شاید باورش کمی سخت بهنظر برسد، اما قطب جنوب همیشه مملو از یخ و برف نبوده است. فسیلهای جدید نشان میدهند که قبل از دوران دایناسورها قطب جنوب قارهای پوشیده از جنگل های سرسبز و استوایی محسوب میشد. پس ناگهان چه اتفاقی افتاد؟
همه قطب جنوب را بهعنوان یک قاره یخی و غیرقابل سکونت میدانند. قارهای که دمای آن در تابستان به ندرت به بالای صفر میرسد و یخهایی به ضخامت چند کیلومتر دارد. هرچند دادههای جدید دانشمندان نشان میدهد که قطب جنوب همیشه اینگونه نبوده است. در گذشته قطب جنوب میزبان جنگل های فراوان بود و جانوران زیادی در آن زندگی میکردند.
سرگذشت شگفتانگیز جنگل های قطب جنوب و دلایل نابودی آنها
اگر روزی بشر به توانایی سفر در زمان دست یابد، میتواند با یک تیشرت به قطب جنوب سفر کند. چراکه در گذشته این قاره یخی از نظر دمایی به ایتالیا نزدیک بود و یکی از مناطق متعدل و جذاب زمین محسوب میشد. هرچند یکی از رویدادهای مهم کره زمین همهچیز را تغییر داد.
اخیرا گروهی از پژوهشگران دانشگاه ویسکانسین به بررسی فسیلهای موجود در کوهستان سراسری جنوبگان پرداختهاند. بررسیها نشان داد که فسیلهای جدید در واقع تکههای باقیمانده از ۱۳ درخت مختلف هستند. این درختان به دوره پرمین تعلق دارند که یعنی قدمت آنها به ۲۹۹ تا ۲۵۱ میلیون سال پیش میرسد. در آن زمان هنوز دایناسورها بهوجود نیامده بودند و قطب جنوب نیز به ابرقاره گوندوانا تعلق داشت.
کشف جدید تایید میکند که زمانی قطب جنوب با جنگل های انبوه پوشیده شده بود و منطقهای سرسبز محسوب میشد. جالب اینکه درختان کشف شده در منطقه کوهستانی قطب جنوب قرار دارند. منطقهای که حتی در دوران گذشته باید برای درختان نامساعد میبود. هرچند گونههای مختلفی از درختان مقاوم توانسته بودند در این منطقه دوام آورده و گسترش یابند.
جنگل های قطب جنوب هیچ مشکلی با شبهای طولانی و نور کم نداشتند و موفق شده بودند شرایط سخت قطبی در بخشهای کوهستانی را تحمل کنند. پس چطور شد که ناگهان همه منقرض شدند و کل قاره با یخ پوشیده شد؟
نگاهی به گذشته جالب قطب جنوب
اول از همه باید بگوییم که قارههای کره زمین ثابت نیستند و حرکت میکنند. البته این حرکت در مقیاس میلیون سال رخ میدهد و برای انسان محسوس نیست. حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش قطب جنوب بخشی از ابرقاره گوندوانا بود. این قاره بزرگ بخش جنوبی کره زمین را در پوشش داده بود. در واقع قطب جنوب در موقعیت کنونی خود قرار نداشت و در عرض آمریکای جنوبی امروزی قرار میگرفت.
متوسط دمای سالیانه قطب جنوب ۲۰ درجه سلسیوس بود و معمولا دمای زیر صفر یا یخبندان را تجربه نمیکرد. در قطب جنوب علاوه بر جنگل های گسترده دریاچههای مختلف و رودخانهها وجود داشتند. همچنین چون یخچالهای قطبی در هیچکجا دیده نمیشدند، سطح آب دریاها حدود ۱۰۰ متر بالاتر از سطح کنونی بود.
فسیلهای کشف شده نشان میدهند که حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش دایناسورها به قطب جنوب قدم نهادند. نهتنها دایناسورهای گوشتخوار و گیاهخوار در سرتاسر قطب جنوب حضور داشتند، بلکه خزندگان مختلف نیز در این قاره زندگی میکردند. حضور دایناسورها تا ۹۰ میلیون سال پیش ادامه داشت. هرچند تغییر شرایط باعث شد که زندگی حتی برای آنها سخت شود.
- یک گودال عظیم و مرموز در قطب جنوب ایجاد شده است
- اسرار قطب جنوب؛ تمدنهای گمشده، اهرام، بشقاب پرندهها و پایگاههای مخفی
- نقشهای که پیش از کشف قطب جنوب، آن را بهدقت ترسیم کرده بود؛ راز نقشه بوآشه چیست؟
جنگل های سرسبز قطب جنوب یکی پس از دیگری از بین رفتند و تابش خورشید نیز کم شد. قطب جنوب از محیطی معتدل و مرطوب به منطقهای سرد تبدیل شد. جالب است که شواهد و مدارک مرتبط با حضور این هیولاهای باستانی را در قطب جنوب داریم؛ اما فسیل دایناسور در ایران پیدا نشده است.
آغاز تغییرات ویرانگر
حرکت صفحات کره زمین باعث شد که ابرقارههای باستانی از بین بروند و در عوض قارههای کنونی شکل بگیرند. حدود ۸۰ میلیون سال پیش بود که قطب جنوب به موقعیت فعلی خود نزدیک شد. اتفاقی که سبب شد این قاره نور بسیار کمتری را دریافت کند و متوسط دمای آن کاهش یابد. با وجود این، همچنان ممکن بود جنگل های مقاوم قطب جنوب باقی بمانند. هرچند یک جریان دریایی خاص محکمترین ضربه را زد.
حدود ۳۳ میلیون سال پیش شکلگیری جریان دریایی Antarctic Circumpolar باعث شد قطب جنوب از نظر دمایی از سایر نقاط زمین جدا شود. جریانهای آبی اقیانوسی نقش بسیار مهمی در تعادل گرمایی کره زمین و قارههای مختلف ایفا میکنند؛ اما جریان جدید باعث شد که قطب جنوب از آنها محروم شود.
علاوه بر موارد گفته شده، در آن زمان دیاکسید کربن موجود در جو کم شد و دمای کره زمین کاهش پیدا کرد. همین نیز باعث شد که دورههای یخبندان کل زمین را فرا بگیرد. قطب جنوب موقعیت بدتری نسبت به سایر قارهها داشت و دمای آن خیلی زود در زیر صفر تثبیت شد. جنگل های قطب جنوب نابود شدند و حتی خاک این قاره با لایههای چند کیلومتری از یخ پوشیده شد.
امکان رشد مجدد جنگل های قطب جنوب در آينده
در اخبار علمی هشدارهای زیادی در رابطه با خطرات گرمایش جهانی و آب شدن یخهای قطبی میشنویم. تردیدی وجود ندارد که گرمایش جهانی به فجایع بزرگی ختم خواهد شد؛ اما این روند به بازگشت جنگل های قطب جنوب منجر نمیشود. چراکه زمستانهای تاریک، تابش کم خورشید و ضخامت وحشتناک یخهای شکلگرفته روی سطح تغییر نخواهند کرد.
تنها ممکن است پس از گذشت میلیونها سال قطب جنوب حرکت کرده و به مناطق گرمتر منتقل شود. در آن صورت بارش و رطوبت افزایش مییابد و یخها آب خواهند شد. پس از این رخداد عجیب قطب جنوب میتواند میزبان گیاهان و جانوران مختلف باشد. هرچند که تا آن زمان قطعا یا تمدن انسانی نابود شده یا توانستهایم با انجام سفرهای بین ستارهای سیاره دیگری را برای زندگی پیدا کنیم.