به تازگی تکه کهربایی با قدمت 99 میلیون سال کشف شده که یک مورچه جهنمی را به همراه طعمهاش درون خود دارد؛ این حشره باستانی مدتهاست که منقرض شده است.
مورچه جهنمی نام گونهای منقرض شده از حشرات باستانی بوده که در تکه کهربایی با قدمت چندین میلیون سال، بدون هیچ آسیبی گیر افتاده و باقی مانده است.
گونه کلی این حشره ماقبل تاریخی مدتهاست که به صورت کامل از روی زمین منقرض شده، اما خوشبختانه تکه کهربایی که دانشمندان به تازگی کشف کردهاند، این موجود شگفتانگیز و طعمهاش را درون خود دارد. با این حال شاید جالبترین نکته در مورد کشف اخیر دانشمندان، قرارگیری آروارههای مورچه مورد نظر به دور طعمه باشد و همانطور که در تصاویر منتشر شده از کهربای مورد نظر خواهیم دید، به نظر میرسد که دقیقا در خلال کشته شدن طعمه توسط مورچه، کهربا این دو جاندار چند میلیون ساله را گیر انداخته است.
دانشمندان اعلام کردهاند که این مورچه جهنمی یک گونه تازه کشف شده از مورچههای ماقبل تاریخ بوده که با نام «سراتومیرمکس النبرگری» (Ceratomyrmex ellenbergeri) شناخته میشود. طعمه این شکارچی ترسناک هم یکی از اجداد سوسکهای امروزی بوده و اینطور که به نظر میرسد، تا پیش از کشف کهربای اخیر سابقه نداشته که شواهدی از یک مورچه ماقبل تاریخ، در حال تغذیه کشف شود.
کهربای مورچه جهنمی
فیلیپ باردن (Phillip Barden) از موسسه تکنولوژی نیوجرسی در این رابطه میگوید که پیدا کردن فسیلهایی از رفتارهای موجودات ماقبل تاریخ اتفاق بسیار نادری بوده و کشف آثاری از موجودات مورد نظر به هنگام شکار و تغذیه از آن هم نادرتر است.
باردن اظهار کرده که به عنوان یک دیرینه شناس، او و همکارانش در مورد رفتارهای گونههای منقرض شده همیشه حدس و گمانهایی را مطرح میکنند، اما پیدا کردن شواهدی از این رفتارها در کهرباهایی که موجودات مورد نظر را کاملا سالم نگه میدارند، فوقالعاده باارزش خواهد بود.
نکته جالب در مورد مورچهها تنوع گونههای جانوری کشف شده مربوط به این حشرات بوده و گفته شده که تا به امروز، 12500 نوع مختلف مورچه روی سیاره زمین کشف شدهاند. به علاوه دانشمندان گفتهاند که حداقل 10 هزار گونه کشف نشده دیگر از این موجودات وجود دارند و همانطور که انتظار میرود، این حشرات جزو متنوعترین جانداران روی زمین هستند.
با این حال در میان تمامی این گونههای فوقالعاده متنوع، هیچکدام از حشرات مورد نظر شبیه مورچه جهنمی کشف شده در کهربای 99 میلیون ساله اخیر نیستند. چنین کهرباهایی در میانمار، فرانسه و کانادا کشف شدهاند و باردن و همکارانش میگویند که آرواره این موجودات به هیچ وجه شبیه آنچه هماکنون در حشرات و جانداران مشابه میبینیم، نیست.
مکانیسم دهان مورچههای جهنمی
گفته شده که این مورچه جهنمی تازه کشف شده با بالا بردن قسمت پایینی دهان خود و رساندن این قسمت به بخش شاخ مانند بالا، دهانش را به دور طعمهها میبسته و آنها را تکهتکه میکرده است. البته پیش از این هم گونههای دیگری از مورچههای جهنمی در کهربا کشف شده بودند، اما تا قبل از پیدا کردن نمونه اخیر، هیچ کدام از دیرینه شناسان نمیتوانستند با اطمینان تایید کنند که مکانیسم دهان این مورچهها حرکتی از پایین به بالا دارد.
