مومیایی ها در سرتاسر دنیا وجود دارند. در این مطلب نگاهی به 7 مومیایی معروف خواهیم داشت که اطلاعات جالبی را در مورد دنیای باستان فاش میکنند.
انسان ها از قرنها پیش به خیالپردازی درباره حیات پس از مرگ پرداختهاند. به عنوان مثال مصریان باستان آداب و رسوم پیچیدهای برای دفن مردگان خود داشتند و گمان میکردند که این کارها در کیفیت زندگی پس از مرگ افراد تاثیرگذار هستند. همین آداب و رسوم و باورهای خاص نیز تمدن مصر باستان را شکل دادند.
اگرچه مومیایی های مصر باستان بسیار معروف هستند، اما قدمت مومیایی کردن انسان به حدود ۳۵۰۰ سال پیش از مصر بر میگردد. همچنین در سرتاسر جهان میتوان مومیایی هایی یافت که به همراه جواهرات و یا اشیاء شخصی خود دفن شدهاند. گاهی اوقات این مومیایی ها اطلاعات جالبی درباره باورها و رسوم فرهنگهای باستانی در اختیار ما میگذارند.
مومیایی ها و اشیائی که به همراه آنها دفن شدهاند نشان میدهند که چه چیزی برای مردم آن زمان مهم بوده است، چه اشیائی را به عنوان نمادهای معنویت به حساب میآوردند و فکر میکردند چه چیزی پس از مرگ در انتظار انسان است. علاوه بر اینها، دانشمندان میتوانند با کالبدشکافی متوجه شوند مردم باستان چه چیزی میخوردند، از چه بیماریهایی رنج میبردند و در نهایت چه چیزی سبب مرگ آنها شده است.
در ادامه نگاهی به 7 مومیایی معروف باستان از فرعون توتعنخآمون تا لیدی دای خواهیم داشت. افرادی که اسرار مهمی را به گور برده و البته مجددا به این دنیا برگرداندهاند.
نگاهی به معروف ترین مومیایی های دنیای باستان از سرتاسر جهان
اوتسی مرد یخی
وقتی این مومیایی معروف برای اولین بار در سال ۱۹۹۱ در کوههای آلپ پیدا شد، مقامات اتریشی گمان کردند که با جسد یک کوهنورد طرف هستند. بدن مومیایی آنقدر خوب حفظ شده بود که کسی فکر نمیکرد یک مومیایی بسیار قدیمی یافت شده است و به همین خاطر با عجله و بیاحتیاطی آن را از یخ بیرون کشیدند. بعدها مشخص شد که این مومیایی به عصر مس تعلق دارد.
اوتسی در یک گردنه کوهستانی (۳۲۱۰ متر بالاتر از سطح دریا) بالاتر از دره اوتسال اتریش یافت شد. او به ۵۳۰۰ سال پیش یعنی زمانی که تازه ساختارهای اجتماعی در اروپا در حال شکلگیری بودند، تعلق داشت. مومیایی معروف اروپایی به شکل وحشیانهای کشته شده بود. بررسیهای انجام شده نشان دادند که در سر اوتسی زخمی وجود داشته و به خاطر اصابت تیر کمان جان خود را از دست داده است.
همچنین دانشمندان توانستند با بررسی مومیایی اوتسی به اطلاعات زیادی درباره اروپا در عصر مس دست یابند. ژنهای اوتسی نشان دادند که او به بخش مرکزی اروپا تعلق داشته است و محتویات شکم او نیز از بز وحشی به عنوان آخرین وعده غذایی حکایت داشتند.
وی در اواسط دهه چهارم حیات خود بود و از آرتروز، گرفتگی عروق و انگل معده رنج میبرد. البته احتمالا اوتسی از طب سوزنی و گیاههای دارویی برای درمان دردهای خود استفاده میکرده است. ما حتی میدانیم که او چند روز پیش از مرگ، ابزارهایی که برای خراش انداختن و سوراخ کردن داشته را تیز کرده است. البته مشخص نیست که آیا او در انتظار یک درگیری بوده یا اینکه صرفا میخواسته ابزارها را برای کارهای روزمره آماده کند.
