا شدن به تب دنگی، علائمی شبیه به بیماری آنفلوآنزا بروز خواهد کرد. نام دیگر این بیماری، تب استخوانشکن است، چرا که در مراحل حاد، درد بدن به فرد بیمار حسی شبیه به شکستن استخوانها دست میدهد! در صورت پیشروی بیماری، تب خونریزیدهنده بروز کرده و استفراغ، تب بالا، درد شکم و خونریزی برخی اعضای داخلی به مرگ منجر خواهد شد.
تب زرد
تب زرد به عنوان یکی دیگر از بدترین بیماری های عفونی باز هم توسط حشرات منتقل میشود. نام بیماری بر اساس علائمی که بیشتر مبتلایان به آن بروز میدهند انتخاب شده است؛ فرد دچار یرقان یا همان زردی شده و در ادامه، پوست و چشم زرد خواهند شد.
بیشتر بیماران دچار زردی نشده و علائم شدیدی بروز نمیدهند. در حالت حاد، بیماری وارد فاز دوم خواهد شد. در این فاز بیمار یرقان شدید گرفته و اعضای مختلف بدن مخصوصا کبد و کلیه آلوده میشوند. نیمی از افراد وارد شده به این فاز، طی هفت الی ده روز جانشان را از دست خواهند داد.
تب زرد در 47 کشور دنیا شامل ایالات متحده آمریکا، کشورهای واقع در آمریکای جنوبی و مخصوصا کشورهای آفریقایی اندمیک شده است. یک عارضه و عفونت اندمیک (Endemic)، در گذر زمان تقریبا پایدار باقی میماند، به طوری که تعداد افراد مبتلا به آن قابل پیشبینی بوده و میتوان دیدی کلی درباره آینده آن داشت. خوشبختانه واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به بیماری ساخته شده است. این واکسن در قرن هفدهم وجود نداشت، به همین دلیل تب زرد در آمریکای شمالی و اروپا حدود سیصد سال پیش تبدیل به یک اوتبرک شد و بی شمار قربانی گرفت.
سندرم ریوی هانتاویروس
این بیماری از طریق جوندگان، به خصوص موشها، به انسان منتقل میشود. در صورتی که انسان با مدفوع جانوران جوندهی ناقل هانتاویروس ارتباط پیدا کرده یا آنها را در صورت تبدیل شدن به ذرات ریز و معلق در هوا استنشاق کنند، به سندرم ریوی هانتاویروس مبتلا خواهند شد. خوشبختانه بیماری بین انسانها منتقل نشده و تنها راه ابتلا، تماس با مدفوع جانور آلوده است.
در سال 1993 و در پی کشته شدن تعدادی فرد جوان در جنوب شرقی آمریکا، هانتاویروس کشف شد. از بین بیست و چهار فرد مبتلا به سندرم ریوی نام برده، نیمی از آنها جان باختند. همانطور که از نام بیماری پیداست، در دستهبندی بیماریهای ریوی قرار گرفته و عفونت شدیدی ایجاد میکند، به طوری که نیمی از مبتلایان در نهایت جان خود را از دست خواهند داد.
انواع مختلفی از هانتاویروس وجود دارند. آنها در کشور آسیایی، اروپایی و بخشهایی از آمریکای جنوبی سبب بروز تب خونریزیدهنده یا آسیب شدید به کلیهها میشوند. نشانههای اولیه ابتلا به سندرم ریوی هانتاویروس در بیماران آمریکایی تب کردن، استفراغ و احساس سرگیجه است. انواع دیگر آن خارج از آمریکا رفتار پرخاشگرانهای داشته و سبب خونریزی اعضای داخلی و مخصوصا از کار افتادن کلیهها میشوند.
سیاه زخم
سیاه زخم یا آنتراکس یکی دیگر از بدترین بیماری های عفونی بوده و آمریکاییها خاطره بدی از آن دارند. در جریان اتفاقات سپتامبر سال 2001، یک حمله بیولوژیکی نه چندان گسترده نیز صورت گرفت و طی آن 17 نفر به سیاه زخم مبتلا شدند. از بین آنها، 5 نفر جان خود را از دست داد. از این اتفاق به عنوان بدترین حمله بیولوژیکی در تاریخ آمریکا یاد میکنند.
