موشک نپتون اوکراینی بزرگ‌ترین ناو پس از جنگ جهانی دوم را غرق کرد (بروزرسانی)

نیروی دریایی اوکراین در اقدامی بی سابقه با استفاده از موشک نپتون یک فروند ناو موشک انداز نیروی دریایی روسیه را به اعماق آب‌ها فرستاد.

تقریبا دو ماه از تجاوز همه جانبه ارتش روسیه به کشور اوکراین می‌گذرد و حملات هوایی، دریایی، زمینی و موشکی کرملین همچنان علیه کشور گل‌های آفتاب گردان ادامه دارد. اوکراین‌ها علی رغم اینکه ارتش بسیار ضعیف‌تری داشتند، اما با انگیزه بالایی که داشتند توانستند روسیه را متوقف کرده و حتی عقب برانند.

تا اینجای کار در جنگ خانمان سوزی که گریبان اوکراین را گرفته، سربازان این کشور ضمن شکستن هیمنه و اعتبار ارتش روسیه که خود را دومین قوای نظامی برتر در این سیاره می‌نامید، اقدامات بسیار شگفت انگیزی انجام دادند که از جمله برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به انجام عملیات هوایی در خاک روسیه و یا شکار هلیکوپتر تهاجمی روسی با استفاده از موشک ضد تانک اشاره کرد.

تا اینجای کار بر اساس تصاویر موجود، بالای صد هواگرد از انواع مختلف شکار پدافند اوکراین شد که از برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به 12 فروند هلیکوپتر تهاجمی کاموف Ka-52 (پیشرفته‌ترین هلیکوپتر روس‌ها) و همچنین جنگنده سوخوی Su-35S اشاره کرد. با توجه به اینکه از همه شکارها ویدیو منتشر نمیشود، آمار واقعی بسیار بیشتر است و اوکراینی‌ها ضمن پیشروی و باز پس‌گیری مناطق بیشتر از خاک خود، همواره با لاشه هواگردهای منهدم شده‌ای مواجه می‌شوند که پیشتر فیلمی از انهدامشان نبود.

در حوزه زرهی نیز روسیه بیش از 2 هزار زره پوش از دست داده که یک سوم آن‌ها تانک و مابقی از انواع خودروهای زرهی شامل نفربر، خودروی رزمی پیاده نظام، خودروی شناسایی و فرماندهی و… هستند. در این بین بهترین ادوات موجود در ارتش روسیه نظیر تانک‌های T-80BVM و T-72B3M و همچنین تانک T-90 دیده می‌شود. البته تنها بخشی از این انهدام‌ها دارای فیلم هستند و در عمل شمار تجهیزات از دست رفته 2 تا 3 برابر رقم اعلامی است.

و اما مهم ترین اقدام دفاعی که اوکراینی‌ها تا به امروز انجام دادند، حمله مرگباری بود که به ناو موشک انداز موسکوا (با شناسه 121) انجام دادند که یک کشتی جنگی بسیار بزرگ و سنگین و شناور پرچمدار و سرفرماندهی ناوگان دریای سیاه در نیروی دریایی روسیه بود. این کشتی موقع حمله در فاصله 110 الی 120 کیلومتری از ساحل اوکراین در دریای سیاه حضور داشت و یک هلیکوپتر کاموف Ka-25/27 نیز همراه آن بود که به سرنوشتی مشابه کشتی مادر خود دچار شد.

این حمله در روز چهارشنبه‌ای که گذشت صورت گرفت و طی آن نیروی دریایی اوکراین با شلیک دو تیر موشک نپتون از بندر محاصره شده اودسا، توانست کشتی مذکور را هدف قرار دهد. این دو موشک پس از برخورد به کشتی سبب آسیب قابل توجه و آتش سوزی شدند. این کشتی تا روز چهارشنبه نیز همچنان شناور و مشغول سوختن بود. پنتاگون نیز به واسطه تصاویر ماهوراه‌ای و پهپادی اعلام کرد این ناو آسیب قابل توجهی دیده اما همچنان زیر آب نرفته است.

تا اینکه روز جمعه وزارت دفاع روسیه رسما تایید کرد که ناو مسکوا هنگامی که توسط کشتی‌های یدک کش روسی به سمت بندر سواستپول کشیده می‌شد، به دلیل شرایط بد دریایی به زیر آب رفت و کاملا غرق شد. مسکوا سنگین‌ترین و بزرگ‌ترین شناوری است که پس از جنگ جهانی دوم غرق می‌شود و افتخار آن به اوکراینی‌ها رسید.

