اوکراینی‌ها با موشک ضد تانک Stugna-P یک هلیکوپتر روسی را شکار کردند!

به تازگی نیروهای اوکراینی موفق شدند با موشک Stugna-P که مخصوص هدف قرار دادن ادوات زرهی است، یک هلیکوپتر تهاجمی روسی را در هوا نابود کنند.

درست 46 روز از آغاز تجاوز روسیه به خاک اوکراین می‌گذرد و ارتش مهاجم که قصد داشت کی‌یف را طی مدت 3 روز فتح و دولت را سنگون کند، حال طی یک عقب نشینی آشکار از مواضع خود؛ از این استان کاملا خارج شده و به درگیری در شرق و جنوب خاک اوکراین بسنده کرده است.

در طول این مدت شاهد آن بودیم که نیروهای اوکراینی با انگیزه بالایی که داشتند، موفق به جلوگیری از پیشروی روس‌ها شدند و تلفات بسیار سنگینی به آن‌ها وارد کردند. طوری که بر اساس تصاویر منتشر شده از جنگ، 500 عراده تانک اصلی میدان نبرد از دست داده‌اند که البته با توجه به اینکه از تمام انهدام‌ها فیلم و عکس منتشر نمی‌شود، آمار واقعی در عمل می‌تواند 2 تا 3 برابر باشد.

آمار انهدام دیگر خودروهای زرهی نظیر نفربر و خودروی رزمی پیاده نظام نیز بر اساس تصاویر موجود رقم 1500 عراده را رد می‌کند و همچون حوزه تانک، رقم واقعی بسیار بیشتر است. مجددا بر اساس تصاویر و فیلم‌های منتشر شده روسیه بالغ بر صد هواگرد از انواع مختلف از دست داده که نصف آن‌ها هلیکوپتر هستند. این شکارهای زمینی و هوایی با تسلیحات ضد زره و ضد هوایی که کشورهای غربی در شمار بالا به اوکراین تحویل دادند، صورت گرفتند.

در این بین خود اوکراینی‌ها نیز یک سامانه موشکی ضد تانک بومی موسوم به Stugna-P (استوهنا پِ‌ه) نیز دارند که با نام اسکیف (Skif) نیز شناخته می‌شود و توسط دفتر طراحی لوچ واقع در کی‌یف طراحی و تولید شد. این موشک که از سال 2011 رسما وارد خدمت در ارتش اوکراین شد، تا به امروز تنها در جنگ روسیه و اوکراین شرکت داشته، ولی با این وجود بسیار خوش درخشیده و شکارهای متعددی به نام خود ثبت کرد. پس بد نیست در ابتدا با این موشک آشنا شویم.

نام رسمی این موشک در بازار بین المللی و صادراتی اسکیف است که در زبان اوکراینی به معنی سَکاها است؛ سکاها دسته‌ای از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار بودند که قدمتشان به قبل از هخامنشیان باز می‌گردد و در آن زمان در اوکراین و روسیه نیز سکنی داشتند. نمونه‌های غیرصادراتی که برای ارتش اوکراین تولید شدند نیز استوهنا پِ‌ه نام دارند که اسم یک رودخانه در اوکراین است. این موشک پس از شلیک حداکثر تا 25 ثانیه پرواز می‌کند و باید در این بازه به هدف کوبیده شود.

موشک برای نابودی تانک‌های مدرن و مجهز به زره واکنشی انفجاری موسوم به ERA طراحی شده و می‌توان آن را علیه اهداف ثابت و همچنین متحرک به کار برد. اسکیف از روی پرتابگر دارای سه پایه شلیک و در دو نمونه 130 و 152 میلی‌متری تولید می‌شود که وزن آن به همراه لوله حمل و پرتاب برای مدل سبک و سنگین به ترتیب 30 و 37 کیلوگرم است. برد آن حداقل صد متر و حداکثر در شب 3 کیلومتر است. در روز نیز مدل 130 تا 5 و مدل 155 تا تقریبا 6 کیلومتر برد دارد.

وزن کلی سامانه شامل تمام اجزای پرتابگر و موشک نیز به ترتیب 97 و 104 کیلوگرم است. طول پرتابگر نیز در مدل 130 برابر با 1.36 متر و در مدل 155 به 1.435 متر می‌رسد. اجزای این موشک توسط تیمی متشکل از 2 تا 3 نفر حمل می‌شود. همچنین امکان نصب آن روی خودرو و همچنین برجک کنترل از راه دور نیز وجود دارد تا بدین ترتیب کاربر بتواند از درون سنگر و یا خودرو، موشک را نشانه روی و شلیک کند.

