آیا امکان سرایت بیماری های غیر واگیر از فردی به فرد دیگر وجود دارد؟

شاید تا کنون این سوال در ذهن شما هم شکل گرفته باشد که آیا امکان سرایت بیماری های غیر واگیر از فردی به فرد دیگر وجود دارد؟

اگرچه دنیا اکنون درگیر ویروس کرونا بوده و بیماری ناشی از آن یعنی کووید 19 به خاطر داشتن هشت هزار کشته فقط تا زمان نگارش مطلب، ترس و دلهره به جان مردم سراسر دنیا انداخته، اما روی هم رفته، وضعیت بهداشت در سال 2020 در مقایسه با سال‌های دور به شدت بهتر است.

نیاکان ما مجبور به سر و کله زدن با بیماری‌های لاعلاج زیادی بوده و هر از چند گاه، یک باکتری یا ویروس به جان یک جامعه می‌افتاد و اهالی آن را تار و مار می‌کرد. البته بخش قابل توجهی از مشکلات جسمانی و بیماری‌های عامل مرگ، مسری نیستند. از جمله مشکلاتی که از ابتدای خلقت وجود داشته و متاسفانه هنوز درمانی برای آن‌ها وجود ندارد، مرض چاقی و انواع سرطان‌ها است. آن‌ها جزو بیماری های غیر واگیر بوده و تلفات بیشتری دارند.

دنیای پزشکی اکنون با در اختیار داشتن واکسن برای پیشگیری و دارو به منظور درمان، قادر به مقابله با بیماری‌های واگیردار زیادی است. بیماری‌های واگیردار از فردی به فردی دیگر یا از یک حیوان به انسان منتقل شده و سپس باکتری یا ویروس عامل آن‌ها در بدن شروع به خرابکاری می‌کند.

نکته اینجاست که آمار مرگ و میر بر اثر بیماری‌ها و مشکلات جسمانی غیر قابل سرایت در مقایسه با بیماری‌های واگیردار بیشتر است. به عنوان نمونه هر سال در سراسر دنیا، 41 میلیون نفر بر اثر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی، سرطان، مشکلات تنفسی، دیابت یا دیگر بیماری‌های مزمن جانشان را از دست می‌دهند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، در مجموع دلیل 70 درصد مرگ انسان‌ها در سراسر دنیا بیماری‌ های غیر واگیر محسوب می‌شود.

منظور از یک بیماری غیر قابل انتقال، بروز آن در بدن یک انسان به خاطر ژنتیک خاص، فاکتورهای محیطی و سبک زندگی است، به جای این که یک ویروس، باکتری یا قارچ مسبب آن باشد. با این حال تحقیقات دانشمندان طی سال‌های اخیر نشان داد مجموعه میکروب‌های خزنده در بدن ما که با نام میکروبیوم شناخته می‌شوند، تاثیر بسیار مهمی در سلامت انسان دارند.

سوال بسیاری مهمی که چند سالی است ذهن برخی دانشمندان را درگیر کرده، انتقال یا عدم انتقال بیماری‌های به ظاهر غیر واگیر و غیر قابل انتقال از طریق میکروبیوم‌‌ها است. آن‌ها بعد از سال‌ها تحقیق، به این نتیجه رسیدند که بیماری‌های قرار گرفته در دسته‌بندی غیر مسری همچون انواع سرطان یا مرض چاقی، ممکن است از فردی به دیگری سرایت کنند!

فرضیه‌ای جالب درباره بیماری های غیر واگیر

جامعه‌ای بزرگ از میکروب‌ها در بدن انسان زندگی می‌کنند. محققان عقیده دارند این میکروب‌های به ظاهر خطرناک عملکرد سیستم‌های مختلف فیزیولوژیکی همچون متابولیسم (سوخت و ساز)، هضم غذا و سیستم دفاعی را هدایت می‌کنند. این موضوع سبب شده دانشمندان هنوز به طور دقیق نتوانند یک میکروبیوم سالم را از ناسالم و مضر تشخیص بدهند. با این حال ارتباط داشتن برخی بیماری‌ها به عدم تعادل باکتری‌ها در بدن ثابت شده است.