سیاه زخم یک بیماری عفونی بوده و عامل آن یک باکتری به نام باسیلوس آنتراسیس است که در خاک زندگی کرده و گیاهخواران اهلی (مانند گوسفند، بز و گاو) را بیمار میکند. به وسیله تولید مواد خوراکی از شیر یا گوشت بدن حیوان آلوده، انسان به سیاه زخم مبتلا میشود. باکتری میتواند از طریق پوست وارد شود. به عنوان نمونه اگر در خاک غلتیده و قسمتی زخم شده از بدنتان با خاکی آلوده به باسیلوس آنتراسیس ارتباط پیدا کند، این باکتری را وارد بدن خود خواهید کرد.
افرادی که به پشم حیوانات آلوده به همین باکتری دست میزنند، در معرض استنشاق باسیلوس آنتراسیس قرار دارند. در صورتی که به این روش، یعنی ریوی، به سیاه زخم دچار شوید، احتمال مرگ بسیار بیشتر خواهد بود. 92 درصد افرادی که باکتری عامل سیاه زخم به ریههای آنها راه پیدا کرده است، جانشان را از دست خواهند داد.
MRSA
استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متیسیلین (Methicillin-Resistant Staphylococcus Aureus) یا به طور مخفف MRSA نوعی باکتری گیاهی با توانایی ایجاد عفونت در پوست و جریان خون است. این عفونتها در برخی شرایط جان انسان را خواهند گرفت. مشکل اصلی، مقاومت آن در برابر بیشتر آنتی بوتیکهای مورد استفاده به منظور از بین بردن این دسته عفونتها است.
از دهه 1940 میلادی و زمان شروع استفاده از پنیسیلین به منظور از بین بردن باکتریهای استافیلوکوک، مقاومت MRSA به آنتی بیوتیکها آغاز شد. استفاده زیاد و بیمورد از پنیسیلین باعث شد میکروبها طی یک دهه نسبت به آن مقاومت پیدا کرده و در ادامه پزشکان مجبور شدند به منظور درمان عفونتهای استافیلوکوک از متیسیلین استفاده کنند. متیسیلین خود یک آنتی بیوتیک از خانواده پنیسیلین محسوب میشود. با گذشت چندین سال، MRSA نسبت به متیسیلین نیز مقاوم شد!
اکنون MRSA به عنوان یک سوپرباگ شناخته میشود، به طوری که آنتی بیوتیکها روی آن تاثیری نداشته و درمان بیماران بسیار دشوار است. عفونت ناشی از MRSA را نمیتوان با آنتی بیوتیکهای شبیه به پنیسیلین نظیر آموکسیسیلین، دیکلواسسیلین و اکساسیلین از بین برد.
عفونتهای استافیلوکوک ابتدا به شکل برآمدگیهای متورم و قرمز روی پوست ظاهر شده و در ادامه تبدیل به آبسههای بزرگ خواهند شد، به طوری که تخلیه کردنشان نیاز به جراحی دارد. در حالت حاد بیماری، عفونت داخل بدن شکل گرفته و حتی به جریان خون، قلب و استخوانها سرایت میکند. اگر عفونت به این مرحله برسد، کشنده خواهد بود.
سیاه سرفه
سیاه سرفه توسط یک باکتری ایجاد شده و دستگاه تنفسی را آلوده میکند. در برخی موارد ابتلا، شدت سرفههای فرد به اندازهای است که سبب بروز کبودی میشود. نام باکتری عامل آن بوردتلا پرتوزیس بوده و یکی از بدترین بیماری های عفونی به شمار میرود. همانطور که از نام بیماری پیداست، بارزترین علامت آن داشتن سرفههای بسیار شدید است.
