انسان نئاندرتال (Homo) گونههای جدیدی از انسانهای نخستین بودهاند که در مناطقی از اروپا، آسیای مرکزی و شمال چین در منطقهای به نام آلتای میزیستند. ویژگیهای منحصر به فرد این گونههای انسانی آنها را قادر میساخت تا در آب و هوای سرد توانایی زندگی کردن داشته باشند. قد و قامتی کوچک، کاسه سر بزرگ، قدرت بدنی بسیار زیاد و بینیهایی بزرگ از ویژگیهای بارز این گونههای انسانی است.
قامت نئاندرتال های مذکر به 165 سانتیمتر رسیده و قد زنهای نئاندرتال تا 157 سانتیمتر میرسیده است. برخلاف قد و قامت کوتاه، آنها از نیروی جسمانی بسیار خوبی برخوردار بودهاند که آنها را از خطرات محیطی محافظت میکرده است.
نئاندرتال ها که بهعنوان گروه H از انسانهای نخستین و باستانی شناخته میشوند حدود 400,000 سال پیش در کل قاره اروپا پخش شدند و در نواحی قابل سکونت آنجا زندگی میکردند. حدود 45,000 سال پیش جمعیت آنها به اوج خود رسیده و بهطور قابلتوجهی رو به زندگی همگانی آوردند اما به یکباره به دلایل نامشخصی نسل آنها در اوج امپراتوریشان منقرض شده است. مجله بینالمللی کواترنری طی مطالعات جدیدی به بررسی علل انقراض سریع اینگونه از انسانهای اولیه پرداخته است.
طبق آخرین مطالعات انجام شده دانشمندان و محققین، نئاندرتال ها طی دوره 70 تا 110 هزار سال پیش تنها 4 زیستگاه اصلی را برای خود برگزیدهاند اما آمار و ارقام در مورد دوره 43 تا 70 هزار سال پیش نشان میدهد این گونههای انسانی 94 زیستگاه اصلی زندگی میکردند. تنها 1000 سال پس از این دوره نئاندرتال ها بهطور کامل از صحنه روزگار محو شدهاند.
مرحله نخست زندگی نئاندرتال ها نشان میدهد که آنها 2000 سال پس رسیده به اوج جمعیت خود بنابر دلایل نامعقولی بهسرعت روبه افول گذاشته و منقرض شدهاند. اینگونه اتفاقات و از بین رفتن نسلی از جانداران بر روی زمین بهوفور در تاریخ جهان مشاهده میشود. برای مثال دایناسورهای غیر مرغی حدود 50 میلیون سال پیش نابود شدهاند در حالی شواهد نشان میدهد آنها بر اثر برخورد شهاب سنگهایی مرگبار در 66 میلیون سال پیش منقرض شدهاند.
دومین مرحله از مشاهدات گویای این مسئله است که نئاندرتال ها طی چند دهه و در شرایط گوناگونی از بین رفتهاند. دکتر یورگن ریشتر یکی از محققین موسسه باستان شناسی دانشگاه کلن در یکی از مقالات خود در مورد علل انقراض نئاندرتال ها اینگونه مینویسد:
هنگامیکه نئاندرتال های تصمیم به ایجاد یک امپراتوری واحد گرفتند به اوج جمعیت و اتحاد رسیدند که این ویژگی آنها را از خطر انقراض محافظت میکرد اما طی چند دهه یا شاید چند هزار سال هنگامی از امپراتوری خود جدا شده و تصمیم به زندگی فردی در گروههای کوچک گرفتند بهشدت آسیبپذیر شده و رفته رفته نسل آنها از روی زمین برداشته شد.
نحوه کشته شدن نئاندرتال ها و علل انقراض آنها یکی از اسرار علمی تاریخ باستان شناسی زمان ما است. اجداد تکامل یافته ما حدود 40,000 سال پیش بدون هیچگونه شواهد خاصی نابود شده اما هیچ ردی از عوامل محیطی موثر در این نابودی مشخص نیست.