مرد تولاند
مرد تولاند در سال ۱۹۴۰ در دانمارک کشف شد. بدن وی به شکل طبیعی و فوقالعادهای در خلاش (نوعی تالاب) حفظ شده بود و میتوان آن را سندی برای آیین قربانی کردن انسانها به حساب آورد. این مومیایی معروف به مردی تعلق دارد که در عصر آهن و بین سالها ۴۰۵ و ۳۸۰ پیش از میلاد زندگی میکرده است.
او در آخرین روز حیات خود فرنی جو و ماهی خورده و سپس به دار آویخته شده است. دانشمندان گمان میکنند که مرگ تولاند بخشی از یک آیین برای تقدیم قربانی بوده؛ زیرا پس از مرگ جسد او را به حالت جنینی قرار دادهاند و چشمها و دهان وی را نیز با دقت بستهاند. با توجه به اینکه جسد اکثر مردم در این بازه زمانی سوزانده میشد، این واقعیت که تولاند در یک خلاش دفن شده است، به نظریه قربانی انسانی اعتبار میبخشد.
این مومیایی معروف هماکنون در موزه سیلکبرگ دانمارک نگهداری میشود. به گفته این موزه، تولاند در هنگام مرگ بین ۳۰ تا ۴۰ سال سن داشته و قدش نیز به ۱۶۳ سانتیمتر میرسیده است. البته با توجه به اینکه جسد در خلاش کوچک میشود، میتوان گفت که شاید قد او کمی بلندتر بوده است.
مومیایی تولاند یک کمربند چرمی و کلاهی از جنس پوست گوسفند پوشیده بود و طناب دار نیز دور گردنش دیده میشد.
فرعون توتعنخآمون
شاید هیچکدام از مومیایی های یافت شده در جهان به اندازه فرعون توتعنخآمون معروف نباشند. فرعون جوان ۳ هزار سال پیش در حالی که تنها ۱۹ سال داشت، مرد. وقتی برای اولین بار در سال ۱۹۲۲ تابوت وی گشوده شد، موجی از حیرت همه را در بر گرفت؛ زیرا بر خلاف اکثر تابوتهای سلطنتی، تابوت فرعون غارت نشده بود.
مومیایی فرعون جوان درون سه تابوت قرار داشت که البته یکی از آنها کاملا از طلا ساخته شده بود. جواهرات یافت شده در مقبره توتعنخآمون تصویری بسیار گویا از مصر باستان را در آن برهه زمانی ارائه میدهد و خود مومیایی نیز به آداب و رسوم و تغییرات فرهنگی در زمان مرگ فرعون (تقریبا ۱۳۲۴ پیش از میلاد) اشاره دارد.
دانشمندان توانستند با بررسی DNA مومیایی توتعنخآمون، راز مربوط به والدین او را هم حل کنند. آنها در نهایت به دو مومیایی رسیدند که یکی از آنها به پدرش، فرعون آختانون و دیگری به مادرش (که نامش مشخص نیست) تعلق دارد.
علاوه بر این، آنها با بررسی این مومیایی معروف متوجه شدند که فرعون جوان از بیماری مالاریا و یک نوع بدشکلی نادر در استخوان پا رنج میبرده است. احتمالا مورد دوم فرعون را مجبور میکرده که با عصا راه برود. دانشمندان عامل مرگ او را مالاریا یا یک نوع عفونت دیگر میدانند.
جالب است بدانید که آلت تناسلی توتعنخآمون نیز در حالت نعوظ مومیایی شده است و باستانشناسان از آن به عنوان نماد شکست خوردن تلاشهای پدرش برای اصلاحات دینی یاد میکنند. آخناتون در دوران سلطنتش سعی کرد دین مردم مصر را از چندخدایی به پرستش آتون، خدای خورشید تغییر دهد.
اما مومیایی معروف توتعنخآمون به شکل مشخصی به ازیریس، خدای باروری، رستاخیز و زندگی پس از مرگ اشاره دارد. بر اساس افسانههای مصر باستان ازیریس توسط برادرش قطعه قطعه شد؛ اما همسرش تمام قطعات بدنش را جمع کرد و سپس از آن صاحب فرزندی به نام حوروس شد. مدل مومیایی فرعون جوان احتمالا ارتباط نزدیک او با را ازیریس را نشان میدهد.
