گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
در گذشته‌ای نه‌چندان دور استخدام شدن در یک سازمان دولتی، نوعی افتخار محسوب می‌شد. فردی که توانسته بود پس از گذشتن از مراحل مختلفی مثل شرکت در آزمون، مصاحبه و گزینش، تبدیل به کارمند رسمی دولت شود، به‌عنوان فردی موفق و صاحب منزلت اجتماعی شناخته می‌شد. اما امروز شرایط کاملاً متفاوت است.
تغییراتی که با سرعتی چشمگیر در دنیای کسب‌وکار خصوصی رخ داده (که اکثر آنها ناشی از انقلاب تکنولوژیکی در جهان بوده‌اند) و جا ماندن کسب‌وکارهای دولتی از هم‌قدم شدن با این تحولات، باعث شده است نسل جوان، استخدام در بخش خصوصی را ترجیح بدهد. اگرچه بخشی از گلایه‌های این نسل درباره سنتی بودن بخش دولتی قابل‌قبول است، اما بخشی از عدم تمایل آنها به استخدام دولتی از ناآگاهی سرچشمه می‌گیرد. واقعیت این است که هنوز هم می‌توان در بسیاری از ارگان‌های دولتی، موقعیت‌های شغلی مناسبی را پیدا کرد که تشنه حضور متخصصان دانشگاهی و غیردانشگاهی هستند. در این مقاله قصد داریم درباره انواع استخدام دولتی و مزایا و معایب آن بپردازیم.
انواع استخدام دولتی در آینه قانون خدمات کشوری
رشد هر نظام سیاسی وابستگی زیادی به کارآمدی نظام اداری آن دارد. از آنجا که ارکان اساسی نظام اداری را مدیران و کارکنان آن (سرمایه‌های انسانی) تشکیل می‌دهند، دولت ایران در سال ۱۳۸۶ قانون مدیریت خدمات کشوری را ابلاغ کرد. این قانون که نتیجه تلاش جمعی از متخصصان اداری است، به‌روشنی ابعاد مختلف نظام اداری کشور را ترسیم کرده است. این قانون دارای ۱۲۸ ماده و ۱۰۶ تبصره بوده و در پاییز ۱۳۸۶ پس از تصویب و جهت اجرایی شدن، توسط مجلس به دولت ابلاغ شد.
در قانون مدیریت خدمات کشوری، شرایط استخدام در سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی به‌روشنی شرح داده شده است. در ادامه به بررسی انواع روش‌های استخدام دولتی شامل استخدام پیمانی، قراردادی و رسمی می‌پردازیم.
استخدام پیمانی
طبق آنچه که در قانون استخدام کشوری (ماده ۶) آمده است، مستخدم پیمانی فردی است که طبق قرارداد، به طور موقت، برای مدت‌زمان معین و کار مشخص توسط دولت استخدام می‌شود. طبق آیین‌نامه مخصوص استخدام پیمانی، ارگان‌هایی که مشمول قانون استخدام کشوری باشند می‌توانند با بستن قرارداد (پیمان‌نامه)، پست‌های موقت سازمانی را به داوطلبان خدمت پیمانی واگذار کنند. مدت‌زمان قراردادهای پیمانی یک سال است که برای پست‌های سازمانی تخصصی ثابت حداکثر تا ۱۰ سال قابل تمدید است.
مهم‌ترین شرایط استخدام پیمانی شامل موارد زیر است:
- تابعیت جمهوری اسلامی ایران و متدین به یکی از ادیان رسمی کشور و اعتقاد به مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران
- انجام خدمت وظیفه یا معافیت قانونی در صورت مشمول بودن
- عدم اعتیاد به مواد مخدر
- نداشتن محکومیت جزایی مؤثر
- صحت مزاج و توانایی انجام کار
تعیین صلاحیت افراد از طریق برگزاری آزمون استخدامی و گزینش توسط هیئت مرکزی گزینش وزارتخانه یا دستگاه دولتی مربوطه انجام می‌شود. در برخی موارد در صورت رضایت، امکان ارتقای قرارداد پیمانی به قرارداد استخدام رسمی وجود دارد.