پس از این حمله نیروی دریایی روسیه تا فاصله 150 کیلومتری از ساحل اوکراین در دریای سیاه فاصله گرفته و عقب نشینی کردند. زیرا بیم آن می‌رود که حمله دیگری علیه شناورهای آنان صورت گیرد. مسکوا با 186.4 متر طول، 20.8 متر پهنا و 12500 تن وزن، یکی از سنگین‌ترین و بزرگ‌ترین کشتی‌های نظامی در حال خدمت بود و هنگامی که اوکراینی بتوانند آن را غرق کنند، از پس شناورهای سبک‌تر نظیر ناوشکن و ناوچه نیز بر می‌آیند.

اما امتیاز این شکار چشمگر به موشک نپتون می‌رسد که یک موشک کروز ضدکشتی ساخت خود اوکراین است. درست یک سال پیش نیروی دریایی اوکراین نخستین پرتابگر موشک نپتون را دریافت کرد که نخستین پیش نمونه ساخته شده بود و تنها 4 موشک آماده شلیک داشت. در حمله اخیر آن‌ها به ناو مسکوا نیز 2 تیر از 4 موشک نپتون موجود در دست اوکراینی‌ها شلیک شد که هر دو به هدف برخورد کردند. اما بد نیست نگاهی به موشک نپتون داشته باشیم.

نپتون که نخستین بار در سال 2015 رونمایی شد، بر اساس موشک کروز ضدکشتی Kh-35U طراحی شد؛ زیرا موشک خا-35 در زمان شوروی ساخته شد و بخشی از کار طراحی، توسعه و ساخت آن توسط کمپانی‌های اوکراینی صورت گرفت. آن‌ها پس از فروپاشی شوروی و مستقل شدن کشور اوکراین، با استفاده از تجربه و دانشی که داشتند نپتون را طراحی و تولید کردند. البته R-360 نپتون برد بیشتری نسبت به موشک روسی داشته و از نظر سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته‌تر است.

این موشک اوکراینی برای شلیک با استفاده از موتور راکتی موشک پدافندی S-125 پرتاب و پس از رسیدن به برد و ارتفاع لازم، آن را رها و ضمن روشن کردن موتور توربوجت MS-400 خود که ساخت کمپانی موتورسیچ اوکراین است، به سمت هدف پرواز می‌کند. بهره گیری از موتور توربوجت سبب می‌شود موشک برد بالایی داشته باشد و اثر گرمایی آن در مقایسه با موشک مجهز به موتور راکتی بسیار کمتر باشد. همچنین انعطاف پذیری پروازی و قابلیت تغییر سرعت دارد.

این موشک هنگام شلیک با احتساب موتور پرتابگر 5.05 متر طول داشته و طول خود آن به تنهایی نیز 4.4 متر است. وزن کلی موشک 870 کیلوگرم است و قطر آن به 40 سانتی‌متر می‌رسد که البته پس از خروج از لوله پرتابگر، بالک‌های خود را که فاصله نوک آن‌ها از یکدیگر 1.3 متر است را باز می‌کند. هر خودروی پرتابگر 4 لوله پرتاب دارد که درون هر کدام یک موشک آماده شلیک نگهداری می‌شود و پس از شلیک بایستی مجددا آن لوله‌های پرتاب را با موشک جدید بارگذاری کند.

برد این موشک تا 300 کیلومتر است و سرعت آن فروصوت اما بسیار بالا برابر با 950 کیلومتر بر ساعت (0.9 ماخ) است. علت فروصوت بودن این موشک در آن است که بتواند بدون مشکل موج ضربه‌ای که ناشی از سرعت فراصوت است، در ارتفاع پست پرواز کرده و با استفاده از کروی بودن زمین، خود را از دید رادار کشتی هدف مخفی نگه دارد. موشک در طول مسیر در ارتفاع 10 تا 15 متر پرواز کرده اما در فاز پایانی حمله که به شناور نزدیک می‌شود، ارتفاع خود را بین 3 تا 10 متر حفظ می‌کند.

