چرا مصریان باستان در طرحها و نقاشی های خود به خلق تصاویر دو بعدی بر روی سطوح صاف میپرداختند و آیا این روش جالب تنها متعلق به تمدن مصر است؟
در سال 1986، گروه موسیقی پاپ-راک آمریکایی “The Bangles” در مورد نقاشیهای قدیمی حک شده روی مقبرهها آهنگی را ساختند که در آن شخصیتهایی تجسم شده بود که به مانند مصریها راه میروند. لیام استرنبرگ، ترانهسرای این اثر، با اینکه نه تاریخنگار هنر بود و نه آشنا به تاریخ مصر، به یکی از ویژگیهای هنر بصری مصر باستان اشاره کرده بود که شامل نقاشی های مصریان از انسانها، حیوانات و اشیاء بر روی صفحات دو بعدی است.
اما چرا مصریان در خلق تصاویر خود، از این روش استفاده میکردند و آیا مصر باستان تنها تمدنی در طول تاریخ بوده که از سبک دو بعدی برای خلق آثار خود بهره برده است؟
ترسیم هر شی به صورت سه بعدی، نیاز به چشماندازی خاص برای ایجاد تصاویر انتزاعی پرسپکتیو روی یک سطح صاف دارد. کشیدن یک شی دو بعدی (شامل ارتفاع و عرض) نیز مستلزم آن است که هنرمند تنها یک سطح از آن شی را به تصویر بکشد. نکته جالب اینجاست که برجستهسازی تنها یک سطح، مزایای خاص خود را به همراه دارد.
جانز بینز، استاد بازنشسته مصر شناسی دانشگاه آکسفورد بریتانیا در گفتگو با لایو ساینس گفت:
در نمایش تصویری، بیشترین اطلاعات در طرح کلی وجود دارد. بنابراین درک هر چیزی آسانتر است اگر آن را با یک طرح کلی تعریف کنیم.
هنگام طراحی بر روی یک سطح صاف، طرح اصلی به مهمترین ویژگی آن تبدیل میشود، حتی اگر بسیاری از نقاشی های مصریان شامل جزئیات از چندین طرف شی باشند.
بینز افزود:
همچنین تمرکز زیادی بر روی وضوح و قابل فهم بودن آن وجود داشته است.
به گفته بینز، در بسیاری از سنتهای هنری، اندازه با اهمیت آن برابری دارد. در هنر طراحی روی دیوار، صاحبان سلطنتی مقبرهها اغلب بسیار بزرگتر از اشیای اطرافشان به تصویر کشیده میشوند. در واقع اگر هنرمندی با استفاده از پرسپکتیو سه بعدی، تناسبات انسانی را بهطور واقعگرایانه با پیشزمینه و پسزمینه ارائه کند، با چنین اصلی در تعارض خواهد بود.
دلیل دیگر نقاشی بسیاری از اشیاء در یک صفحه مسطح و دو بعدی آن است که این کار، به ایجاد یک روایت بصری کمک میکند.
بینز در ادامه گفت:
برای درک این تصویرسازی، باید به موازات آن، به یک اثر کمیک استریپ فکر کنیم. اصول پذیرفته شدهای وجود دارند که نحوه خلق و تفسیر هنر بصری مصریان باستان را طبقهبندی کردهاند. در قالب اصلی، نوشتهها در ستونهای عمودی و تصاویر به طور افقی ایجاد میشوند. با تشریح خط هیروگلیف مصریان، اطلاعاتی ارائه میدهند که به راحتی در یک عکس گنجانده نمیشوند. اغلب، این صحنهها نشاندهنده رویدادهای واقعی نیستند، بلکه بازنمایی تعمیمیافته و ایدهآلی از زندگی را به مخاطب منتقل میکنند.
اثر نقاشی دو بعدی مصریان بر دیگر تمدنها
با این وجود، تمام نمایشهای تصویری و نقاشی ها در دوران مصر باستان نیز صرفا دو بعدی نبودند. به گفته باینز، بیشتر هنرهای تصویری آن دوران در یک محیط معماری قرار میگرفتند. برخی ترکیببندیها بر روی دیوار مقبرهها، شامل مدلسازی نقش برجسته است که در آن مجسمهای تقریبا مسطح بر روی دیوار حک یا نصب میشود. در مقبره آختهوتپ، یکی از مقامات سلطنتی که در زمان سلسله پنجم در حدود 2400 سال پیش از میلاد زندگی میکرد، میتوان دو کاتب را طبق تصویر پایین دید که اجساد آنها در سطح صاف دیوار حجاری شدهاند.
همانطور که بینز توضیح میدهد، از آنجا که نقشهای برجسته سطح بدن نیز مدلسازی شدهاند، بنابراین نمیتوان آنها را به عنوان یک طرح کاملا صاف و دو بعدی در نظر گرفت. زیرا آنها علاوه بر طرحهای اولیه خود، دارای بافت و جزئیاتی در سطح هستند.
در بسیاری از نمونههای مربوط به 2700 سال قبل از تاریخ میلاد مسیح، در اوایل دوره سلسله، هنرمندان برای افزودن جزئیات بیشتر، بر روی یک نقش برجسته، نقاشی میکردند که نمونه آن در تصویر دو کاتب قابل مشاهده است.
باینز همچنین گفت که در هنرهای بصری مصریان از رویکردهای کم و بیش جهانی بشر برای بازنمایی بر روی یک سطح صاف استفاده شده است.
وی افزود:
این (هنر مصر) بر اصول هنری خاور نزدیک باستان نیز تأثیر گذاشته که از جمله آن میتوان به هنر سوریه باستان (یا شام) یا بینالنهرین اشاره کرد. این سبک را میتوان در بسیاری دیگر از سنتهای باستانی هنری نیز مشاهده کرد. برای مثال، در هنر مایا نیز از صحنههای تصویری و خط هیروگلیف استفاده شده است. با اینکه هنر کلاسیک یونان و روم در این میان یک استثنا هستند، با این حال، حتی در آنجا نیز نمونههایی از سبکهای هنری مشابه برای طراحی و نقاشی دو بعدی مانند مصریان، از اروپای قرون وسطی وجود دارد.
باینز در پایان گفت:
این سبک و قرارداد، به عنوان سیستمی با نتایج خوب به تصویر کشیده شده و بنابراین نیازی به تغییر آن وجود ندارد.