سیاه سرفه مخصوصا برای کودکان بسیار خطرناک بوده و در صورت طولانی شدن بیماری میتواند به کندی در تنفس یا آپنه ختم شود. بر اساس اعلام بنیاد مبارزه با بیماریهای واگیردار در آمریکا، نیمی از کودکان مبتلا به سیاه سرفه باید در بیمارستان بستری شوند. در یک چهارم کودکان بستری شده، ریهها عفونت میکند. آمارهای بنیاد مبارزه با بیماریهای واگیردار در آمریکا نشان میدهد 87 درصد انسانهای جان باخته بر اثر سیاه سرفه، کمتر از سه ماه سن داشتهاند.
بهترین روش برای جلوگیری از ابتلا به آن دریافت واکسن است. دو نوع واکسن برای این بیماری وجود دارد. یکی از آنها برای کودکان زیر 7 سال استفاده شده و دیگری مخصوصا افراد با سن بالاتر از 7 سال اعم از نوجوانان، جوانان و بزرگسالان است.
کزاز
واکسن سیاه سرفه، به منظور پیشگیری از کزاز نیز جوابگو است. وقتی باکتری عامل بیماری کزاز وارد بدن میشود، به وسیله تولید سم، سبب انقباض دردناک عضلات بدن خواهد شد. گردن و فک انسان زودتر از بقیه قسمتها تحت تاثیر قرار گرفته و مخصوصا دهان قفل میشود.
باکتری عامل کزاز در خاک زندگی کرده و از طریق پوست ناسالم (زخمی یا دارای بریدگی) وارد بدن خواهد شد. برخی حیوانات ناقل این باکتری بوده و به وسیله مدفوع خود آن را آلوده میکنند.
با پیشروی باکتری در بدن و تولید سم زیاد، آروارهها قفل شد و قدرت تکلم یا جویدن غذا از فرد بیمار سلب میشود. در ادامه عضلات سر، صورت، گردن، ساعد، دست و پا نیز متشنج شده و درد عضلانی امان فرد را خواهد برید. در صورت ادامه پیدا کردن تشنج عضلات، مرگ رخ میدهد. بیماری ممکن است بین چند روز تا چند هفته به طول بینجامد. اگر فرد واکسن دریافت نکرده باشد، میتوان وی را با یک سرم مخصوص درمان کرد، به شرطی که سم تولید شده توسط باکتری به سلولهای عصبی نرسیده باشد.
مننژیت (سرسام)
مننژیت التهاب پردههای مغز است. این پردهها با نام مننژ، مغز انسان و همچنین نخاع را پوشاندهاند. مننژیت یک بیماری عفونی بوده و ابتلا به آن میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. به عنوان نمونه باید به عفونت به خاطر یک عامل قارچ، ویروس یا باکتری اشاره کرد. عفونتهای نوع ویروسی و باکتریایی متداولتر از بقیه محسوب میشوند. متاسفانه این نوع مننژیت میتواند از فردی به دیگری منتقل شود.
وقتی عامل بیماری باکتری است، از طریق بوسیدن منتقل خواهد شد. در حالت ویروسی، ارتباط پیدا کردن با مدفوع فرد بیمار و تماس با آن شخص سالم را بیمار میکند. به عنوان چنین شرایطی باید به تعویض پوشک یک کودک مبتلا به مننژیت یا عدم رعایت بهداشت در زمان استفاده از سرویسهای بهداشتی عمومی اشاره کرد.
همانطور که گفتیم مننژیت به عنوان یکی از بدترین بیمارهای عفونی و واگیردار توسط عوامل مختلف بروز میکند. در برخی افراد، این بیماری بعد از ضربه به جمجمه، ابتلا به یک سرطان یا انجام یک جراحی روی سر ظهور میکند. در این حالت بیماری واگیردار نبوده و به دیگران انتقال پیدا نخواهد کرد. حتی در زمانی که عامل مرض یک نوع قارچ است، فرد بیمار نمیتواند دیگران را مبتلا کند. گفتنی است در سال 2012 یک عامل قارچی، سبب تبدیل شدن مننژیت به یک اوتبرک در آمریکا شد. طی این حادثه افراد زیادی به یکباره به بیماری یاد شده مبتلا شدند.