به عنوان مثال، در دل و روده‌ی افراد مبتلا به دیابت، مشکلات قلبی – عروقی و درگیر با روده‌ی ملتهب، مجموعه متفاوتی از باکتری‌ها در مقایسه با دل و روده افراد سالم زندگی می‌کنند. بر اساس مطالعه‌ای که نتایج آن دو ماه قبل در وب سایت sciencemag منتشر شد، افراد سالم ممکن است پتانسیل دریافت برخی جنبه‌های این نوع بیماری‌ها از طریق وارد شدن یک سری میکروب خاص به بدنشان را داشته باشند.

یک سری مطالعه توسط گروه‌های تحقیقاتی مختلف در سراسر دنیا طی سال‌های اخیر، سبب شد فرضیه قابل سرایت بودن بیماری های غیر واگیر به ذهن دانشمندان دانشگاه بریتیش کلمبیا ونکوور کانادا خطور کند. پیشتر آن‌ها مخالف چنین عقیده‌ و فرضیه‌ای بودند، اما بررسی یک سری مطالعه نظرشان را تغییر داد تا با دقت بیشتری درباره این موضوع تحقیق کنند.

طی مطالعه دانشمندان دانشگاه بریتیش کلمبیا، از 290 فردی که در نزدیکی یکدیگر زندگی می‌کردند نمونه بزاق و مدفوع گرفته شد تا انواع باکتری‌های موجود در دهان و همچنین دل و روده آن‌ها ارزیابی شود. این تحقیق وجود الگوهای متمایز برای انتقال باکتری در هر جامعه را نشان داد، مخصوصا برای افرادی که در یک منزل زندگی می‌کردند. اگرچه مادران و فرزندان میکروب‌های مشترک زیادی داشتند، اما میزان اشتراک و شباهت میکروب‌های بدن زوج‌ها بیشتر بود. این شباهت به اندازه‌ای بود که دانشمندان می‌توانستند بدون در نظر گرفتن اطلاعات شخصی افراد مورد بررسی و تنها با تکیه بر ارزیابی نمونه بزاق و مدفوع، زن و شوهرها را مشخص کنند!

تحقیقات دانشمندان کانادایی نشان داد حداقل برخی عناصر میکروبیوم‌ها می‌تواند از فردی به فردی دیگر سرایت کند. اما آیا این انتقال می‌تواند مسبب بروز بیماری در فرد دیگر شود؟ این اتفاق غیر ممکن نیست و احتمالش وجود دارد.

به عنوان نمونه باید به همسر افراد مبتلا به دیابت نوع دو اشاره کرد. در مقایسه با افراد عادی، آن‌ها بیشتر در معرض ابتلا به مرض قند قرار دارند. بررسی روی موش‌های آزمایشگاهی نتایج جالبی داشت. یکی از موش‌های سالم، بعد از دریافت پیوند مدفوع، نشانه‌های بیماری دیابت را بروز داد. بررسی‌ها سرایت ضعیف مشکل روده‌ی ملتهب را در انسان و موش تایید کرد.

حتی بیماری‌های قلبی – عروقی نیز می‌توانند به وجود یک سری باکتری خاص در دل و روده ارتباط پیدا کنند. یک سری میکروب خاص، آنزیم‌هایی با توانایی شکستن گوشت قرمز و تبدیل آن به تری متیل آمین ان-اکسید (TMAO) تولید می‌کنند. افراد دارای حجم بالایی از TMAO در خون خود بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی قرار دارند. در صورت ورود میکروب‌های دارای توانایی تولید TMAO به دل و روده، ریسک مبتلا شدن به این دسته بیماری‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.

طی این تحقیقات، آزمایش جالبی صورت گرفت. انتقال یک سری باکتری از انسان به بدن موش سبب ابتلای آن به مشکلات قلبی – عروقی شد! با این حال هنوز به طور دقیق نمی‌توان درباره بروز این اتفاق در صورت منتقل شدن باکتری‌ها از بدن یک انسان به انسانی دیگر اظهار نظر کرد.