پرواز در این ارتفاع پست که به آن پرواز سینه مال گفته می‌شود، باعث می‌شود رادارهای ناو موشک را فاصله دور نبینند و هنگامی متوجه آن می‌شوند که موشک بسیار نزدیک شده (زیر 30 کیلومتر) و به واسطه سرعت بسیار زیادی که دارد، سریعا خود را به ناو رسانده و به سیستم‌های دفاعی آن شانس چندانی برای دفاع از کشتی نمی‌دهند. سرجنگی موشک نیز از نوع به شدت انفجاری و ترکش‌زا به وزن 150 کیلوگرم است که پس از برخورد به کشتی و نفوذ به بدنه منفجر می‌شود.

این سرجنگی آسیب قابل توجهی به شناور می‌رساند و با توجه به سابقه عملیاتی آن، عملکرد مرگبار خود را در مقابل شناورهای سنگین نیز به خوبی اثبات کرد. موشک در طول مسیر با کمک سیستم هدایت داخلی به سمت هدف رفته،‌ اما در فاز پایانی راداری که در دماغه دارد از 50 کیلومتری روی هدف قفل کرده به سمتش می‌رود. در این فاز موشک مانورهای گریز انجام می‌دهد تا خود را از گزند سیستم‌های دفاع نزدیک و پدافند ناو نیز در امان نگه دارد.

همانطور که گفته شد نخستین پرتابگر از این سامانه سال گذشته تحویل نیروی دریایی اوکراین شد و قرار بود تا ماه میلادی جاری، یک واحد آتش شامل 6 پرتابگر هریک با 4 موشک نپتون به همراه 72 موشک دیگر وارد خدمت شوند. حال مشخص نیست که موشک شلیک شده از همان نخستین پرتابگر تحویل شده بود یا اوکراین به صورت مخفیانه موفق شد تا شمار بیشتری پرتابگر و موشک را عملیاتی کند.

برد رادار سامانه دفاع ساحلی نپتون تا 600 کیلومتر می‌رسد که البته با توجه به کروی بودن زمین نمی‌تواند از حداکثر برد خود استفاده کرده و تا 400 کیلومتر را می‌بیند که برای برد 300 کیلومتری موشک مناسب و کافی است. رادار این سامانه قابلیت کار در حالت غیرفعال را نیز دارد. به این صورت که تنها در نقش گیرنده عمل کرده و امواج نشر یافته از هدف را کشف و آن را پیدا کند. در کنار پرتابگر و خودروی حامل رادار کشف و درگیری، دیگر اجزای یک آتشبار عبارت‌اند از خودروهای حمل و بارگذاری مجدد موشک و خودروی فرماندهی که همگی روی کشنده با پیکربندی 8×8 سوار می‌شود.

و اما مسئله‌ای که قابل توجه است ناتوانی یک ناو عظیم الجثه در برابر دو موشک کروز فروصوت بود. ناو مسکوا که از کلاس اسلاوا است، دارای 16 موشک ضد کشتی P-500 بازالت است که در پرتابگرهای دو قلو در طرفین کشتی به صورت آماده شلیک نصب شده‌اند. هر یک از این موشک‌ها 550 کیلومتر برد و بالای 3 ماخ سرعت دارند و سرجنگی یک تنی آن هر شناوری سنگینی را نابود می‌کند. هدف از ساخت این ناو درگیری با ناوهای هواپیمابر نیروی دریایی آمریکا بود.

از این رو به شناور مسکوا قاتل ناو هواپیمابر گفته می‌شود. این ناو که توان تهاجمی بالایی داشت، توسط نسخه دریایی از سامانه پدافند هوایی S-300 موسوم به S-300F در برد بالا از خود مقابل هواگردها دفاع می‌کرد و 64 لوله پرتاب موشک داشت. همچنین یک توپ 130 میلی‌متری دو لول در سینه کشتی و دو پرتابگر RBU-6000 برای شلیک خمپاره‌های ضد زیردریایی داشت. 10 لوله پرتاب اژدر 533 میلی‌متری نیز به صورت دو پرتابگر 5 لوله در طرفین بدنه خود داشت.

و اما این برای دفاع از خود در مقابل موشک‌های کروز ضدکشتی 2 سامانه مختلف دارد. نخست به سامانه دفاع نزدیک و نقطه‌ای AK-630 اشاره می‌کنیم. ناو مسکوا 6 توپ 30 میلی‌متری از نوع گتلینگ با 6 لوله داشت که هر یک 5 هزار گلوله در دقیقه شلیک و 4 کیلومتر برد آتش دارند. 2 توپ در سینه کشتی، 2 توپ در سمت راست و 2 توپ دیگر سمت چپ کشتی قرار دارند و هر جفت از آن‌ها توسط یک رادار کنترل آتش مدل MR-123 با برد 4 کیلومتر هدایت می‌شوند.

