معرفی کامل سامانه اس ۴۰۰ روسیه ؛ آیا ایران پدافند S-400 دارد؟

یکی از سپرهای موشکی مهمی که خواهان زیادی در سراسر جهان دارد، سامانه اس ۴۰۰ روسیه است؛ در این مطلب به معرفی کامل پدافند S-400 و بررسی ادعای ورود آن به ایران می‌پردازیم.

حمله موشکی ایران به اسرائیل که از آن به عنوان عملیات وعده صادق (2) یاد می‌شود، نشان داد که خاورمیانه در آستانه یک رویداد مهم است و باید با تمام قوا آماده وقوع هر اتفاقی بود. طی دو دهه اخیر، جمهوری اسلامی ایران تمام تلاش خود را کرده تا به همت مهندسان کارآزموده و خبره، در صنایع نظامی پیشرفت کند و به نظر می‌رسد تا حد زیادی موفق بوده است.

سامانه اس 400 روسیه

پرتاب موشک هایپرسونیک فتاح 1 و نفوذ آن به قلب تل آویو، توسعه موشک بالستیک سجیل، خیبرشکن و عماد و اصابت موفقیت‌ آمیز آن‌ها به اهداف، نشان می‌دهد که نیروهای مسلح کشورمان تلاش بی‌وقفه‌ای برای حراست از خاک وطن می‌کنند. قدرت دفاعی یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایی است که نیروی هوافضای سپاه روی آن مانور می‌دهد.

تا امروز سامانه‌های پدافندی مهمی مثل سوم خرداد، باور 373 و موشک‌های خانواده صیاد طراحی و تولید شده‌اند تا برتری ما را در میادین نبر نشان دهند. یکی از سپرهای موشکی مهمی که زمزمه‌های ورود آن به کشورمان طی یک هفته اخیر شنیده شده، سامانه اس 400 روسیه است. در ادامه مطلب به معرفی کامل S-400 و بررسی امکان ورود آن به کشور می‌پردازیم.

فهرست محتوا

پیشینه کوتاه سامانه اس 400

در سال 1999 میلادی و درست یک سال مانده به قرن بیست و یکم، روس‌ها به فکر توسعه یک سامانه دفاع هوایی پیشرفته افتادند. اس 400 را می‌توان نسخه ارتقایافته S-300 PMU2 دانست که قرار بود با نام S-300 PMU3 به خدمت ارتش این کشور در بیاید، اما به علت اعمال تغییر و تحولات بی‌شمار، تصمیم گرفته شد با نام جدید S-400 به میدان بیاید.

سامانه پدافندی اس 400 در سال 2001 میلادی تست‌های خود را با موفقیت پشت سر گذاشت و سه سال بعد (2004) عملیاتی شد. هدف از طراحی چنین سپر موشکی، مقابله با تهدیدات هوایی بالستیک و کروز بود و روس‌ها تلاش خود را کردند تا با یک تیر دو نشان بزنند. (منظور طراحی یک سامانه که بتواند موشک‌های بالستیک و کروز را با هم رهگیری کند)

بیشتر بخوانید:

معرفی ۱۵ تا از بهترین ناوهای هواپیمابر جهان

اجزای مختلف سامانه S-400 روسیه

پیش از اینکه به معرفی کامل بخش‌های مختلف سامانه S-400 بپردازیم، به طور اجمالی با آن‌ها آشنا خواهیم شد:

• خودرو ارتباطی 30K6E
• خودرو فرمانده 55K6E
• رادار هشدار دهنده 92N6E
• 6 واحد پرتابگر موشک 98ZHE
• رادار درگیری 92N6
• خودرو بارگذار و حامل موشک

خودرو ارتباطی یا واحد کنترل 30K6E

از این خودرو به منظور کنترل و هماهنگی سایر اجزای سامانه اس 400 استفاده می‌شود. به عبارت دیگر واحد کنترل می‌تواند اجزای مختلفی مثل سامانه‌های S-300 PMU1 و S-300 PMU2 را با اجزای سامانه‌های SAM-11 و SAM-17 ترکیب کرده و آن‌ها را با سامانه‌های کوتاه برد پانتسیر اس 1 و تور ام 1 و 2 هماهنگ کند تا ضمن درگیری در ارتفاعات بالا، ارتفاعات پست و پایین را پوشش دهد.

