اقیانوسی بسیار بزرگ در سیاره مریخ

بر اساس تحقیقات جدید ، روزگاری نیمی از نیم‌ کره‌ی شمالی سیاره مریخ زیر پوشش اقیانوسی بزرگ از آب مابع قرار داشته است.این یافته های جدید احتمال شکل گیری حیات فرازمینی در سیاره سرخ را بیش از پیش تقویت کرده است.

بر اساس این یافته‌ی جدید٬ حدود یک‌پنجم سطح مریخ را آب فراگرفته بود که در برخی نقاط عمق آن به بیش از ۱/۵ کیلومتر می‌رسید. می‌توان بزرگی این اقیانوس را با اقیانوس اطلس روی زمین مقایسه کرد. در مجموع٬ این اقیانوس مریخی٬ از حدود ۲۰ میلیون متر مکعب آب تشکیل شده بود که میزان آن از میزان آب‌های اقیانوس منجمد شمالی بیشتر است.

یافته‌های جالبی که از این اقیانوس باستانی به‌دست آمده، تصویری جدید از مریخ را پیش چشمان‌ دانشمندان قرار داده است.به نظر می‌رسد سیاره‌ی سرخ در هنگام جوانی گرم و مرطوب بوده به طوری که اندکی پس از شکل‌گیری مریخ٬ جریان‌های آبی و دلتاهای مارپیچ روی آن جاری شدند و دریاچه‌هایی با عمر طولانی شکل گرفتند.

سرنخ‌های جدید، نظر پیشین دانشمندان را، که در طول ۱۰ سال گذشته به آن دست یافته بودن، نسبت به گذشته‌ی مریخ تغییر داده است؛ پیش از این تصور می‌شد که آب روان٬ حضوری نامنظم و پیش‌بینی نشده در مریخ دارد و هرگز امکان ایجاد دریا یا اقیانوسی برای مدت طولانی در این سیاره وجود نداشته است.مایکل موما٬ از دانشمندان مرکز گادرد ناسا می‌گوید:

 پرسش مهم این است که مریخ در گذشته چقدر آب داشته و چگونه این آب را از دست داده است؟

بر اساس مقاله‌ای که در مجله‌ی «ساینس» آمده است دانشمندان ناسا به همراه گروهی از اخترشناسان رصدخانه‌ی جنوبی اروپا  ESO ٬ طی رصدهایی که با سه تا از قدرتمندترین تلسکوپ‌های فروسرخ جهان انجام داده‌اند پاسخی برای این پرسش یافته‌اند.دانشمندان با استفاده از تلسکوپ کک II و تلسکوپ ITF ناسا در هاوایی و تلسکوپ VLT رصدخانه‌ی جنوبی اروپا٬ موفق شدند تا طی شش سال نقشه‌ای از جوّ مریخ تهیه کنند. این نقشه نشان داد که با تغییر فصل مریخ٬ مولکول‌های آب موجود در جوّ نیز شکل متفاوتی پیدا می‌کنند.

آب مریخی مانند آب زمین٬ حاوی مولکول‌های استاندارد آب است؛ به این معنی که از دو مولکول هیدروژن و یک مولکول اکسیژن یا به شکل دیگری از آب با ایزوتوپ سنگین به نام دوتریوم تشکیل شده است. آبی که حاوی هیدروژن معمولی بود در گذر زمان از روی مریخ محو شده و آن‌چه باقی مانده شکل سنگین‌تر آن است.هنگامی که آب معمولی از روی مریخ محو شد٬ تمرکز دوتریوم در آب باقی‌ مانده افزایش یافت. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که هر چه میزان تمرکز دوتریوم بیشتر باشد آب معمولی بیشتری هم محو شده است.

نقشه‌های فروسرخ نشان می‌دهند که آب موجود در نزدیکی کلاهک‌های یخی مریخ سرشار از دوتریوم است. تمرکز بیشتر دوتریوم به این معنی است که مریخ باید مقدار فراوانی آب در گذشته از دست داده باشد؛ این مقدار تقریباً شش برابر مقداری است که اکنون در کلاهک‌های یخی مریخ به دام افتاده‌اند. دانشمندان محاسبه کرده‌اند که این مقدار آب به اندازه‌ای بود که بتوان با آن اقیانوسی ساخت تا همه‌ی سطح مریخ را با عمق ۱۳۷ متر پوشش دهد. اما احتمالاً مریخ هرگز به طور کامل زیر آب فرو نرفته است.