چینش این توپ‌ها به صورتی است که پوشش سراسری برای کشتی ایجاد کرده و موشک از هر طرف که نزدیک شوند در تیررس حداقل 2 و حداکثر 4 توپ باشد. این سیستم دفاع نزدیک با کشف موشک مهاجم به سوی آن آتش می‌گشاید تا پیش از رسیدن به کشتی آن را سرنگون کند. علاوه بر رادار هر جفت توپ یک سیستم کشف و تعقیب الکترواپتیکال نیز دارند. علی رقم این سامانه AK-630 در مقابله با دو موشک نپتون اوکراینی شکست خورد و نتوانست مانع آن‌ها شود.

ناو مسکوا علاوه بر این دو پرتابگر دو موشکی برای شلیک موشک 9M33M دارد که مربوط به سامانه SA-N-4 Gecko هستند. این سامانه که نسخه دریایی از سامانه پدافند هوایی 4K33 OSA-M است به صورت تخصصی برای درگیری با هواگردها و موشک‌های کروز ضدکشتی در برد و ارتفاع کوتاه طراحی شده است. وظیفه این سامانه نیز همچون AK-630 جلوگیری از رسیدن موشک‌های مهاجم به ناو بود که آن‌ها نیز در انجام ماموریت خود ناموفق بودند و موشک‌ها به ناو رسیدند. ناو مسکوا 40 موشک OSA-M داشت.

همانطور که گفته شد موشک نپتون در فاز پایانی حمله در ارتفاع زیر 10 متر پرواز می‌کند و موشک 9M33M و توپ AK-630 توان درگیری با آن را داشتند. البته سامانه S-300F نمی‌توانست با موشک درگیر شود، زیرا کمینه ارتفاع پروازی موشک‌های آن که از نوع 5V55RM هستند، 25 متر است. البته این تنها سیستم دفاع سخت ناو نبود که ناکام ماند، بلکه سیستم دفاع نرم و جنگ الترونیک کشتی نیز نتوانست در برابر نپتون کاری کند.

این موشک از 50 کیلومتری با رادار خود روی هدف قفل می‌کند. قفل راداری موشک روی ناو بایستی سیستم هشدار دهنده قفل راداری را تحریک و پیش از آن که موشک وارد برد کشف رادار جستجو و کنترل آتش ناو شود، خدمه کشتی از تقرب آن مطلع می‌شدند. با این حال به نظر می‌رسد این اتفاق نیز رخ نداده است، زیرا در این صورت سامانه پادکار الکترونیک ناو اقدام به پرتاب چف می‌کرد تا موشک را گمراه و همچنین آن را با جنگ الکترونیک منحرف کند، اما اینطور نشد.

برخی رسانه‌های روسی مدعی شدند در زمان حمله، اوکراینی‌ها با یک پهپاد بایراکتار TB2 حواس ناو را پرت کرده و مسکوا مشغول رهگیری و کشف پهپاد بود. اما این موضوع بیش از آن که توجیحی برای ناتوانی ناو در دفاع از خود باشد، بیشتر آن را زیر سوال می‌برد. زیرا یک ناو موشک انداز در ابعاد مسکوا که ادعا می‌شد با هر نوع تهدیدی هوایی، سطحی و زیرسطحی می‌تواند درگیر شود، هنگام رهگیری یک پهپاد از دفاع از خود در برابر موشک غافل ماند.

این حرف سامانه‌های کنترل آتش و مدیریت نبرد کشتی را زیر علامت سوال بسیار بزرگی می‌برد و این پرس مطرح می‌شود ناوی که روس‌ها مدعی بودند قاتل ناو هواپیمابر است و قرار بود به یک ناو گروه هواپیمابر آمریکایی حمله کند، توان درگیری‌اش با نزدیک شدن تنها یک پهپاد به آن اشباع و سامانه‌های دفاع نزدیک ناو نتوانست تقرب موشک را کشف و از خود دفاع کنند.