واحد فرمانده 55K6E

وظیفه واحد فرمانده این است که تمامی اطلاعات مهم را از رادارهای جستجو و درگیری و سایر سامانه‌ها جمع‌آوری کند و آن‌ها را برای تصمیم‌گیری نهایی در اختیار خدمه بگذارد. شاسی هشت چرخ اورال 5328 که حامل واحد فرمانده است، ظرفیت حمل 5 خدمه را برای مدیریت بهتر سیستم دارد.

رادارهای سامانه S-400 روسیه

سامانه دفاع هوایی اس 400 روسیه را می‌توان با رادارهای درگیری و کاوش مختلفی مجهز کرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

رادار جستجو و درگیری 360 درجه 92N6E

اولین رادار پیشرفته سامانه اس 400، رادار آرایه فازی باند ایکس 92N6E با قابلیت چرخش 360 درجه با برد حداکثری 600 کیلومتر است. یکی از مهم‌ترین توانمندی‌های این رادار، رهگیری 100 هدف و اولویت‌بندی آن‌ها به ترتیب اهمیتشان است. به طور همزمان می‌تواند با 6 هدف درگیر شده و 6 موشک به سمت آن‌ها پرتاب کند.

به علت قدرت خروجی بالایی که این رادار دارد، امکان ایجاد اختلال روی آن دشوار بوده و نمونه بی‌نظیری برای میدان نبرد است. برد کشف کلی این رادار 600 کیلومتر بوده و برد آن علیه اهدافی به اندازه 0.01 حدود 80 کیلومتر و ضد جنگنده‌ای مثل F-35 تا 40 کیلومتر است.

رادار جستجو و درگیری 30N6E2

این رادار حدود 300 کیلومتر برد داشته و می‌تواند تا 72 هدف را کشف کند و با 36 هدف درگیر شود. کمینه و بیشینه ارتفاعی که این سامانه پوشش می‌دهد از منفی 2 تا مثبت 60 درجه بوده و زاویه چرخش آن به صورت 360 درجه در باند ایکس طراحی شده است. رادار 30N6E2 یک نمونه آرایه فازی بوده که روی شاسی خودرو ماز سوار شده است.

رادار جستجو و درگیری 96L6

رادار بعدی که سامانه پدافندی S-400 روسیه به آن مجهز شده، 96L6 بوده که به کمک یک کابل نوری به مرکز فرماندهی نصب شده است. قدرت چرخش 360 درجه در عرض 6 ثانیه و توان پوششی خوبی دارد و قادر به رهگیری 100 هدف با برد 300 کیلومتر است.

رادار جستجوی 91N6E

اولین بار برای سامانه S-300 P از این رادار استفاده شد، اما امکان نصب آن روی سایر سامانه‌ها از جمله اس 400 فراهم شده است. نام این رادار Big Bird است و علیه جنگنده‌ها تا سقف 300 کیلومتر برد دارد.

رادار جستجوی 40V6M

روس‌ها این رادار را که در واقع همان 5N63 است و 200 کیلومتر برد دارد را روی یک بازوی 28 یا 38 متری نصب کرده‌اند تا سامانه حداکثر پوشش را در ارتفاع پایین داشته باشد.

بیشتر بخوانید:

پنهانکاری یا جنگ الکترونیک؛ کدام برای هواپیماهای جنگی مهم‌تر هستند؟

پرتابگرهای سامانه اس 400 روسیه

سامانه پدافندی اس 400 روس‌ها این قابلیت را دارد که چندین نوع لانچر پرتاب متحرک موشک را حمل کند که از مهم‌ترین آن‌ها باید به لانچر پرتاب اس 300 و پرتابگرهای جدید برای هدایت موشک 40N6 اشاره کرد. یکی از لانچرهای این سامانه، 5P90S AND SE است که روی یک شاسی هشت چرخ خودرو ماز 6909 سوار شده و 4 موشک دارد.

