تلسکوپ فضایی جیمز وب به دنبال کشف سرنخهای جدیدی از وجود بیگانگان است. اگر یک سیاره سنگی واجد چند شرط خاص باشد، هیچ بعید نیست از حیات فرازمینی میزبانی کند.
هنگامی که تلسکوپ فضایی جیمز وب عازم ماموریت شد، امید تازهای در دل اخترشناسان ایجاد کرد. این، یک تلسکوپ عادی نیست؛ بلکه ساخته شده تا از بزرگترین و مرموزترین معماهای کیهانی، رمزگشایی کند. توضیح ماهیت سیاهچالهها و تایید نظریه بیگبنگ در فهرست وظایف آن قرار دارند؛ اما شاید مهمترین سوال این باشد: آیا موجودات بیگانه وجود دارند یا ما در عالم هستی، تنها هستیم؟
در واکنش به این پرسش، دانشمندان با انتشار مقالهای توضیح دادند که تلسکوپ جیمز وب در جستجوی حیات فرازمینی، باید دقیقا به دنبال چه بگردد. پاسخ کوتاه آن، متان است؛ مولکولی با چهار هیدروژن و یک کربن!
البته موضوع به این سادگیها نیست. به گفتهی جاشوا کریسنسن، اخترفیزیکدان دانشگاه سانتاکروز کالیفرنیا و یکی از نویسندگان این مقاله:
احتمال بروز دو اشتباه وجود دارد: یا چیز دیگری را با ردپای زیستی اشتباه بگیریم؛ یا اینکه از یک ردپای زیستی واقعی، غافل شویم.
اما مثلا چرا به جای متان، جیمز وب را به جستجوی اکسیژن نمیفرستیم؟ در پاسخ باید گفت که این تلسکوپ، ردپاهای زیستی را بر اساس جذب طول موجهای نور مییابد. هر مولکول و عنصری، طول موجهای متفاوتی را جذب میکند و پیدا کردن اکسیژن از این طریق، بسیار مشکل است. مگی تامسون، نویسنده ارشد مقاله دراینباره میگوید:
از اکسیژن به عنوان یکی از بهترین ردپاهای زیستی یا نشانههای حیات اسم برده میشود؛ اما سخت بتوانید با تلسکوپ فضایی جیمز وب، این عنصر را شناسایی کنید.
اهمیت کشف متان توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب
ممکن است اکسیژن به عنوان نشانهای از حیات، در یک سیاره فراخورشیدی وجود داشته باشد و ما قادر به شناسایی آن نباشیم. اما یافتن متان از طریق مکانیسم جذب، چندان سخت نیست. از طرفی، این یک عنصر کلیدی برای حیات روی زمین است؛ پس شاید در سیارهای دیگر هم چنین جایگاهی داشته باشد.
کریسنسن توضیح میدهد که اگر مقدار انبوهی از متان را در یک سیاره سنگی بیابیم، باید منبع عظیمی برای آن وجود داشته باشد. میدانیم که در اثر فعالیتهای بیولوژیکی روی زمین و حتی متابولیسم بدن انسان، حجم زیادی از متان تولید میشود و احتمالا در سنین جوانی زمین هم چنین اتفاقی افتاده است.
مهندسی معکوس این روند و یافتن متان در یک سیاره سنگی، میتواند به معنای قابل زیست بودن آن باشد. البته آنطور که تامسون میگوید، این فقط یک قطعه از پازل است و برای تایید وجود حیات در یک سیاره، باید فاکتورهای دیگری هم بررسی شود؛ از جمله ژئوشیمی آن سیاره، نحوه تعاملش با ستاره میزبان و فرآیندهای پرشماری که بر اتمسفر آن تاثیر میگذارند.
نکته دیگر این است که اگرچه موجودات زنده زمینی متان تولید میکنند؛ اما عوامل غیر زنده نیز در تولید آن سهمی دارند. مثلا باید از آتشفشانها، پشتههای اقیانوسی، حفرههای گرمابی و حتی برخورد شهابسنگها مثال بیاوریم. همه اینها میتوانند حجم زیادی از متان را تولید و روانه اتمسفر کنند.
بنابراین در صورت کشف متان توسط تلسکوپ جیمز وب روی سیارهای سنگی که در فاصله مناسبی از ستاره میزبان قرار گرفته، ابتدا باید مطمئن شد که منشاء غیر زیستی ندارد؛ یا به عبارت دیگر، نتایج مثبت کاذب را حذف کنیم.
به گفتهی دانشمندان اگر علاوه بر متان، دیاکسید کربن زیادی هم در اتمسفر چنین سیارهای وجود داشته باشد اما مقدار متان بسیار بیشتر از مونواکسید کربن باشد؛ و این سیاره ترکیبی بسیار غنی از آب نداشته باشد، میتوان با اطمینان بالا نتیجه مثبت کاذب را رد کرد. ولی اگر تمام شرایط ذکر شده وجود نداشته باشد، احتمالا با متان غیر زیستی مواجه هستیم؛ شاید با منشاء آتشفشانی!
به باور کریسنسن، ما به تحقیقات اینچنینی بیشتری نیاز داریم تا ماموریت غیرممکن کشف حیات بیگانه را به فرجام برسانیم. او میگوید: «این مطالعه، روی حذف نتایج مثبت کاذب در مورد کشف متان به عنوان ردپای زیستی متمرکز است. احتمالا در اتمسفر سیارات فراخورشیدی سنگی، چیزهایی وجود دارد که ما را شگفتزده خواهد کرد؛ اما باید محتاطانه آنها را تفسیر کنیم».