هدایت اسکیف به روش نیمه فعال از نوع پرتو سواری لیزری است. در این روش تا لحظه اصابت، بایستی هدف را توسط پرتوی لیزری کد دار، نشانه گذاری کرد. جستجوگر لیزری که در انتهای موشک قرار دارد با قرار دادن خود در مسیر پرتوی لیزری، امتداد آن را دنبال کرده تا به هدف برسد. نشانه گذاری هدف می‌تواند توسط کاربر انسانی صورت گرفته که به این حالت هدایت دستی گفته می‌شود و یا کار نشانه گذاری را به کامپپوتر واگذار کند که هدایت خودکار می‌شود.

برای کشف هدف، نشانه‌گذاری و سپس شلیک موشک، سامانه دارای یک پنل مجزا است که با کابلی 50 متری به پرتابگر متصل شده و هر آنچه که دوربین پرتابگر می‌بیند را مستقیما در نمایشگر خود با قابلیت بزرگنمایی در شب و روز و همچنین مشخص کردن فاصله توسط فاصله یاب لیزری را نشان می‌دهد. پنل دارای کلید و جوی استیک جهت شلیک و هدایت موشک است. پرتابگر دارای سیستم تصویر ساز فروسرخ به منظور کشف و هدف‌گیری در شب، مه، دود و غبار است و تصویر را روی همان پنل نمایش می‌دهد.

پنل Stugna-P یک برتری نسبت به دیگر موشک‌های ضد زره با هدایت نیمه فعال است. این موشک‌ها شامل تاو آمریکایی، میلان فرانسوی، همه موشک‌های ضد زره روسی نظیر کورنت، موشک‌های ضد زره چینی و… دارای سایت هدفگیری و هدایت یکپارچه با پرتابگر هستند و کاربر بایستی تا لحظه برخورد، پشت پرتابگر قرار گیرد. اما در اسکیف کاربر می‌تواند پرتابگر را 50 متر دورتر از خود قرار داده و پشت سنگر یا عوارض طبیعی پنهان شود و با پنل موشک را کنترل کند.

این موشک دارای سرجنگی دو مرحله‌ای از نوع به شدت انفجاری و ضد تانک  است که در دسته مهمات انرژی شیمیایی جای می‌گیرد و از خانواده خرج گود محسوب می‌شود. وظیفه سرجنگی اول نیز نابودی زره واکنشی انفجاری و وظیفه سرجنگی دوم نیز نفوذ در زره اصلی تانک است. توان نفوذ موشک Stugna-P در زره اصلی پس از نابودی زره واکنشی در مدل 130 و 152 میلی‌متری به ترتیب دست کم 800 و 1100 میلی‌متر بوده که برای همه‌ی تانک‌های روسی حتی در حالت اصابت از جلو کافی است.

اسکیف همچنین نوعی سرجنگی به شدت انفجاری و ترکش‌زا داشته که برای مقابله با اهداف سبک و نفرات کاربرد دارد. بسته به مدل پس از انفجار 60 و 120 میلی‌متر در زره نفوذ کرده که برای خودروهای زرهی (غیر از تانک) مرگبار است. سرجنگی همچنین پس از انفجار در مدل 130 بیش از 600 و در مدل 152 بیش از هزار ترکش پرتاب می‌کنند که اهداف سبک و حتی هواگردها را از بین می‌برد. حداقل برد شلیک این موشک که برای کاربر و پرتابگر ایمن باشد نیز صد متر است.

اوکراینی‌ها با وجود اینکه هزاران موشک ضد تانک NLAW و جاولین از کشورهای غربی دریافت کرده و شمار بسیار زیادی از خودروهای زرهی و تانک‌های روسی را با آن‌ها منهدم کرده‌اند، اما اکثر تصاویری که از شکار زره‌پوش‌ها منتشر می‌کنند با استفاده از موشک Stugna-P است، زیرا قصد دارد توانمندی آن را در میدان نبرد اثبات و برایش بازاریابی کنند تا پس از جنگ بتواند آن را به کشورهای دیگر بفروشد. البته پیش از جنگ نیز این موشک 4 مشتری خارجی دیگر نیز داشت.

در برخی از ویدیوهای شکار اسکیف دیده می‌شود که نوشته‌های روی پنل به زبان عربی هستند. کشورهای الجزایر، مراکش و عربستان سعودی پیش از شروع جنگ این موشک را سفارش داده بودند که با آغاز تجاوز روسیه، ارتش اوکراین آن‌ها را برای دفاع از کشور به کار گرفت. از این رو نوشته‌های این موشک‌های صادراتی عربی هستند. در کنار 4 کشور گفته شد، میانمار نیز موشک Stugna-P را برای ارتش خود سفارش داده است. بلاروس نیز بر اساس آن موشک شرشرن را ساخت.