لانچر پرتاب بعدی این سامانه، 5P85TE2 و 5P85SE2 بوده که با قابلیت حمل 4 موشک روی خودرو ماز 7910 مستقر شده است. و اما تمام این پرتابگرها چه نوع موشک‌هایی را پرتاب می‌کنند؟ در ادامه با انواع موشک‌هایی که سامانه دفاع هوایی S-400 قادر به استفاده از آن‌هاست، آشنا می‌شویم.

یکی از موشک‌های میان برد این سامانه، 9M96E AND E2 است که نسخه اولیه آن دارای برد 40 کیلومتر و ارتفاع عمل 20 کیلومتری و همچنین کلاهک انفجاری 24 کیلوگرمی است. این موشک از سامانه رادار فعال کمک می‌گیرد و نسخه دوربردتر آن 120 کیلومتر برد دارد و ارتفاع عمل آن به 30 کیلومتر می‌رسد. از نسخه برد متوسط و برد بلند این موشک به منظور انهدام اهداف سریع و چابکی مثل جت‌های جنگنده و موشک‌های کروز استفاده می‌شود.

از چهار موشک دیگری که از پرتابگرهای اس 400 به سمت اهداف روانه می‌شوند، باید به موارد زیر اشاره کرد:

• موشک 48N6E
• موشک E2
• موشک 48N6E با برد 150 کیلومتری و رادار نیم فعال
• موشک 48N6E2 با برد 195 کیلومتری و سامانه هدایت رادار نیم فعال با کلاهک 150 کیلوگرمی
• موشک 48N6E3 با برد 250 کیلومتری

یکی دیگر از موشک‌های این سامانه، 40N6 است که حداکثر برد آن به 400 کیلومتر می‌رسد و ارتفاع درگیری‌اش 185 کیلومتر بوده و مجهز به سامانه هدایت رادار فعال شده است. هدف از موشک انهدام آواکس و هواپیماهای سوخترسان و هواپیماهای جنگال است.

علاوه بر این پرتابگر سامانه اس 400 از 4 موشک متشکل از دو موشک 9M96E با برد متوسط و دو موشک 48N6 است. از خودرو کشنده 5T58 به منظور حمل موشک ذخیره استفاده خواهد شد که ظرفیت حمل 4 موشک دارد. همچنین برای بارگذاری موشک‌ها روی پرتابگر از جرثقیل 22T2-6 استفاده می‌شود.

گفتیم که سامانه S-400 روس‌ها از 6 پرتابگر و چندین رادار جستجو و درگیری تشکیل شده است. به لطف رادار 92N6E می‌توان از سامانه نهایت بهره را برد، اما برای تکمیل سیستم راداری بهتر است رادارهای جستجو و هشدار دهنده به کارگیری شوند. می‌توان اجزای این سپر موشکی را در یک منطقه پراکنده کرد؛ برای مثال امکان استقرار لانچرهای پرتاب در 30 یا 40 کیلومتری فراهم شده و می‌توان آن‌ها را به کمک امواج بی‌سیم به یکدیگر متصل کرد.

مدت زمان لازم برای استقرار این سامانه، 30 دقیقه بوده و در 5 دقیقه عملیاتی و آماده به کار می‌شود. مجموعه موشک‌ها و سایر اجزای سامانه متحرک بوده و ارسال تصاویر به کمک لینک ارتباطی بین مراکز صورت می‌گیرد. روسیه در حال حاضر 112 واحد اس 400 دارد و از مهم‌ترین مشتری‌های خارجی آن می‌توان به چین، هند و ترکیه اشاره کرد. زمزمه‌هایی مبنی بر سفارش این سامانه توسط ایران شنیده می‌شود که در ادامه به بررسی صحت آن می‌پردازیم.

سامانه اس 400 در چه نبردهایی حضور داشته؟

نخستین میدان نبردی که سامانه دفاع هوایی اس 400 در آن حضور موثری داشته، تهاجم روسیه علیه اوکراین است. به نقل از برخی منابع اوکراینی، روس‌ها در تاریخ 25 فوریه 2022 میلادی، یک فروند سوخو 27 بر فراز آسمان این کشور منهدم شده است. همچنین در 14 آوریل همان سال، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یک فروند میگ 8 اوکراینی به کمک S-400 نابود شده است.