شین زویی
در ادامه لیست مومیایی های معروف نوبت به شین زویی میرسد. معمولا مومیایی ها سفت و خشک هستند؛ اما این مورد در رابطه با شین زویی (یا همان لیدی دای) صدق نمیکند. مومیایی این بانوی ثروتمند که در طول سلسله هان در چین زندگی میکرد، در سال ۱۹۷۱ یافت شد. مقبره او با خاک رس بسته شده بود و شرایط تدفین نیز به گونهای بود که جسد در محیطی بدون اکسیژن قرار داشت.
همچنین تابوت او از مایع مخصوص مومیایی کردن پر شده بود تا جسد به خوبی حفظ شود. در مجموع این عوامل سبب شدند که جسد در حالت اولیه خود باقی بماند. پاهای او هنوز انعطافپذیر بودند و پوستش نیز نرم بود. حتی موهای او نیز به صورت کامل روی سرش قرار داشتند.
این مومیایی معروف به سال ۱۶۸ پیش از میلاد تعلق دارد و در موزه هونان چین به همراه صدها شیء دیگر که همراه وی دفن شده بودند، نگهداری میشود. این اشیاء شامل ظروف غذاخوری، آلات موسیقی و ابریشمهای بسیار زیبا میشوند. باستانشناسان از شواهد موجود در مقبره شین زویی متوجه شدند که وی همسر لی چانگ، مارکیس دای بوده است.
مارکیس نیز در همان نزدیکی دفن شده و یک مقبره در همان محوطه هم میزبان جسد یک مرد تقریبا ۳۰ ساله است. باستانشناسان احتمال میدهند که مرد اشاره شده پسر این دو یا برادر مارکیس باشد. دانشمندان همچنین توانستند مومیایی شین زویی را کالبدشکافی کنند که در نتیجه آن مشخص شد این زن ثروتمند در سن ۵۰ سالگی بر اثر حمله قلبی مرده است.
مومیایی های چینچورو
مومیایی های چینچورو که در شیلی کشف شدهاند در میان قدیمیترین مومیایی های غیر طبیعی (انجام شده توسط انسان) جهان قرار دارند. قدمت این مومیایی های معروف به ۷۰۰۰ سال پیش بر میگردد که یعنی نسبت به قدیمیترین مومیایی های مصری نیز ۲۰۰۰ سال قدیمیتر هستند.
به گفته مجله Archeology، اجساد این افراد با دقتی مشابه آنچه برای اجساد اشراف مصر باستان انجام میشد، مومیایی شدهاند. آنها در ابتدا اعضای داخلی را از بدن بیرون آورده و بعد استخوانها را از ماهیچهها جدا کردهاند. سپس بدن با نی، ساقه گیاه و خاک رس به حالت اولیه در آمده و جای خالی اعضا پر شده است. در مرحله بعد پوست به رنگ مشکی یا قرمز در آورده و در مرحله آخر نیز کلاهگیس و ماسک سفالی به مومیایی اضافه شده است.
مردم چینوکورو که این مومیایی ها را میساختند در بیابان آتاکاما زندگی میکردند؛ اما هیچ نوشتهای از آنها باقی نمانده است. به همین خاطر این مومیایی ها میتوانند اطلاعات ارزشمندی درباره باورها و فرهنگ آنها در اختیار باستانشناسان قرار دهند. جالب است بدانید که بر خلاف مصر باستان، مردم چینوکورو تمامی افراد را (حتی جنین مرده) بدون در نظر گرفتن جایگاه اجتماعی مومیایی میکردهاند.
یکی از انسانشناسان مجله Archeology در رابطه با این افراد گفت:
به نظر میرسد که مردم چینوکورو تمامی انسانها را فارغ از نقش آنها در جامعه ارزشمند قلمداد میکردهاند. آنها مخصوصا به افرادی که هرگز نتوانستند به ظرفیتهای خود برسند، اهمیت ویژهای میدادند. شاید از نظر مردم چینوکورو، زندگی به عنوان یک مومیایی همانند فرصتی دوباره به نظر میرسیده است.
