ایده صحبت کردن درختان از طریق یک شبکه پنهان باستانی هنوز برای دانشمندان جدید بوده، اما بشریت از هزاران سال پیش در مورد وجود چنین ارتباط مرموزی صحبت کرده است.
در کمال تعجب، به نظر میرسد که دانشمندان در حال پی بردن به این مسئله هستند که درختان و گیاهان از طریق یک شبکه پنهان باستانی با یکدیگر حرف میزنند. در بررسی این ایده عجیب و شگفتانگیز با ما همراه باشید.
شاید این موضوع که درختان به کمک مسیرهای زیرزمینی با هم صحبت میکنند، برای دانشمندان و علم کنونی بشر کمی عجیب و غیر منتظره باشد، اما بر اساس اسناد موجود، بشریت از قرنها و هزاران سال پیش در مورد وجود چنین ارتباطی صحبت کرده است. هماکنون میبینیم که محققان به تدریج در حال تایید این موضوع هستند که جنگلها عملا به شکل یک ابر ارگانیسم واحد عمل میکنند و گیاهان یک جنگل در واقع جزئی از کل هستند.
گفته شده که در زیر زمین، اتوبانهای قارچی درختان را به هم وصل کرده و از این طریق، قدیمیترین درختان از گیاهان و درختان جدید محافظت میکنند. به علاوه به نظر میرسد که این درختان با گونههای جانوری و گیاهی دیگر هم در ارتباط بوده و برخلاف ایده تلاش خودخواهانه جانداران و موجودات روی زمین برای بقا، تحقیقات جدید به ما میگویند که ماجرایی متفاوت در جنگلها جریان دارد.
کشف شبکه پنهان باستانی درختان
پس از سالها تکامل که ابتداییترین جرقه آن 600 میلیون سال پیش زده شد، قارچها و گیاهان روابط همزیستی خاصی را شکل دادند که با اصطلاح علمی میکوریزا (mycorrhiza) شناخته میشود. بر اساس پایهایترین اصول موجود، میکوریزا به این معناست که قارچها در ازای دریافت شکر و کربن، مواد معدنی و مغزی را که درختان به آنها نیاز دارند، فراهم کرده و در کنار این ارتباط دو طرفه، نوعی شبکه باستانی پنهان را هم برای ارتباطگیری درختان به وجود میآورند.
دانشمندان این اتصالات را به ارتباطات اینترنتی تشبیه میکنند و گفته شده که شبکه میکوریزا در سراسر جنگل پراکنده است؛ رشتههای قارچی که با نام هایفی (hyphae) هم شناخته میشوند، نوعی اتوبان را به وجود آورده و از طریق وصل شدن به ریشه درختان، امکان رد و بدل شدن موادی مانند نیتروژن، شکر، کربن، فسفر، آب، سیگنالهای دفاعی، مواد شیمیایی و هورمونها را فراهم میکنند.
به شکلی شگفتانگیز، این شبکه اتصال هر درخت به تعداد بیشماری درخت دیگر در جنگل را ممکن میکند و باکتریها و میکروبهای دیگر از طریق رشتههای مورد نظر مواد مغذی را با قارچها و ریشه درختان معاوضه میکنند.
مشابه عبارت وب جهانگستر (World Wide Web) که برای شبکه اینترنت جهانی استفاده میشود، محققان نام وب چوب گستر (wood wide web) را برای این شبکه پنهان باستانی بین درختان انتخاب کردهاند؛ از سال 2019، دانشمندان کار تهیه نقشه شبکه قارچی میکوریزا را شروع کردند و تاکنون، اولین نقشه جهانی تهیه شده از این اتوبانها به دست آمده است. برخی از متخصصان میگویند که به احتمال قوی، مهمترین و باستانیترین شبکه اجتماعی که روی زمین وجود دارد، همین سیستم میکوریزا بین درختان است.
اصلیترین اجزاء جنگلها
بوم شناس سوزان سیمارد (Suzanne Simard) از دانشگاه بریتیش کلمبیا برای 3 دهه نحوه صحبت کردن درختان با یکدیگر را مورد مطالعه قرار داده و با انجام آزمایشهای گسترده و پیچیده، در نهایت به اصول پایهای ارتباط گونههای مختلف حیات از طریق شبکه قارچی مورد نظر در سطح جنگلها پی برده است.
