اندیشمندان از قرون گذشته همیشه در این فکر بودهاند که آیا شکل گیری حیات در جهان بهصورت کاملا اتفاقی رخ داده یا حاصل انتخابهای هدفمند است. حالا یک آزمایش خاص میتواند به این مسئله پاسخ دهد.
تا پیش از پیشرفتهای شگفتانگیز در علم نجوم تقریبا تردیدی در رابطه با خلق هدفمند جهان هستی وجود نداشت. در گذشته جهان انسان به کره زمین، خورشید و ماه محدود میشد. اندیشمندان نیز تصور میکردند که همه آنها برای انسان خلق شدهاند. گرچه دستاوردهای جدید همهچیز را تغییر داد. حالا این سوال مهم وجود دارد که آیا شکل گیری حیات در جهان هستی اتفاقی بوده است یا خیر.
اثبات شکل گیری اتفاقی حیات در جهان هستی بنیانهای زیادی را ویران میکند
تا پیش از منتشر شدن عناوین عجیب در اخبار نجوم همهچیز ساده و آرام بود. گرچه انسان کمکم فهمید که درون کهکشان راه شیری با میلیاردها ستاره قرار دارد. همچنین در جهان هستی ۲ ترلیون کهکشان مشابه راه شیری دیده میشوند. اینجا بود که ماجرا کمی عجیب شد. امکان ندارد که میلیاردها کهکشان برای حیات انسان ایجاد شده باشند. پس دو حالت وجود دارد. حالت اول اینکه شکل گیری حیات در جهان هستی اتفاقی نبوده و بهصورت هدفمند رخ داده است.
در این حالت میتوان انتظار داشت که موجودات هوشمند دیگری نیز در قسمتهای مختلف جهان حضور داشته باشند. حالت دوم بر شکل گیری اتفاقی حیات در جهان هستی تاکید دارد. به این صورت که ما بهعنوان نقطهای کوچک از جهان شکل گرفتهایم و اصلا مهم نیستیم. همچنین بهاحتمال زیاد موجودات هوشمند دیگر وجود ندارند. چراکه جهان برای شکلگیری آنها ایجاد نشده است.
وقتی به لیست شرایط مورد نیاز برای شکلگیری حیات در جهان هستی نگاه میکنید (در کل جهان نه فقط منظومه شمسی)، خیلی راحت این فکر بهذهن انسان میرسد که این جهان کاملا عامدانه برای پشتیبانی از حیات ساخته شده است. اولینبار در سال ۱۹۷۳ بود که یک فیزیکدان انگلیسی بهنام برندن کارتر اصل انساننگر را ارائه کرد. او میخواست با این اصل توضیح دهد که آیا شکل گیری حیات در جهان کاملا اتفاقی بوده یا اینکه جهان ما برای میزبانی از موجودات زنده کاملا تنظیم شده است.
ایده اصل انساننگر در طول سالهای مختلف بارها تغییر کرده است. اصل انساننگر ضعیف میگوید که چون انسان در حال مشاهده جهان است، پس قطعا جهان طوری تکامل یافته که بتواند پشتیبان حیات هوشمند باشد. بهبیان سادهتر انگار شما در رستورانی حضور دارید و میپرسید که چرا غذا قابل خوردن است. در پاسخ باید گفت که اگر غذا اینگونه نبود، شما نیز اصلا در آن رستوران حضور نداشتید.
اصل انساننگر قوی دیدگاه متفاوتی دارد. بر اساس این اصل جهان هستی مجبور بوده است طوری تکامل پیدا کند که میزبان حیات هوشمند باشد. در واقع راه دیگری وجود نداشته است. وقتی هم که طرفداران اصل انساننگر هدف از پیش تعیینشده را برای جهان مطرح میکنند مسئله کمی مذهبی میشود.
تا کمی پیش اکثر دانشمندان اهمیتی به اصل انساننگر نمیدادند. بهباور آنها از آنجایی که نمیتوان درست یا غلط بودن چنین اصلی را در قالب آزمایش اثبات کرد، از نظر علمی کارایی ندارد. گرچه اخیرا با انتشار مقالهای جدید ماجرا تغییر کرده است. چراکه یک آزمایش خاص میتواند شکل گیری اتفاقی حیات در جهان هستی را بررسی کند.
نکته اصلی اینجاست که ثابتهای بنیادی فیزیک برای شکلگیری حیات هوشمند و یا حداقل احتمال شکلگیری آن ضروری هستند. بهعنوان مثال با کوچکترین تغییر در ثابت پلانک یا ثابت گرانشی شکل گیری حیات در جهان غیرممکن خواهد شد. به همینخاطر آزمایش جدید روی اکسیونهای بسیار سبک که بهنام ماده تاریک فازی نیز شناخته میشوند تمرکز میکند.
نمانجا کلوپر (استاد اخترفیزیک دانشگاه کالیفرنیا دیویسّ) و الکساندر وستفالب (استاد فیزیک ذرات در دانشگاه دسی آلمان) این مقاله مهم را ارائه دادهاند. بهباور آنها انسان با دانش فعلی توانایی انجام آزمایش مربوطه را ندارد. گرچه در آینده میتواند با مشاهده این ذره بنیادی و بررسی اختلافات بین تئوری و واقعیت ماجرای اصل انساننگر را یکبار برای همیشه حل کرد.
در آینده دانشمندان باید ثابت کنند که انبساط کیهانی رخ داده است و اکسیونها وجود دارند؛ اما ماده تاریک از اکسیون ساخته نشده است. چنین چیزی میتواند اصل انساننگر را زیر سوال ببرد. چراکه دیگر نمیتوان گفت در شرایط اولیه جهان مقدار بسیار زیادی ماده تاریک وجود داشته است و عاملی باعث شده ماده تاریک محدود شود. البته ما هنوز در مراحل اولیه این آزمایش ناتوان هستیم و سوالهای بیپاسخ مهمی در مورد ماده تاریک داریم.
اگر اصل انساننگر زیر سوال برود و مشخص شود که شکل گیری حیات در جهان هستی اتفاقی بوده است، قطعا در بسیاری از باورها تجدیدنظر میشود. آنجاست که دانشمندان باید داستان جدید و پیچیده دیگری را برای کیهان پیدا کنند. البته برخی افراد نیز به چنین مواردی باور ندارند و تصور میکنند که جهان هستی یک شبیه سازی کامپیوتری است و وجود خارجی ندارد. بهنظر شما ماهیت جهان هستی چگونه شگل گرفته؛ آیا ما اتفاقی ایجاد شدهایم یا برنامهای هدفمند در کار بوده است؟