ارتش اوکراین در آگوست 2022 مدعی شد که توانسته یک رادار 92N6E که متعلق به سامانه اس 400 است را نابود کند. همچنین در اکتبر همان سال منابع اوکراینی خبر از انهدام یک موشک از این سامانه را دادند. یک سال بعد، اوکراین به کمک نیروهای عملیات ویژه خود موفق شد دو پایگاه هوایی مهم روسیه واقع در بردیانسک و لوهانسک را مورد هدف قرار دهد و موشک‌های زمین به هوای این سامانه را از بین ببرد.

یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های اوکراین، انهدام یک آتشبار کامل S-400 با موشک‌های ATCAM است که در تاریخ 10 اکتبر 2023 اتفاق افتاد. مدتی بعد ویدیویی از سوی ارتش اوکراین منتشر شد که نشان می‌داد دو آتشبار این سامانه در خرسون، هدف رگبار موشک قرار گرفته و منهدم شده‌اند.

یک ماه بعد مجددا یک رادار از سامانه اس 400 مورد اصابت موشک‌های اوکراینی قرار گرفت و در نزدیکی کریمه نابود شد. اوکراینی‌ها همچنین موفق شدند چندی بعد، در منطقه بلگورود روسیه، به کمک یک پهپاد انتحاری و یک موشک انداز، رادار و سامانه فوق را از بین ببرند.

وزارت دفاع بریتانیا در اوایل سال 2024 میلادی ادعا کرد که روسیه به علت انهدام چند سامانه S-400 مجبور شده سامانه‌های دفاعی خود را دورتر از مرز با اوکراین مستقر کند. در چندین عملیات موفقیت آمیز دیگر، اوکراین موفق شد با پرتاب پهپادها و موشک‌های مختلف، سپر موشکی جدید و قدرتمند روس‌ها را از بین ببرد.

بیشتر بخوانید:

این کشورها پیشرفته ترین پدافند هوایی ضد جنگنده جهان را دارند

آیا روسیه به ایران سامانه اس 400 داده است؟

به نقل از برخی منابع، روسیه چندین سامانه موشکی اس 400 را به ایران تحویل داده و در قبال آن پهپاد شاهد 136 گرفته است. البته علاوه بر این سامانه، گفته شده سامانه‌های جنگال مثل مورمانسک بی ان و جنگنده سوخو 35 هم به ایران آمده که نمی‌توان صحت آن‌ها را سنجید.

به ادعای بعضی پایگاه‌های خبری، تهران از مسکو درخواست سامانه S-400 کرده و آن‌ها با این تقاضا موافقت کرده‌اند. همچنین گفته شده که ایران به منظور دفاع از حمله به تأسیسات هسته‌ای خود، سامانه‌ها را در نزدیکی سایت‌های هسته‌ای مستقر کرده است. برخی منابع خارجی مثل نیویورک تایمز هم این خبر را تأیید کرده‌اند.

پیش از اینکه سامانه اس 400 به ایران وارد شود، روسیه اقدام به صادرات سامانه دفاع هوایی اس 300 کرده بود و هم اکنون نیروهای مسلح کشورمان مجهز به این سپر موشکی هستند. S-300 به علت توانایی‌های زیاد و برد 400 کیلومتری‌اش مناسب انهدام جنگنده‌ها و هواپیماهی مهاجم است و حالا اگر ورود سامانه جدید روس‌ها به کشورمان صحت داشته باشد، نگرانی اسرائیل و ایالات متحده آمریکا بیشتر می‌شود.

البته باید در پایان تأکید کنیم که به خاطر نبود قرارداد مشخص دفاعی بین ایران و روسیه، گمانه‌زنی برای خرید اس 400 در حد یک شایعه باقی می‌ماند. لازم به ذکر است که ایران در سال 1386 تقاضای خرید سامانه S-300 کرد و نهایتا این جنگ افزار دفاعی از سال 1395 به دست ایران رسید.

در گجت نیوز بخوانید: خودرو زرهی هندی تاتا موتورز، یک هیولای هشت چرخ است کدام کشورها بیشترین جنگنده های سوخو را در ارتش خود دارند؟ هواپیمای ترابری نظامی لاکهید سی-۵ گلکسی چقدر سنگین است و چقدر می تواند حمل کند؟ واکنش روسیه به شایعه آزمایش هسته‌ای در ایران