سیمارد میگوید که درختان اصلیترین اجزا جنگلها به شمار میروند، اما یک جنگل شامل جزئیاتی بینهایت پیچیدهتر بوده و در زیر سطح آنچه به چشم میبینیم، شبکهای ماورائی وجود دارد که اشکال مختلف حیات را به هم وصل کرده و با ایجاد تعداد بیشماری مسیرهای بیولوژیکی، به جنگلها این امکان را میدهد تا همانند یک موجود زنده واحد به حیات خود ادامه دهند.
سیمارد از قدیمیترین درختان موجود روی زمین به عنوان درختان مادر یاد میکند و به گفته این دانشمند، وظیفه این گونههای مسن حیات، استفاده از شبکه پنهان باستانی مورد نظر برای محافظت از درختان جوان و پرورش این اشکال تازه حیات است. به همین ترتیب وقتی یک درخت کهنه میمیرد، ژنها، مواد مغزی و حتی شکل خاصی از آگاهی این درخت از طریق شبکه قارچی میکوریزا به سایر اعضای جنگل منتقل میشود و هر درخت جوانی میتواند با اتصال به این شبکه، به شکل خاصی به دانش و تجربه ماورائی دسترسی داشته باشد.
محافظت با اتصال به شبکه پنهان باستانی
به همین دلیل بوده که درختان متصل به شبکه از نوع خاصی مقاومت و انعطاف پذیری برخوردارند؛ حال اگر یک درخت را از این شبکه جدا کنیم، موجود زنده مورد نظر آسیبپذیر میشود و به صورت کلی، نرخ مرگ و میر درختان مجزا نسبت به درختانی که در جنگل زندگی میکنند، بسیار بیشتر است.
به علاوه فعالیتهایی مانند قطع کامل درختان و یا جایگزین کردن جنگلها با گونههای جانوری واحد باعث میشود تا شبکه پنهان باستانی مورد نظر نابود شده و هر گیاه، درخت یا موجود زندهای که به این شبکه متصل بوده، از این فعالیتها آسیب جدی ببیند. سیمارد در ادامه صحبتهایش میگوید که درختان به شکلی مشابه ارتباطگیری نسل بشر، با هم صحبت میکنند و پیامهای زیادی را بین خود رد و بدل میکنند.
همانطور که اشاره شد، امروزه و پس از دههها بررسی، دانشمندان تایید میکنند روابط بین درختان ویژگیهای مشترکی با روابط اجتماعی انسانها دارد؛ با این وجود بشر از مدتها پیش از این ارتباطات باخبر بوده و همانطور که مردمان بومی منطقهای مانند ساحل شمال غربی اقیانوس آرام باور دارند، زندگی در جنگلها به شکل پیچیدهای به هم متصل است.
مردمان منطقه مورد نظر از گذشتهها با نام تسیمشیان (Tsimshian) شناخته میشدند و یکی از دانشجویان سیمارد که اخیرا مقالهای را در این رابطه در روزنامه نیویورک تایمز منتشر کرده، میگوید که اروپاییان مهاجرت کرده به این مناطق بدون هیچ احترامی به باورهای مردم باستانی، ایدههای موجود در این رابطه را رد کردهاند. با این حال دانشجوی سیمارد میگوید که تحقیقات این دانشمند شباهت زیادی به باورهایی دارد که از گذشتههای دور در میان مردمان تسیمشیان رایج بوده است.
فرهنگهای باستانی
البته تسیمشیانها تنها مردمانی نبودند که از وجود شبکه پنهان باستانی بین درختان صحبت میکردند و قبایل، تمدنها و فرهنگهای بسیاری هستند که به اتصال اشکال مختلف حیات مخصوصا از طریق شبکههای زیر زمینی و مخفی صحبت کردهاند.
به عنوان مثال قبیلهای با نام منومینی (Menominee) در ویسکانسین آمریکا وجود دارد که در عین باور داشتن به وجود همین ارتباط پنهان، به شکل ویژهای از 930 کیلومتر مربع جنگل منطقهای با همین نام بهرهبرداری کرده و سود کلانی را از این طریق کسب میکند.