رامسس دوم
ششمین مومیایی معروف به فرعون رامسس دوم تعلق دارد. وی که با نام رامسس کبیر نیز شناخته میشود برای ۶۸ سال حکمرانی کرد و در طول حیات خود (تقریبا ۱۳۰۳ تا ۱۲۱۳ پیش از میلاد) رونق و ثبات را برای مصر به ارمغان آورد. از اقدامات وی میتوان به تثبیت کنترل مصر بر سرزمینهای جدید و ساخت بناهای عظیم از جمله معبد رامسیوم در امتداد رود نیل اشاره کرد.
از دوره پادشاهی رامسس دوم آثار زیادی به جا مانده است که یکی از مهمترین آنها مجسمه گرانیتی ۸۳ تنی پادشاه است. البته مومیایی رامسس کبیر نیز به دوران مدرن راه یافته است، اما متاسفانه مومیایی وی همچون توتعنخآمون نیست.
در قرن یازدهم پیش از میلاد، کاهنان به بهانه حفاظت از مومیاییهای سلطنتی در برابر غارت، آنها را به مکانی دیگر منتقل کردند. البته آنها احتمالا در مقبرهها به دنبال طلا و مواد خام (که در آن زمان با کمبود مواجه شده بود) نیز بودند. در نهایت رامسس دوم در یک تابوت ساده در مخفیگاهی سلطنتی قرار گرفت تا اینکه در سال ۱۸۸۱ بار دیگر از تابوت بیرون بیاید.
قد رامسس دوم ۱۸۰ سانتیمتر بوده و وی پس از یک زندگی طولانی در سن ۹۰ سالگی مرده است. نتایج یک پژوهش در سال ۲۰۱۴ نشان داد که فرعون مصر از بیماری هیپر استوز اسکلتی ایدیوپاتیک منتشر (DISH) نیز رنج میبرده که سبب سفت شدن رباطهای نزدیک ستون فقرات و کاهش انعطافپذیری آنها میشود. این مومیایی معروف هماکنون در موزه ملی تمدن مصر قرار دارد.
دوشیزه یخزده سیبری
دوشیزه یخزده سیبری احتمالا شخصی مهم در زمان خود بوده است. او جزئی از فرهنگ باستانی پازیریک و فرهنگ بزرگتر سکاهای سیبری بوده و به قرن پنجم پیش از میلاد تعلق دارد. مقبره وی در سال ۱۹۹۳ در جمهوری آلتای روسیه کشف شد. این دوشیزه در یک تابوت بزرگ دفن شده بود و ۶ اسب نیز به عنوان قربانی در نزدیکی او قرار داشتند.
این مومیایی معروف که با نام شاهزاده یوکوک نیز شناخته میشود در زمان مرگ تنها ۲۵ سال داشته است. پس از مرگ جسد او را با پوده تدهین کردند و چشمها و مغز را بیرون آوردند. سپس داخل کاسههای چشمهایش با خز حیوانات پر شد. همچنین یک روسری ۰.۹ متری روی سرش قرار گرفت که با روکش طلا تزیین شده بود.
او لباسی از پشم و موی شتر بر تن داشت و پوست بدنش نیز به رنگهای قرمز، خرمایی و زرد رنگ در آمده بود. شاید جذابترین جزئیات این مومیایی معروف را بتوان خالکوبیهای او دانست که شامل سر یک گوزن، یک پلنگ و گوزنی با منقار عقاب و شاخهایی به شکل گل میشوند. این مومیایی اطلاعات جالبی در رابطه با مردم پازیریک که بین قرن ششم و سوم پیش از میلاد میزیستند به ما میدهد.
به عنوان مثال بلوز شاهزاده از جنس ابریشم وحشی است که به هند تعلق دارد. بدین ترتیب میتوان گفت که مسیرهای تجاری از ۲۴۰۰ سال قبل در این منطقه برقرار بودهاند.