در برخی افراد بیماری خود را با نشانههایی شبیه به آنفلوآنزا به همراه استفراغ نشان میدهد. حساسیت به نور افزایش پیدا کرده و حالتهای روانی غیر متعارفی بروز خواهند کرد. روز هم رفته مهمترین نشانههای بیماری شامل سردرد، خشکی گردن همراه با تب، گیجی یا هشیاری دگرگون شده، استفراغ، ناتوانی در تحمل نور یا صداهای بلند است. به عبارتی بیمار دچار نور هراسی و صدا هراسی خواهد شد.
سیفلیس
سیفلیس جزو بدترین بیماری های عفونی بوده و از طریق رابطه جنسی منتقل میشود. این بیماری به راحتی قابل درمان است، اما در صورت بیتوجهی مشکلاتی اساسی به وجود آورده و در برخی موارد سبب مرگ خواهد شد. در اولین مراحل بیماری، درد مقعد و دستگاه تناسلی بروز میکند. این دردها معمولا چندان شدید نبوده و به خودی خود از بین میروند. به همین دلیل افراد زیادی با وجود مبتلا شدن به سیفلیس متوجه آن نشده و از مشکل چشمپوشی میکنند.
در دومین فاز بیماری وضعیت بدتر شده و توجه بیمار را جلب خواهد کرد، به طوری که عفونت خود را در چند قسمت از بدن نشان میدهد. مجددا این دردها ممکن است شدید نباشند. در برخی افراد تب بروز کرده و به تورم غدد لنفاوی منجر خواهد شد. درد عضلانی نیز محتمل است.
اگر سیفلیس در اولین یا دومین فاز درمان نشود، مشکلات بسیار شدیدی ایجاد خواهد کرد. البته بر اساس گفتههای بنیاد مبارزه با بیماریهای واگیردار در آمریکا، فازهای بعدی بیماری در برخی افراد بین 10 الی 30 سال بعد بروز خواهند کرد! نکته اینجاست که طی این مدت، فرد به وسیله برقراری رابطه جنسی با دیگران، آنها را نیز آلوده میکند.
در فاز شدید بیماری سیفلیس، در هر زمانی که رخ بدهد، مشکل در هماهنگی حرکات ماهیچهای رخ میدهد. این عدم هماهنگی در تعدادی به فلج شدن منتهی خواهد شد. از بین رفتن حس لامسه، کوری و جنون دیگر اتفاقات وحشتناک در پی عفونت شدید بدن ناشی از سیفلیس است. بیماری میتواند به ارگانهای داخلی آسیب وارد کرده و به مرگ منجر شود.
سارس
سارس توسط یک کروناویروس ایجاد شده و یک نوع بیماری حاد تنفسی است. نحوه دردسر ایجاد کردن آن شبیه به کروناویروس نوظهور در سال 2020 است، با این تفاوت که سختتر از فردی به فردی دیگر انتقال پیدا میکند، اما در صورت وارد شدن به بدن شخصی سالم، سبب بروز بیماری شدیدتری در مقایسه با کووید 19 خواهد شد. برای مقایسه باید بدانید نرخ مرگ و میر کووید 19 و سارس به ترتیب 3.4 درصد و 11 درصد است.
در جریان شیوع آن در سال 2002 و 2003، سارس نزدیک به 800 نفر را در سراسر دنیا کشت. در مجموع حدود 8 هزار نفر به این بیماری حاد تنفسی مبتلا شدند. شبیه به ویروس ماربورگ، ابولاویروسها و همچنین ویروس کرونا عامل بیماری مرس، ریشه ساری نیز به خفاشها برمیگردد.
علائم آن دقیقا شبیه به کووید 19 است. تب بالا، سرفههای خشک و تنگی نفس متداولترین نشانههای سارس محسوب میشوند. در صورت جدی شدن بیماری، فرد ذاتالریه گرفته و تنفس بدون کمک دستگاه دشوار خواهد شد.