برخلاف تمامی مورچههای مدرن کشف شده و سایر بندپایانی که در طول قرنهای اخیر مورد بررسی قرار گرفتهاند، مورچه 99 میلیون ساله ما دارای مکانیسمی عمودی برای خرد کردن اجسام و جدا کردن قسمتهای مختلف بدن طعمهها بوده است. این در حالی بوده که سیستم مورد نظر در نمونههای جدیدتر حشرات به صورت افقی است.
باردن میگوید که اولین نمونه مورچه جهنمی در حدود صد سال پیش کشف شد و از آن زمان، متخصصان به دنبال پیدا کردن پاسخ این سوال بودند که چرا موجودات مورد نظر با تمامی حشرات کشف شده فرق دارند؟
محققان موسسه تکنولوژی نیوجرسی میگویند که نمونه کهربایی کشف شده به خوبی نشان دهنده پدیدهای با نام آزمایشهای تکاملی است؛ در واقع به نظر میرسد که سیر تکامل مورچههای مورد نظر به نوعی تغییر کرده بود که آروارههای آنها به شکل عمودی در آمده بود. با این حال میبینیم که در طول میلیونها سال چنین آزمایشی در سیر تکامل به آروارههای افقی حال حاضر رسید. به علاوه هنوز کسی نمیداند که دقیقا چه مسیر تکاملی به پیدایش آروارههای عمودی در این جانداران منجر شده است.
تصویر کامل کهربای مورچه 99 میلیون ساله
بررسیها نشان داده که مورچههای جهنمی پیش از شایعترین اجداد گونههای امروزی زندگی میکردند و با این حال، در همان دوران ماقبل تاریخ هم این مورچهها بسیار متنوع بودهاند. به عنوان مثال سایر نمونههای کهربایی کشف شده نشان میدهند که برخی از حشرات در دهان خود قسمتهای میخ مانندی را برای نوشیدن خون قربانیانشان داشتهاند.
مورچههای مدرن تفاوت ظاهری زیادی با اجداد خود دارند و دهان رو به جلوی آنها باعث میشود تا سر این حشرات امروزی به صورت افقی دیده شود. با این حال سر موجودات مورد نظر میتواند به سمت بالا و پایین هم جابهجا شود. گفته شده که مورچه جهنمی به هیچ وجه چنین قابلیتهایی را برای جابهجایی سرش نداشته و دانشمندان حدس میزنند که موجودات مورد نظر طعمهها را با دهانی که رو به پایین بوده، شکار میکردند.
تیم باردن در مقاله منتشر شده در این رابطه نوشتهاند که با وجود تنوع شگفتانگیز حشرات، تنها در مورچه جهنمی و برخی سوسکها شاهد چنین مکانیسمی از گرفتن سر طعمهها با آروارههای افقی هستیم.
هنوز کسی نمیداند که چرا مورچههای جهنمی تنها بعد از 20 میلیون سال زندگی روی زمین، به صورت کلی منقرض شدند، اما به نظر میرسد که رفتار شکارچیانه خاص آنها باعث شده تا در تلاش برای رسیدن به غذا در میان موجودات دیگر، مورچههای مورد نظر نتوانند با موفقیت کامل عمل کنند.
باردن در این رابطه میگوید که انقراض مورچههای جهنمی به ما یادآور میشود که متنوعترین و فراوانترین گونههای جانوری هم میتوانند از بین بروند و برخلاف آنچه انتظار میرود، موجودی به جانسختی مورچهها هم در صورت فراهم شدن شرایط لازم، به کلی از بین خواهد رفت.
مقاله تیم دانشمندان موسسه تکنولوژی نیوجرسی در ژورنال “Current Biology” منتشر شده است.