استخدام قراردادی دولتی
طبق تبصره ماده قانون ۳۲ قانون خدمات کشوری، دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با تأیید سازمان تا حداکثر ده درصد پست‌های سازمانی مصوب، بدون تعهد استخدامی و در سقف اعتبارات مصوب، افرادی را به‌صورت قرارداد ساعتی یا کار معین (مطابق با قانون کار) برای حداکثر یک سال استخدام کنند. این مشاغل عمدتاً خدماتی بوده و پشتیبانی بوده و شامل آشپزی، تهیه غذا، نظافت و … است. حقوق و مزایا در قراردادهای دولتی طبق قانون کار پرداخت می‌شود.
استخدام رسمی دولتی
طبق ماده ۴۵ قانون مدیریت خدمات کشوری، استخدام ارگان های دولتی از طریق استخدام رسمی یا پیمانی انجام می‌شود. افرادی که تمام شرایط قرارداد رسمی را داشته باشند، باید ابتدا یک دوره آزمایشی سه‌ساله را بگذرانند و درصورتی که در طول این دوره، از نظر توانایی‌های علمی، اعتقادات و اخلاق، علاقه به کار، خلاقیت، نوآوری، روحیه خدمت و نظم اداری، بتوانند امتیازهای کافی را کسب کنند، دوره‌های آموزشی را با موفقیت طی کنند و در نهایت در گزینش پذیرفته شوند، می‌توانند به‌عنوان کارمند رسمی دولت شروع به کار کنند.
مدت قرارداد استخدام رسمی ۲۵ الی ۳۰ ساله است و کارکنان پس از بازنشستگی از صندوق بازنشستگی کل کشور حقوق دریافت خواهند کرد. اگر افراد نتوانند در طول دوره یا انتهای آن، شرایط تبدیل قرارداد به استخدام رسمی را احراز کنند، یکی از سه حالت زیر برایشان به وجود خواهد آمد:
- اعطای مهلت دوساله برای احراز شرایط
- تبدیل وضعیت به قرارداد استخدام پیمانی
- لغو حکم
طبق ماده ۴۲ قانون خدمات کشوری، شرایط عمومی استخدام رسمی به شرح زیر است:
- داشتن حداقل سن بیست سال تمام و حداکثر چهل سال برای استخدام رسمی و برای متخصصین با مدرک تحصیلی دکتری چهل و پنج سال
- داشتن تابعیت ایران
- انجام خدمت دوره ضرورت یا معافیت قانونی برای مردان
- عدم اعتیاد به دخانیات و مواد مخدر
- نداشتن سابقه محکومیت جزائی مؤثر
- دارا بودن مدرک تحصیلی دانشگاهی و یا مدارک هم‌تراز (برای مشاغلی که مدارک هم‌تراز در شرایط احراز آنها پیش بینی شده است)
- داشتن سلامت جسمانی و روانی و توانایی برای انجام کاری که استخدام می‌شوند بر اساس آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد سازمان به تصویب هیئت وزیران می‌رسد
- اعتقاد به دین مبین اسلام یا یکی از ادیان شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
آزمون استخدامی دستگاه های اجرایی
از سال ۱۳۹۳ تاکنون، افرادی که قصد ورود به ارگان‌های دولتی را دارند باید در آزمون استخدامی مربوط به دستگاه‌های اجرایی شرکت کنند. این آزمون به صورت مشترک میان وزارتخانه‌های دولتی و سازمان‌های اجرایی مختلف برگزار می‌شود. شرایط شرکت در این آزمون، همان شرایطی است که در بخش قبل گفته شد؛ بنابراین افرادی که واجد این شرایط نباشند نمی‌توانند در آزمون مربوطه شرکت کنند.
اطلاعات مربوط به زمان و نحوه برگزاری آزمون دستگاه‌های اجرایی از طریق سایت‌های خبری و اخبار رسمی منتشر می‌شود. افرادی که متقاضی شرکت در آزمون هستند، می‌توانند برای آمادگی بیشتر، نمونه سوالات استخدامی را مطالعه کنند. در صورت قبولی در آزمون، کارجویان باید در مصاحبه تخصصی، مصاحبه عقیدتی و گزینش سازمان های دولتی شرکت کنند.
لازم به ذکر است داوطلبان استخدام دولتی در سال ۱۴۰0 نباید جزو نیروهای بازخرید خدمت یا بازنشسته دستگاه‌های اجرایی باشند.
