تلسکوپ فضایی هابل سال هاست که در حال خدمت به بشریت است. در این مطلب می خواهیم جدیدترین عکس های تلسکوپ هابل از غولهای منظومه شمسی را تماشا کنیم.
هر ساله هابل، زمان اندکی صرف میکند تا چشمان الکترونیکیاش را به سمت خانه باز کند. این تلسکوپ به جای خیره شدن به فواصل وسیع در فضا-زمان، بیشتر روی منظومه شمسی خودمان تمرکز میکند. (علی الخصوص روی سیارات سنگین وزنی تمرکز میکند که در پشت کمربند سیارکی کمین کردهاند که عمدتاً شامل مشتری، زحل، اورانوس و نپتون میشوند.)
تمرکز هابل روی این سیارات به دلیل زیبایی این سیارات نیست. (البته یکی از دلایل هابل ثبت زیباییهای اعجاب انگیز آنها است.) در واقع این مشاهدات به عنوان بخشی از برنامه میراث جوی سیارات بیرونی (OPAL) انجام میشود.
اگر چه ابزارها و کاوشگرهای دیگری همچون کاوشگر کاسینی در زحل یا جونو که در حال حاضر به دور مشتری میچرخد، قادر به گرفتن تصاویر با وضوح بالاتر بودهاند، این کاوشگرها توسط این سیارات نادیده گرفته شدهاند و البته طول عمر هابل نیز عامل برتری این تلسکوپ است.
تلسکوپ فضایی هابل که اخیراً ماموریت آن تا سال 2026 تمدید شده است، از سال 1990 در مدار پایین زمین قرار داشته و کیهان را با جزئیات خیره کننده به ما نشان میدهد. همچنین این تلسکوپ میتواند زیر نظر برنامه OPAL، تکامل طولانی مدت و پویایی سیارات خارج از منظومه شمسی را به ما نشان دهد.
تصاویری که هابل از سیارات بیرونی ثبت میکند، در بالاترین وضوح ممکن قرار دارند به جز تصاویری که توسط کاوشگرهایی که در نزدیکی سیارات مستقر شدهاند و ثبت گردیدهاند. تصاویر اورانوس و نپتون ممکن است در مقایسه با تصاویر تلسکوپ فضایی هابل از سحابیها و کهکشانها، تار و کدر به نظر برسد و این به دلیل اندازه نسبی این اجرام در آسمان است. مثلا کهکشان آندرومدا چندین برابر ماه کامل است و یا نپتون و اورانوس، در آسمان شبیه به سر سوزن به نظر میرسند.
از طریق برنامه اُپال متوجه شدیم که لکههای قرمز مشتری در حال تغییر رنگ و شکل است و همچنین شفقهای تماشایی و قدرتمند آن را دیدیم. شفقهای قطبی زحل نیز توسط هابل تصویربرداری شده است و فعالیت امواج رادیویی و عدم تقارن شفق قطبی را نشان میدهد که حاکی از میدان مغناطیسی کج آن است.
تصاویر هابل به دانشمندان امکان داده تا طوفان تاریکی را در نپتون ردیابی کنند. طوفانی که رفتار بسیار عجیبی در آسمان بسیار سرد این سیاره داشته و همچنین توانسته ابرهایی را روی اورانوس که توسط حلقهها و اقمارش احاطه شده، آشکار کند. تصاویر OPAL امسال که در ماههای سپتامبر و اکتبر گرفته شدهاند، جزئیات جدید و جذابی را در مورد سیارات غول پیکر ما نشان میدهند.
مشتری که در 4 سپتامبر توسط هابل به تصویر کشیده شد، تلاطمی طوفان زا دارد و نوارهای چرخشی متضادی که از ابرها و بادهای قدرتمند تشکیل شده، شبیه به وانیل و کارامل راه راهی شده که در اطراف سیاره منفجر شده باشد. امسال نیز این سیاره در اطراف خود، کمربند عجیب و غریبی با نوارهای نارنجی و قمرز غیرمعمولی دارد که گاهی به رنگ سفید یا قهوهای کم رنگ است.
در بالای خط استوا، چندین لکه قرمز ظاهر میشود. اینها طوفانهای جدید و گردابهایی هستند که به احتمال زیاد موقتی خواهند بود؛ برخلاف قرمز نیمه دائمی و نقطه قرمز جونیور در زیر آن، که دومی در حال حاضر به رنگ قهوهای است و چندین طوفان جدید نیز به آن ملحق شدهاند.
تلسکوپ فضایی هابل در تاریخ 12 سپتامبر از زحل تصویربرداری کرد و تصاویر ثبت شده این سیاره حلقه دار را به همراه نیمکره شمالی خود در اوایل پاییز نشان میدهد. زحل همچون زمین کج است؛ بنابراین در حین چرخیدن به دور خورشید، با تغییر نور خورشید در نیمکره تغییرات فصلی را تجربه میکند. با این حال یک سال در زحل برابر با 29 سال زمینی است که یعنی طول فصلهای آن هر کدام حدود 7.5 سال است.
با تغییر دمای نیمکره ها، ابرها نیز تغییر میکنند. در واقع خطهای راه راهی زحل در حال تغییر رنگ هستند و به طور قابل توجهی با سال گذشته که نیمکره شمالی در اواخر تابستان و سال قبل از آن قرار داشت متفاوت است.
اورانوس که در 25 اکتبر تصاویری از آن ثبت شده، فصل بهار را در نیمکره شمالی میگذراند. از آنجایی که این سیاره از خورشید دورتر است، دوره مداری آن حتی طولانیتر از سیاره زحل است، به طوری که یک فصل در اورانوس 21 سال زمینی به طول میانجامد.
در تصویری که هابل ثبت کرده، پوشش ابری روی قطب شمال اورانوس، به نام «هود قطبی»، به شدت میدرخشد. دانشمندان علت وقوع چنین اتفاقی را نمیدانند اما معتقدند که این اثر میتواند ناشی از برانگیختگی تابش فرابنفش خورشید در تعامل با چیزی در اتمسفر سیاره باشد. البته اینکه چرا ممکن است باعث روشنایی شود، به چند چیز برمیگردد که یکی از آنها میتواند کدورت جو سیاره باشد.
چیزی که طی چند سال گذشتهی رصد هابل، ثابت مانده، مرز مشخصی در 43 درجه عرض جغرافیایی است. دانشمندان بر این باورند که ممکن است یک جت استریم یا جریان جتی وجود داشته باشد که این مرزبندی دقیق را حفظ کند.
نهایتاً تلسکوپ هابل از سیاره نپتون در تاریخ 7 سپتامبر عکس گرفت. در آنجا احتمالا نیمکره جنوبی، بهار را تجربه میکند اما فصول در آنجا بیش از 40 سال زمینی طول میکشد. بنابراین حدود 20 سال است که پاییز و بهار روی نپتون سپری شده و احتمالا تا پایان این دوره 20 سال دیگر زمان لازم است.
تصاویر تازه هابل نشان میدهند که طوفان تاریک و عیب و غریب نپتون، همچنان در اطراف این سیاره معلق و سرگردان است. میتوانید این توده را در سمت چپ بالای سیاره مشاهده کنید. اگر با دقت تماشا کنید، یک دایره تاریک در اطراف قطب جنوب مشاهده خواهید کرد.
این منظره حداقل از آگوست 1989 وجود داشته؛ زمانی که وویجر 2، در سفر خود به بخشهای ناشناخته و بسیار فراتر از منظومه شمسی پرواز کرده است.