تست ایده

مطالعه‌های بیشتر نشان داد بیماری های غیر واگیر بیشتری می‌توانند از باکتری‌ها تاثیر بگیرند. از طرفی این باکتری‌ها می‌توانند از یک فرد به فرد دیگر انتقال پیدا کنند. یک نمونه از این باکتری‌ها می‌تواند تاثیر قابل توجهی  روی بیماری آسم داشته باشد. درباره پارکینسون نیز می‌توان با احتمال پایین‌تر چنین نظری داشت. یک سری از باکتری‌ها می‌توانند سیستم دفاعی بدن را تحت تاثیر قرار بدهند. این مشکل در افراد مبتلا به سرطان سبب اختلال در عملکرد سیستم دفاعی و حمله به تومورها خواهد شد.

چاقی یکی از عواملی است که به شدت سبب تشدید وخامت بیماری‌ های غیر واگیر می‌شود. بررسی دانشمندان کانادایی نشان داد احتمال منتقل شدن میکروب‌های موثر در این مشکل نیز از یک فرد به فردی دیگر وجود دارد. وقتی نمونه‌ای از مدفوع موش‌های چاق در بدن موش‌های سالم قرار گرفت، آن‌ها رفته رفته به این مرض دچار شدند. بررسی تعداد زیادی فرد در جامعه نشان داد افرادی که برادر و خواهر یا دوستان چاق دارند، بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به این مرض قرار گرفته‌اند.

همه یافته‌های اخیر به یک سوال مشترک ختم می‌شوند؛ دانشمندان چطور می‌توانند بخشی از یک بیماری که به جای ارتباط داشتن با ژنتیک، محیط و سبک زندگی، به میکروب‌ها مربوط می‌شوند را مشخص کنند؟ در ابتدا گفتیم در بیماری های غیر واگیر بیشتر عواملی همچون سبک زندگی (ورزش کردن یا نکردن، استعمال یا عدم استعمال دخانیات و دیگر موارد)، ژنتیک (ارثی بودن بیماری مثل دیابت و مشکلات قلبی)، نوع تغذیه و محیط تاثیرگذار هستند. حال از کجا می‌توان مشخص کرد تاثیر میکروب‌ها در بیماری چقدر بوده است؟

محققان دانشگاه بریتیش کلمبیا عقیده دارند پاسخ دادن به این سوال کار دشواری است. البته وارد شدن مدفوع یک فرد بیمار به بدن فردی سالم می‌تواند بیماری را به وی انتقال داده یا حداقل ریسک ابتلا به آن را افزایش بدهد، اما در عمل این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد. بد نیست بدانید پزشکان به وسیله انتقال مدفوع فردی سالم به بدن یک فرد، تعادل یک سری باکتری را در دل و روده وی برقرار می‌کنند. حال اگر این مدفوع آلوده به میکروب‌های دخیل در بروز بیماری های غیر واگیر باشد، دردسرساز خواهد شد.

به دلایل اخلاقی، در حال حاضر نمی‌توان تستی که به وسیله انتقال مدفوع به بدن موش سالم صورت گرفت را در انسان‌ها انجام داد! در نتیجه محققان دانشگاه بریتیش کلمبیا با وجود دست پیدا کردن به نتایجی قطعی در موش‌ها، نمی‌توانند به طور دقیق درباره وضعیت در انسان‌ها نظر بدهند.

اگر یک بیماری غیر واگیر بتواند از طریق میکروب‌ها از فردی به فردی دیگر انتقال پیدا کند، درباره این میکروب‌ها سه نکته مهم صدق می‌کند. آن‌ها در بدن فرد بیمار و سالم (که بعدا بیمار می‌شود) رفتار متمایزی داشته و می‌توانند از یک بیمار میزبان جدا شوند. به عبارتی میکروب قابلیت انتقال از یک میزبان به میزبانی دیگر را دارد. سومین نکته، توانایی آن‌ها برای بیماری‌زایی در میزبان جدید است.