البته اوکراینی‌ها اعلام کردند پهپاد در آن منطقه حضور داشت و با استفاده از آن ناو روسی را موقعیت یابی و حمله کردند. عدم شکار پهپاد توسط ناو بار دیگر توان دفاع هوایی آن را زیر سوال می‌برد. البته روسیه در خشکی نیز در مقابل این پهپادها اقدامی انجام نداده و پهپادهای بایراکتار انواع تجهیزات و ادوات ارتش روسیه، حتی خود سامانه‌های پدافند هوایی را نیز منهدم و در ناحیه تحت پوشش پدافند روسیه بدون هیچ مشکلی عملیات انجام می‌دهند.

یک نکته قابل توجه دیگر این است که حمله به ناو مسکوا در شرایطی صورت گرفت که دریا متلاطم بود و  بدین ترتیب موشک اوکراینی ثابت کرد در شرایط بد جوی نیز به خوبی از عهده ماموریت خود بر می‌آید. این موشک‌ها با انفجار مهمات داخلی ناو باعث آتش سوزی آن و در نهایت غرق کشتی غول پیکر روس‌ها در ژرفای دریای سیاه شدند. کشتی‌ای که از آن با نام حاکم دریای سیاه یاد می‌شد. گفته می‌شود پس از این حادثه فرمانده کل ناوگان دریای سیاه روسیه بازداشت شد.

همانطور که پیشتر اشاره شد تنها وجود یک پرتابگر موشک نپتون را می‌توان با قطعیت در دستان ارتش اوکراین تایید کرد و ماجرای شکار هرچه که باشد، اوکراینی‌ها اثبات کردند که حتی با داشتن شماری کم از تسلیحات نیز به خوبی قادر به دفاع از خود هستند و با غرق ناو پرچمدار دریای سیاه که به شدت مسلح و زره پوش بود، قدرت خود را به رخ کشیدند و نیروی دریایی روسیه را تحقیر کردند. البته جامعه اطلاعاتی ارتش روسیه نیز زیر سوال می‌رود که چرا نتوانست براورد مناسبی از توانمدی و دارایی‌های همسایه خود داشته باشد.

این کشتی 510 خدمه داشت و به گفته ایلیا پورومانوف، عضو سابق مجلس دومای روسیه تنها 58 نفر از آن‌ها زنده مانده و نجات یافتند. در فیلمی که از بازماندگان کشتی منتشر شد نیز حدود 50 نفر را می‌بینیم. هرچند آمار دقیق تلفات مشخص نیست ولی برخی کارشناسان معتقدند حدود 50 درصد از خدمه کشته و مجروح شدند. با این حال مسلم شد که اگر یک ناو بزرگ و به شدت مسلح همچون مسکوا از یک موشک متعارف نظیر نپتون اینطور ضربه بخورد، پس دیگر شناورهای روسی شانسی در برابر موشک‌های پیشرفته‌تر نظیر AGM-158C LRASM نخواهند داشت.

روسیه در مجوع 3 ناو از کلاس اسلاوا در اختیار داشت که مسکوا یکی از آن‌ها بود. نکته جالب اینجاست که ناو در زمان شوروی در صنایع کشتی‌سازی اوکراین ساخته شده بود و در نهایت در نزدیکی محل تولد خود به خواب ابدی فرو رفت. بد نیست بدانید مسکوا همان شناوری است که در روزهای نخست جنگ به 12 سرباز اوکراینی مستقر در جزیره مار گفته بود تسلیم نیروهای روسی شوند و آن‌ها نیز در پاسخ اعلام کردند که «کشتی روسی، برو به جهنم».

بروزرسانی

نخستین تصویر از ناو پیش از غرق شدن آن منتشر شده که دیده می‌شود دست کم یکی از موشک‌ها به محل استقرار دو توپ AK-630 در سمت چپ کشتی برخورد کرده است. یعنی هنگام تقرب در دید رادار آن و تیررس 4 توپ این سامانه قرار داشت اما واکنشی نداد. زیرا با نگاه دقیق‌تر می‌بینیم که حتی رادار سامانه OSA-M نیز از جای خود تکان نخورد و به جهتی که موشک از آن نزدیک می‌شد برنگشته است. بدین‌ترتیب می‌توان گفت سامانه‌های دفاع نزدیک و پیش اخطار کشتی و همچنین سامانه هشدار دهنده قفل راداری اصلا متوجه حضور موشک نشدند. ناگفته نماند سیستم جنگ الکترونیک ناو که مسئول متوجه شدن قفل راداری و انحراف موشک با جنگ الکترونیک است نیز در ناحیه مورد اصابت قرار دارد و با وجود اینکه در معرض تابش امواج رادار موشک بود، متوجه آن نشد.