گونه دیگری از انسانهای اولیه با نام هایدلبرگی ها حدود 200,000 سال پیش پدید آمدند که در نوع خود بینظیر بودند چراکه 110,000 بعد از پیدایش، با بهرهگیری از سلاحها و ابزار آلات منحصر به فرد خود توانستند به شکارچیانی ماهر تبدیل شوند. آنها 60 هزار سال پیش از آفریقا به اروپا و خاورمیانه مهاجرت کرده و طبق شواهد با نئاندرتال ها آمیزش داشتهاند اما مشخص نیست که چگونه این دو گونه انسانی که دارای ژنهای متفاوتی بودند موفق به تولید مثل و بقا شدند.
آیا ظهور انسانهای مدرن دقیقا پس از به اوج رسیدن اپراتوری نئاندرتال ها و نابودی ناگهانی آنها اتفاقی است؟ پاسخ این سوال احتمالا منفی است چراکه برخی از باستان شناسان بر این باورند که انسانهای مدرن با انتشار بیماریها و باکتریها در جامعه نئاندرتال ها سبب نابودی و از بین رفتن آنها شدهاند. گروه دیگری از محققین نیز معتقدند انسانهای پیشرفته آن زمان پیش دستی کرده و برای دستیابی به منابع غذایی بیشتر اقدام به نسل کشی نئاندرتال ها کردهاند.
باستان شناسان برای پیگری نتایج تحقیقات خود 2 نظریه اصلی در مورد علت انقراض نئاندرتال ها را بیان کردهاند که هر یک بهنوبه خود دلیل موجهی برای از بین رفتن اینگونه از انسانهای نخستین است.
تغییرات ناگهانی آب و هوا
منطقه اوراسیا همزمان با کاهش جمعیت نئاندرتال ها دستخوش تغییرات شدید و ناگهانی آب و هوا شده است از این رو برخی علت نابودی نئاندرتال ها را از بین پوششهای گیاهی و به دنبال آن تغییر در گونههای جانوری این منطقه میدانند. با دگرگونیهای محیطی حیواناتی مانند آهو گوزن از بین رفته و جای خود را به گونههای بزرگتر و سرسختتری از جمله ماموتهای غولپیکر دادهاند و قطعا شکار جانور بزرگتر بسیار دشوارتر از گونههایی مانند گوزنها است به همین دلیل رفته رفته تغذیه نئاندرتال ها آسیب دیده و زندگی آنها رو به نابودی رفت.
نبرد انسانهای مدرن با نئاندرتال ها
خاورمیانه نخستین جایی بود که انسانهای مدرن با نئاندرتال ها برخورد کردند. جنگها خونینی که بین نئاندرتال های پر روز اما فاقد قدرت برنامهریزی و انسانهای مدرن با قدرت تفکر و نقشه چینی یکی دیگر از عواملی است که باستان شناسان معتقدند که سبب نابودی نئاندرتال ها شده است. منابع غذایی، زیستگاه و حتی زنان از جمله مواردی بودند که سبب ایجاد درگیری و جنگ بین این دو گونه بشری میشد. البته انسان مدرن با بهرهگیری از قدرت تفکر و استفاده از سلاحهای پیشرفته خود در اکثر موارد پیروز میدان نبرد بوده چراکه نئاندرتال ها تنها به قدرت جسمانی خود اکتفا میکردند.
آثار آمیزش انسانهای مدرن با نئاندرتال ها نیز بهوفور در تاریخ باستان شناسی یافت میشود اما این موضوع نیز نتوانسته مانع از نابودی نسل این گونههای بشری شود. در هر صورت اروپا در حدود 40 هزار سال پیش متعلق به نئاندرتال ها بوده اما شمع زندگی آنها بهطور ابهام آمیزی طی شرایط ناشناختهای خاموش شده است.