گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
انجام رانندگی خودرو با دنده مرده می‌تواند آسیب جدی به سیستم انتقال قدرت ماشین وارد کند؛ اما منظور از این عبارت چیست؟
دنده مرده به عنوان اصطلاحی رایج در میان رانندگان، به وضعیتی اشاره دارد که در آن هماهنگی بین دور موتور و دنده انتخابی به هم می‌خورد. این وضعیت که اغلب ناشی از عدم تعویض دنده مناسب با دور موتور است، می‌تواند آسیب‌های جدی و پرهزینه‌ای به موتور و گیربکس خودرو وارد کند. در این بخش از اخبار خودرو رسانه گجت نیوز، به بررسی جامع این پدیده، علل ایجاد، پیامدهای مخرب و راهکارهای پیشگیری از آن خواهیم پرداخت.
آشنایی با اصطلاح دنده مرده در دنیای خودرو
هماهنگی سرعت خودرو و دنده، کلید یک رانندگی بهینه و حفظ سلامت فنی خودرو است. هنگامی که دور موتور خودرو (RPM) از یک حد مشخص پایین‌تر می‌آید، راننده موظف است با تعویض دنده به دنده‌های سنگین‌تر (دنده معکوس)، دور موتور را در محدوده مناسبی حفظ کند. این کار ضمن حفظ قدرت و گشتاور لازم برای حرکت خودرو، از فشار مضاعف بر موتور جلوگیری می‌کند. در صورتی که راننده به این موضوع توجه نکند و با دنده سنگین به حرکت ادامه دهد، دور موتور به تدریج کاهش یافته و خودرو اصطلاحاً در حالت «دنده مرده» قرار می‌گیرد.
دنده مرده زمانی رخ می‌دهد که راننده قبل از رسیدن موتور به محدوده گشتاور بهینه، اقدام به تعویض دنده کند. به عبارت دیگر، دنده زودتر از موعد تعویض شده و موتور فرصت استفاده از تمام توان خود را پیدا نمی‌کند. بسیاری از خودروهای امروزی، به ویژه خودروهای بنزینی، حداکثر گشتاور خود را در محدوده دور موتور 3000 تا 4000 دور در دقیقه ارائه می‌دهند. بنابراین، تعویض دنده در دور موتورهای پایین‌تر از این محدوده، به معنای عدم استفاده از تمام توان خودرو و در نتیجه، ایجاد فشار مضاعف بر موتور و گیربکس است.
در خودروهای سواری رایج در بازار ایران که عمدتاً از موتورهای چهار سیلندر بهره می‌برند، دور موتور مناسب برای تعویض دنده معمولاً بالای ۲۰۰۰ دور در دقیقه است. علل ایجاد دنده مرده نیز متنوع است و رانندگان تازه‌کار به دلیل عدم آشنایی کافی با عملکرد خودرو و محدوده‌های دور موتور مناسب برای هر دنده، بیشتر در معرض این اشتباه قرار دارند.
گاهی اوقات، رانندگان با تجربه نیز به دلیل بی‌توجهی به نشانگر دور موتور و یا عدم توجه به صدای موتور، متوجه کاهش دور موتور نمی‌شوند و در نتیجه، دنده معکوس را به موقع انجام نمی‌دهند. در شرایط اضطراری مانند ترمزهای شدید یا مانورهای ناگهانی برای جلوگیری از برخورد با موانع، ممکن است راننده فرصت کافی برای تعویض دنده مناسب را نداشته باشد و خودرو در حالت دنده مرده قرار گیرد.
در ترافیک‌های سنگین و پر توقف، راننده ممکن است به دلیل حرکت آهسته و متوقف شدن‌های مکرر، نتواند به طور منظم دنده‌ها را تعویض کند و در نتیجه، دور موتور در محدوده نامناسبی قرار گیرد. در برخی موارد، خرابی سنسور دور موتور یا سایر قطعات مرتبط با سیستم سوخت‌رسانی و جرقه‌زنی می‌تواند باعث کاهش ناگهانی دور موتور و ایجاد حالت دنده مرده شود.
تعویض دنده قبل از رسیدن موتور به حداکثر گشتاور، باعث می‌شود بخشی از توان خودرو استفاده نشده و این تکرار این عمل در طولانی مدت می‌تواند به گیربکس و موتور آسیب برساند. در واقع، استفاده از دنده مرده مانند این است که از یک ورزشکار بخواهید قبل از گرم کردن کامل تمام توان خود را به کار گیرد؛ این کار نه تنها بهینه نیست، بلکه احتمال آسیب‌دیدگی را نیز افزایش می‌دهد.
آسیب جدی دنده مرده به قطعات و عملکرد خودرو
حرکت خودرو با دنده سبک، نه‌تنها عملکرد خودرو را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند منجر به مشکلات جدی و پرهزینه‌ای شود. این عمل باعث کاهش شتاب خودرو و تولید صدای ناهنجار می‌گردد که نشان‌دهنده عدم تطابق بین گیربکس و سرعت موتور است. ادامه این روند، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را برای خودرو به همراه داشته باشد، از جمله کاهش شدید شتاب خودرو، روغن‌سوزی موتور، خرابی رینگ و پیستون، خرابی بوش سیلندر، خرابی کلاچ، احتمال پارگی و خرابی تسمه‌تایم، خرابی و فرسودگی سوپاپ و ایرادات جدی در سیستم خنک‌کننده.