و اما علاوه بر شکار شمار زیادی از خودروهای زرهی سبک و سنگین روسی، موشک اوکراینی یک شکار منحفر به فرد نیز در کارنامه خود دارد و آن نیز یک فروند هلیکوپتر تهاجمی کاموف Ka-52 متعلق به نیروی هوایی روسیه است. در ویدویی که به تازگی منتشر شد، شاهد هستیم که اوکراینی‌ها از فاصله حدود 5 کیلومتری هلیکوپتر مذکور را هدف قرار داده و منهدم می‌کنند. پس از برخورد نیز هلیکوپتر با انفجاری سهمگین سقوط می‌کند و بعید است خدمه زنده مانده باشند.

و اما شکار هلیکوپتر در ارتفاع پست و زمانی که هلیکوپتر در هوا ثابت بود صورت گرفت. مشخص نیست چرا خلبان تصمیم گرفت در کارزاری که با موشک‌های دوش پرتاب ضد هوایی اشباع شده دست به چنین کاری بزند. البته موشک‌های ضد هوایی نظیر استینگر و پیوران که در اختیار اوکراین قرار گرفته‌اند، اهداف فوق العاده چابک را نیز در ارتفاع بالا و پایین هدف قرار می‌دهند. اما ثابت ماندن در ارتفاع پست، آن را به هدفی آسان برای موشک‌های ضد تانک تبدیل می‌کند.

موشک‌های ضد تانک بسیار ارزان‌تر از انواع ضد هوایی هستند. هرچند توان مانور پایینی دارند و خلبان در صورتی که متوجه می‌شود می‌توانست به آسانی با انجام یک مانور از مسیر موشک خارج شود. اما چرا اصلا در ارتفاع پست به صورت ایستا پرواز می‌کرد و چرا متوجه موشک نشد؟

یک عیب بزرگ هلیکوپترهای روسی این است که بر خلاف انواع غربی، فاقد موشک‌های شلیک کن – فراموش کن هستند. تمامی موشک‌هایی که این هلیکوپترها برای حمله با اهداف سطحی و زمینی با خود می‌برند از نوع 9M120 آتاکا، 9M123 خریزانتما و 9K121 ویخر هستند که هدایت نیمه فعال دارند و هلیکوپتر پس از هدف یابی و شلیک موشک، بایستی تا لحظه برخورد به هدف، موشک را به صورت دستی (توسط خدمه) یا خودکار (توسط کامپیوتر) نشانه گذاری کند.

با این حال هلیکوپتر بایستی تا لحظه برخورد موشک به هدف آن را هدایت کرده و برای دقیق بودن این هدایت عموما ناچار به ثابت ماندن در یک نقطه هستند. این موضوع آن را به هدفی آسان برای شکار تبدیل می‌کند. این احتمال وجود دارد که خلبان به این دلیل هلیکوپتر خود را به صورت معلق در هوا نگه داشته تا موشکی که شلیک کرده بود را هدایت و یا هدف یابی کند. با این حال نمی‌توان با قاطعیت این موضوع را تایید کرد.

مسئله دیگری که بایستی به آن توجه داشت این است هلیکوپترهای Ka-52 دارای یک سامانه دفاعی موسوم به President-S هستند که 4 سنسور در نقاط مخلف بدنه دارد. این سنسورها که در باند فرانبفش کار می‌کنند، وظیفه دارند تا موشکی که به هواگرد نزدیک می‌شود را شناسایی و جهت، فاصله و سرعتش را به خلبان اطلاع دهند. سامانه President-S همچنین سه دریافت کننده هشدار لیزری دارد تا در صورتی که روی هلیکوپتر قفل لیزری شد، به خدمه اطلاع دهد.

موشک Stugna-P نیز هدایت پرتو سواری لیزری دارد و بایستی تا لحظه برخورد، روی هدف قفل لیزری کرد. هلیکوپتر روسی علی رغم اینکه به سامانه‌های هشدار دهنده چنین قفلی مجهز بود، اما نتوانست قفل کاربران اوکراینی را تشخیص دهد. علاوه بر این سنسورهای فرابنفش نیز از کشف موشک و هشدار تقرب آن به خلبان عاجز بودند. سنسورهای فرابنفش و گیرنده لیزری پوششی سراسری برای هلیکوپتر ایجاد می‌کنند و نقطه کور ندارند؛ با این حال نتوانستند درست عمل کنند.

البته این نخستین بار نبود که یک هلیکوپتر معلق در هوا توسط موشک ضد تانک شکار شد. پیشتر در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز رزمندگان پرافتخار و سرافراز کشورمان موفق شدند با استفاده از موشک ضد زره تاو، در چند مورد شماری از هلیکوپترهای تهاجمی میل Mi-24 هایند متعلق به ارتش متجاوز عراق را در هنگام پرواز نابود کنند. در سوریه نیز چند فروند هلیکوپتر ارتش این کشور توسط موشک ضد تانک تاو و کورنت شلیک شده از سوی شبه نظامیان روی زمین و در هوا سرنگون شد.