مزایا و معایب استخدام در سازمان‌های رسمی و دولتی
از جمله مهم‌ترین مزایای استخدام رسمی در سازمان‌های دولتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ثبات: برخلاف شرکت‌های بخش خصوصی که ممکن است سودآوری خود را از دست داده و ورشکست شوند، شرکت‌های دولتی با این مشکل مواجه نمی‌شوند. ممکن است ساختار کلی یک سازمان یا وزارتخانه دچار تغییراتی شود، اما هیچ‌وقت به طور کامل از بین نرفته و همیشه موقعیت‌های شغلی آن برقرار خواهند بود.
- انعطاف: از آنجا که در شرکت‌های دولتی تعداد پرسنل زیاد است، کارمندان می‌توانند تعادل کار و زندگی را به‌خوبی برقرار کنند.
- حقوق و مزایا: معمولاً در بخش دولتی، حقوق و مزایای افراد بیشتر از بخش خصوصی است. همچنین برنامه‌های بازنشستگی و ارائه خدمات بیمه در مشاغل دولتی جذاب‌تر هستند. در زمان‌های بحرانی و رکود اقتصادی، وضعیت پرداخت حقوق و مزایا در شرکت‌های خصوصی بغرنج‌تر هم می‌شود. اما شرکت‌های دولتی با مشکل کمتری مواجه می‌شوند.
- مرخصی‌ها: کارمندان رسمی در سال ۳۰ روز مرخصی استحقاقی دارند که نیمی از آن قابل ذخیره است. علاوه بر مرخصی استحقاقی، کارمندان دستگاه‌های اجرایی می‌توانند در طول مدت خدمت خود با موافقت دستگاه ذی‌ربط حداکثر سه سال از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. همچنین کارمندان دولت در تعطیلات رسمی، کاملاً تعطیل بوده و نیاز به حضور در محل کار ندارند. این در حالی است که برخی مشاغل در شرکت‌های خصوصی نیاز به فعالیت خارج از ساعات کاری نیز دارند.
اما معایب فعالیت در بخش دولتی که باعث اجتناب کارجویان از فعالیت در این سازمان‌ها می‌شود چیست؟
- کند بودن رشد میزان حقوق: معمولا افزایش حقوق‌ها در بخش دولتی به‌کندی رخ داده و تناسب کمی با نرخ تورم دارد. پاداش‌ها در سازمان دولتی معمولاً به عده کمی از کارکنان داده می‌شود. برای افزایش چشمگیر حقوق، کارمندان ناچارند برای دستیابی به موقعیت‌های ارشد سازمان تلاش کنند و باقی ماندن در یک موقعیت شغلی خاص در یک سازمان، کمکی نمی‌کند.
- بوروکراسی اداری: در سازمان‌های دولتی رویه‌ها و قوانین پیچیده‌ای وجود دارد. به همین دلیل دستیابی به اهداف شغلی و فردی در این شرایط، دشوارتر از بخش خصوصی است. بوروکراسی‌های اداری در دولت می‌تواند روند پیشرفت را کند کرده و رضایت شغلی کارمندان رسمی را کاهش دهد.
- روند استخدام طولانی: فرایند استخدام در بخش دولتی معمولاً بسیار طولانی است. شرکت در آزمون، مصاحبه تخصصی برای سنجش مهارت های علمی و فنی، مصاحبه عقیدتی و گزینش، همگی چندین ماه طول می‌کشند. به همین دلیل خیلی از افراد ترجیح می‌دهند قید فعالیت در بخش دولتی را بزنند.
جمع‌بندی: استخدام در سازمان‌های دولتی
در این مقاله تلاش کردیم به بررسی ابعاد مختلف استخدام در سازمان‌های دولتی بپردازیم. ابتدا انواع استخدام‌های دولتی شامل قرارداد پیمانی، رسمی و قراردادی را بررسی کردیم. همچنین به‌صورت کوتاه به بررسی مزایا و معایب مختلف استخدام رسمی پرداختیم. ثبات در مسیر شغلی، حقوق و مزایای تضمین‌شده، دریافت خدمات بیمه و بازنشستگی، منعطف بودن و تعادل کار و زندگی و تعداد مرخصی‌های بالا از جمله جذابیت‌های کار دولتی هستند. از طرف دیگر، پیچیدگی فرایند استخدام، کم بودن میزان افزایش حقوق‌ها و بوروکراسی‌های پیچیده اداری می‌توانند شرایط کار کردن در بخش دولتی را نامطلوب جلوه دهند.