جذام
جذام یک بیماری مزمن و واگیردار بوده و توسط یک باکتری ایجاد میشود. این باکتری پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی فوقانی و چشمها را تحت تاثیر قرار میدهد. در صورت بیتوجهی به بیماری در مراحل اولیه و عدم درمان آن، سبب ضعف در عضلات شده و به از ریخت افتادن شکل ظاهری برخی اعضای بدن مخصوصا صورت ختم خواهد شد.
یکی از بدترین عواقب عدم درمان جذام، آسیب دیدگی دائمی اعصاب است. پیشتر، افراد مبتلا به جذام به منظور جلوگیری از بیمار کردن بقیه در قرنطینه نگه داشته میشدند. پزشکان طی دهههای اخیر دریافتند نیازی به این کار وجود ندارد، چرا که باکتری عامل آن چندان واگیردار نبوده و سریع از فردی به دیگر منتقل نمیشود. با این حال باید فاصله را با افراد بیمار حفظ کرد.
باکتری در صورت سرفه یا عطسه مبتلا به جذام از بدنش خارج شده و در هوا پخش میشود. فردی دیگر در صورت استنشاق این هوا، باکتری را وارد بدنش خواهد کرد. برخلاف تصور، لمس کردن فرد بیمار سبب ابتلا به جذام نیست. اگر سیستم دفاعی بدن بینقص باشد، در مقابل باکتری مقاومت خواهد کرد. در مقایسه با بزرگترها، کودکان بیشتر در معرض آسیبدیدگی بر اثر جذام قرار دارند.
سرخک
از سرخک به عنوان یکی از واگیردارترین بیماری های تاریخ یاد میکنند. این بیماری سبب ظاهر شدن جوشهای قرمز رنگ بزرگ روی پوست شده و علائمی شبیه به سرماخوردگی عادی در فرد بیمار بروز خواهد داد. عامل آن یک ویروس است. بر اساس اعلام بنیاد مبارزه با بیماری های واگیردار در آمریکا، سرعت شیوع سرخک به شکلی وحشتناک بالا است، به طوری که 90 درصد افراد ایستاده در نزدیکی یک بیمار، دچار آن خواهند شد! منظور از نزدیک فاصلهای کمتر از 15 متر است!
حتی اگر از حضور فرد بیمار در یک محیط دو ساعت گذشته باشد، با ورود به آنجا به احتمال بسیار زیاد ویروس عامل سرخک را دریافت خواهید کرد. خوشبختانه راه سادهای برای مصون کردن خود در برابر این بیماری ویروسی وجود دارد. واکسن سرخک سالها است توسعه یافته و خیلی کارآمد عمل میکند. از بین 1000 فرد دریافتکننده واکسن سرخک، 997 نفرشان هرگز به این بیماری مبتلا نخواهند شد.
در کودکان، بیماری آزاردهندهتر بوده و احتمال مرگ بیشتر است. در کشورهای توسعه نیافته و فقیر همچون کشورهای آفریقایی، در صورتی که یک فرد دچار سو تغذیه سرخک بگیرد، به احتمال 28 درصد جانش را از دست خواهد داد. در کشورهای توسعه یافته، برای افراد عادی تا 0.3 درصد احتمال مرگ وجود دارد.
زیکا
زیکا برای نخستین مرتبه در سال 1947 در آفریقا شناخته شد. زیکاویروس در دستهبندی فلاویروسها قرار گرفته و از طریق حشرات منتقل میشود. برای بیشتر افراد، زیکا چندان خطرناک و کشنده نیست، برای نوزادان و مخصوصا جنین در رحم مادر مشکلاتی اساسی ایجاد میکند.
از بین پنج نفری که ویروس زیکا به بدنشان ورود پیدا میکند، تنها یک نفر بیمار خواهد شد. در فرد بیمار، تب، جوش قرمز، درد مفاصل و درد چشم بروز میکند. البته این علائم خفیف بوده و چند روز بیشتر باقی نمیمانند.
همانطور که گفتیم بیشترین تاثیر ویروس زیکا روی جنین و نوزادان است. در صورت راه پیدا کردن آن به بدن یک زن باردار، احتمال نقص عضو جدی کودک افزایش پیدا میکند. سقط جنین نیز محتمل است.