شواهدی که بر اساس خاک مریخ به دست آمده نشان می‌دهد که آب احتمالاً در نواحی پست‌تر نیم‌کره‌ی شمالی جمع شده و اقیانوس عمیق‌تری را به وجود آورده است؛ به طوری که دانشمندان معتقدند این اقیانوس حدود یک‌پنجم سطح مریخ را  پوشش داده بود. برای مقایسه٬ اقیانوس اطلس حدود ۱۷ درصد سطح زمین را پوشش داده است. نویسنده‌ی ارشد این پژوهش می‌گوید:

این نظریه‌ که روزگاری آب حدود ۲۰ درصد سطح مریخ را پوشش داده بود٬ ما را به سوی نظریه‌ی جدیدی مبنی بر سکونت‌پذیری و تحول حیات در مریخ هدایت می‌کند.

این مقدار فراوان آب برای میلیون‌ها سال روی مریخ وجود داشته است. اما در گذر زمان٬ جوّ مریخ نازک شد و کاهش فشار باعث شد تا آب بیشتری بخار شود. علاوه بر این٬ مریخ حالت عایق بودن خود را نیز از دست داده بود. به اندازه‌ی کافی گرما ذخیر نمی‌شد تا آب را به صورت مایع نگه‌ دارد؛ به این ترتیب اقیانوس هم پس‌رفت کرد و نهایتاً یخ زد. امروز٬ فقط ۱۳ درصد از آن اقیانوس باقی مانده که آن هم در کلاهک یخی مریخ گیر افتاده است.

موما می‌گوید:

مریخ مدت زمان طولانی‌تری را نسبت به آن‌چه قبلاً تصور می‌کردیم مرطوب بوده است.» پیش از این هم مریخ‌نورد کنجکاوی نشان داده بود که مریخ حدود ۱/۵ میلیارد سال میزبان آب بوده است؛ این مدت زمان بیشتر از مدت‌ زمانی است که صرف شکل‌گیری حیات روی زمین شد.

جان بریجز٬ دانشمند سیاره‌شناس دانشگاه لیستر می‌گوید:

ده سال پیش داستان آب روی مریخ محدود به سیل‌های گاه‌وبی‌گاه ذرات سنگی بود که هر صد میلیون سال اتفاق می‌افتادند و سپس متوقف می‌شدند؛ اما شواهد اخیر نشان می‌دهند که این فرآیند پیوسته بوده است. نواحی آبی با عمر طولانی در مریخ وجود داشته که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به دریاچه‌ها٬ دلتاها و حتی دریاها اشاره کرد. به نظر من مدرک بسیار خوبی مبنی بر سکونت‌پذیر بودن مریخ در گذشته به دست آورده‌ایم. هرچند نمی‌دانیم که آیا تا حالا چیزی یا کسی روی آن زندگی کرده یا خیر. اما احتمال آن وجود دارد. امکان دارد که در گذشته شهاب‌واره‌ای حامل حیات از سوی زمین به سمت مریخ پرتاب شده باشد و در آب‌های مریخ فرود آمده باشد.

جست‌وجو برای حیات در مریخ٬ با فرستادن فضاپیمای «اگزومارس» سازمان فضایی اروپا در سال ۲۰۱۸ به سیاره‌ی سرخ سرعت خواهد گرفت. این فضاپیما به دنبال نشانه‌های شیمیایی حیات خواهد گشت؛ نشانه‌هایی که ممکن است از سوی میکروب‌هایی که در اعماق خاک مریخ زندگی می‌کنند ساطع شده باشند.

سال پیش٬ مریخ‌نورد کنجکاوی در جوّ مریخ٬ متان آشکار کرد. این یافته سبب تقویت فرضیه‌ای شد که بر اساس آن٬ این گاز احتمالًا از ارگانیسم‌های زنده‌ی روی مریخ سرمنشاء گرفته است. احتمال دارد اما مدرکی برای اثبات آن وجود ندارد. به طور کلی روی سیارات٬ به سبب فرآیندهای جغرافیایی متان به وجود می‌آید؛ بدون آن که نیازی به وجود حیات باشد.

چارلز کاکِل٬ اخترزیست‌شناس دانشگاه ادینبرگ می‌گوید:

هر چه‌قدر آب برای مدت طولانی‌تر در محلی جمع شده باشد٬ احتمال ایجاد محیط سکونت‌پذیر هم افزایش می‌یابد؛ به طوری که طی آن ممکن است یا حیات به وجود بیاید یا تکثیر شود. اما این احتمال هم وجود دارد که سکونت‌پذیر هم نشود.

منبع : theguardian