مردمان منومینی باور دارند که درختان باید با گذراندن 200 سال عمر، به مادر بزرگان جنگل تبدیل شوند و اگر به کل جنگل به عنوان یک ارگانیسم واحد نگاه کنیم و به شبکه پنهان موجود بین جانداران احترام بگذاریم، جنگل هم به خوبی پاداش ما را خواهد داد. همین موضوع باعث شده تا جنگل منومینی پس از گذشت مدتی طولانی همچنان سالم، قدرتمند و سودبخش باقی بماند.
در یکی از گزارشهای منومینیها گفته شده که از سال 1854 تاکنون 5.4 میلیون مترمکعب چوب از جنگل مورد نظر استخراج شده، اما همچنان میبینیم که از نظر بسیاری، جنگل منومینی به نظر بکر و دست نخورده میآید. با این حال جالب است بدانید که این حجم از چوب تقریبا دو برابر حجم کلی تمامی چوبهایی بوده که هماکنون در این جنگل وجود دارند.
تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین
چنین مسئلهای به ما یادآوری میکند که اگر تمامی جنگلهای جهان با استفاده از دانش قبیلههای باستانی اداره شوند تا چه حد میتوان از این منابع طبیعی بهرهبرداری کرد، اما متاسفانه میبینیم که در اکثر مواقع برای منافع شخصی و اهداف کوتاه مدت، موضوع شبکه پنهان باستانی جنگلها نادیده گرفته میشود و کمترین احترامی برای آنچه از گذشتگان برای ما باقی مانده، قائل نیستیم.
همانطور که میبینیم، هرچه بیشتر موضوع شبکههای ارتباطی جنگلها مورد توجه قرار میگیرد، نیاز به تغییر رفتار بشر با این پوشش سبز سیاره واضحتر میشود. متخصصان میگویند که از بین بردن یک جنگل تنها تخریب بخشی از پوشش گیاهی سیاره نبوده و با این کار، عملا یک جمهوری باستانی از گونههای حیات که به شکل ویژهای با هم در ارتباط هستند را نابود میکنیم.
در حال حاضر بشر مشغول دست و پنجه نرم کردن با مشکل تغییرات آب و هوایی بوده و حفظ پوشش گیاهی زمین یکی از مهمترین فاکتورها در این مبارزه است. به همین دلیل مدیریت صحیح جنگلها موضوع فوقالعاده مهمی بوده که برای جلوگیری از بدتر شدن شرایط آب و هوایی سیاره، باید به شکلی ویژه در نظر گرفته شود. گفته شده که بشریت تاکنون بیش از نیمی از جنگلهای سیاره را از بین برده و اگر به خاطر قابلیت ویژه این گونههای حیات برای بازیابی توان خود نبود، تاکنون باید روی زمینی زندگی میکردیم که هیچ اثری از گیاه و درخت نداشت.
توجه ویژه به شبکه پنهان باستانی جنگلها
متخصصان میگویند که بعد از صدها سال جنگلزدایی حالا زمان آن رسیده تا با مدیریت صحیح این منابع طبیعی و استفاده از تکنیکهای پیشرفته، از بحث شبکه پنهان باستانی جنگلها بهره ببریم و پیش از بدتر شدن شرایط و رسیدن به نقطه بدون بازگشت، جلوی تخریبهای بیشتر را بگیریم.
بسیاری از قدیمیترین تمدنهای بشری از درختان به عنوان سمبلی برای ارتباط و پرستش استفاده کردهاند و اصطلاح درخت حیات از مدتها پیش معنای ویژهای در بین انسانها داشته است. نشانههای اشاره به درخت در کتابهای مقدس و آیینهای باستانی به وفور یافت میشود. در میان تمدنهای باستانی آمریکای میانه، درختی با نام سیبا (ceiba) به عنوان درخت حیات شناخته میشود که ریشههای آن در اعماق دنیای زیرین فرو رفته و شاخههای سیبا هم آسمانها و بهشت را نگه داشتهاند.
در سراسر ادیان جهان هم درختهای فراوانی در اسلام، مسیحیت، یهودیت و دین هندوها مورد توجه قرارگرفتهاند و مصریان باستان هم باور داشتند که خدایان آنها در درختی به نام ایشد (Ished) به دنیا آمدهاند. با تمام اینها، محافظت از جنگلها و درختان امروز از هر زمان دیگری مهمتر بوده و وظیفه تمامی انسانهای ساکن سیاره است که از این منابع طبیعی به بهترین شکل ممکن محافظت کنند.