در گجت نیوز بخوانید:
شمع سرد و گرم در خودرو چه تفاوتی دارد؟
بنابراین، برای جلوگیری از این مشکلات، رانندگان باید به نشانگر دور موتور توجه کنند و در صورت کاهش دور موتور از حد مجاز، اقدام به تعویض دنده کنند. همچنین، آموزش صحیح رانندگی و آشنایی با عملکرد خودرو، می‌تواند به رانندگان کمک کند تا از دنده مرده جلوگیری کنند.
دنده مرده در خودروهای اتوماتیک
در خودروهای با گیربکس اتوماتیک، سیستم کامپیوتری خودرو (ECU) وظیفه تعویض دنده‌ها را بر اساس میزان فشار وارده بر پدال گاز بر عهده دارد. ECU با تحلیل داده‌های مختلف، زمان مناسب برای تعویض دنده را تشخیص داده و به طور خودکار دنده را تعویض می‌کند. اما گاهی اوقات، مشکلاتی در سیستم کامپیوتری خودرو به وجود می‌آید که باعث می‌شود تعویض دنده‌ها به درستی انجام نشود و در نتیجه، دنده مرده در گیربکس اتوماتیک رخ دهد.
این مشکلات می‌توانند ناشی از خرابی سنسورها، نقص در برنامه‌ریزی ECU یا مشکلات دیگر در سیستم الکترونیکی خودرو باشند. بنابراین، در صورت مشاهده دنده مرده در خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک توصیه می‌شود که موضوع را با یک متخصص در میان بگذارید تا علت دقیق مشکل شناسایی و رفع شود.
روش صحیح دنده‌دادن خودرو
آموزش صحیح دنده‌دادن برای حفظ سلامت خودرو و رانندگی بهینه ضروری است. به طور کلی، بهترین دور موتور برای تعویض دنده بین 3000 تا 4000 دور در دقیقه است. در این محدوده، موتور خودرو بهترین عملکرد خود را ارائه می‌دهد و از آسیب دیدن آن جلوگیری می‌شود. تشخیص زمان مناسب تعویض دنده می‌تواند از طریق گوش دادن به صدای موتور یا استفاده از آمپر دور موتور انجام شود.
با کمی تمرین، می‌توانید صدای موتور را در دور موتور مناسب تشخیص دهید. اگر در تشخیص صدای موتور مشکل دارید، می‌توانید از آمپر دور موتور برای تعیین زمان دقیق تعویض دنده استفاده کنید. زمانی که دور موتور به محدوده 3000 تا 4000 دور در دقیقه رسید، دنده را تعویض کنید. انتخاب دنده مناسب بر اساس سرعت خودرو نیز مهم است.
به طور کلی، برای سرعت‌های 0 تا 25 کیلومتر در ساعت از دنده 1، برای سرعت‌های 25 تا 40 کیلومتر در ساعت از دنده 2، برای سرعت‌های 40 تا 70 کیلومتر در ساعت از دنده 3، برای سرعت‌های 70 تا 90 کیلومتر در ساعت از دنده 4 و برای سرعت‌های بالاتر از 90 کیلومتر در ساعت از دنده 5 یا بالاتر استفاده کنید. این راهنما یک قاعده کلی است و ممکن است بسته به نوع خودرو و شرایط رانندگی کمی متفاوت باشد.
در سربالایی‌ها و هنگام حمل بار سنگین بهتر است دنده‌ها را در دور موتورهای بالاتری تعویض کنید. در سرازیری‌ها، از دنده‌های سنگین‌تر برای کنترل سرعت خودرو استفاده کنید. همیشه به صدای موتور و عملکرد خودرو توجه کنید و دنده‌ها را بر اساس نیاز تعویض کنید. با رعایت این نکات و تمرین مداوم، می‌توانید به طور صحیح دنده دهید و از رانندگی ایمن بهره‌مند شوید.
جمع‌بندی نهایی
به طور خلاصه، رانندگی با دور موتور خیلی پایین در دنده سنگین به موتور خودرو فشار زیادی وارد می‌کند و می‌تواند به سایش و پارگی قطعات موتور، کاهش راندمان سوخت، افزایش دمای موتور، خرابی گیربکس، لرزش و صدای غیر طبیعی منجر شود. در خودروهای دستی، راننده مسئولیت تعویض دنده را بر عهده دارد و باید با توجه به سرعت و شیب مسیر دنده مناسب را انتخاب کند.
اجتناب از دنده مرده رفتن و استفاده صحیح از کلاچ برای حفظ سلامت خودرو بسیار مهم است. در خودروهای اتوماتیک بهتر است گیربکس در حالت درایو (D) قرار گیرد و از تعویض دستی دنده‌ها خودداری شود مگر اینکه نیاز به این کار وجود داشته باشد. توجه به هر گونه صدای غیر طبیعی، لرزش یا کاهش عملکرد گیربکس و مراجعه به تعمیرگاه در صورت وجود مشکل، برای رانندگان اتوماتیک نیز توصیه می‌شود. در هر دو نوع خودرو رعایت این نکات برای افزایش عمر مفید خودرو، کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری و رانندگی ایمن و لذت‌بخش ضروری است.