جهت یابی در شب به کمک ستارگان

بدون داشتن GPS یا قطب‌نما، ابزار اصلی شما برای جهت یابی در شب بوسیله ستارگان خواهد بود. هرچند امروزه تکنولوژی کار شما را راحت کرده است، اما هنوز هم دانستن جهت یابی با ستارگان لذت‌بخش و مفید است. شما می‌توانید چهار جهت اصلی را با یادگیری محل تعدادی از ستارگان و صورت‌های فلکی و یا با انتخاب یک ستاره و دنبال‌کردن حرکتش، تشخیص دهید.

جهت یابی در شب با کمک ستاره قطبی (در نیمکره شمالی)

1. به دنبال ستاره قطبی (ستاره شمال) بگردید.

ستاره قطبی نورانی‌ترین ستاره صورت فلکی خرس کوچک (دب اصغر) است. این ستار در دم این خرس قرار گرفته است (یونانیان قدیم خرس‌ها را با دم‌های بلند تصور می کرده‌اند). علت نام‌گذاری ستاره قطبی بر روی این ستاره، اختلاف تنها چند درجه‌ای آن با قطب شمال سماوی است که باعث شده تا از دید ما این ستاره در آسمان هیچ حرکتی نداشته باشد. (احتمالا بسیاری از شما عکس‌های ردستاره‌ای را دیده‌اید که در آن تمامی ستارگان کمانی از یک دایره را تشکیل داده‌اند و تنها یک ستاره است که در جای خود باقی مانده که همان ستاره قطبی است.)

• امروز از آنجایی که هفت ستاره خرس کوچک شبیه به یک آبکش یا ملاقه نیز دیده می‌شوند، بسیاری افراد به دو صورت فلکی خرس بزرگ و کوچک، ملاقه بزرگ و کوچک نیز می‌گویند.

2. با استفاده از ستارگان راهنما، ستاره قطبی را بیابید.

اگرچه این ستاره در تمامی عرض‌های شمالی زمین قابل دیدن است، گاهی پیداکردن آن برای شما مشکل می‌شود اگر که ندانید دقیقا به چه محلی باید نگاه کنید. در این صورت می‌توانید از ستاره‌های سایر صورت‌های فلکی برای نشانه‌روی به این ستاره کمک بگیرید.

• متداول‌ترین راهنما دوستاره انتهایی صورت فلکی دب اکبر است. شکل ملاقه مانند این صورت فلکی را به راحتی می‌توان پیدا کرد، چرا که هم بزرگتر است و هم ستاره‌های پرنورتری دارد. کافیست تا دو ستاره انتهایی این ملاقه را به سمت بالای آن ادامه دهید تا پس از طی فاصله‌ای در حدود 5 برابر فاصله این دوستاره، به ستاره قطبی برسید. به شکل بالا توجه کنید.

یافتن عرض جغرافیایی (برای نیمکره شمالی)

1. با روش بخش قبل ابتدا ستاره قطبی را پیدا کنید.

2. ارتفاع ستاره قطبی را تعیین کنید.

دقیق‌ترین روش برای انجام این کار استفاده از یک ابزار قدیمی به نام ذات‌السدس است. ارتفاع ستاره قطبی دقیقا برابر با عرض جغرفیایی شما است.

• اگر این ابزار را در اختیار ندارید به طور تقریبی نیز می‌توانید این زاویه را اندازه‌گیری کنید. دست خود را به حالت کشیده درآورید و آن را مشت کنید. در این حالت مشت شما برابر با زاویه تقریبی 10 درجه خواهد بود. همچنین یک وجب کشیده شما تقریبا برابر با 25 درجه است. به این صورت ببینید که از افق تا رسیدن به ستاره قطبی به اندازه چند مشت یا وجب لازم است. به این صورت زاویه ارتفاع این ستاره بدست خواهد آمد.

یافتن جنوب (در نیمکره شمالی زمین)

1. استفاده از صورت فلکی جبار (شکارچی)

صورت فلکی جبار یا شکارچی از جمله صورت فلکی‌های شاخص آسمان است که در نیمکره شمالی زمین نیز دیده می‌شود. برای دیدن آن در این شب‌ها باید تا دیروقت صبر کنید تا تمامی ستارگان آن طلوع کنند. اما هرچه که به زمستان نزدیک‌تر می‌شویم، در ساعات اولیه شب می‌توان این صورت فلکی زیبا را در آسمان نظاره‌گر بود.

2. کمربند و شمشیر شکارچی را پیدا کنید.

سه ستاره درخشان در میانه این صورت فلکی کمربند این شکارچی را مشخص می‌‌کنند و در زیر این کمربند شمشیر شکارچی قرار می‌گیرد که سحابی زیبای شکارچی و سر اسب را نیز شامل می‌شود. زمانی که صورت فلکی شکارچی به بیشترین ارتفاع خود در آسمان رسیده است، شمشیر شکارچی با دقت خوبی منطبق با جهت جنوب آسمان است.

یافتن چهار جهت با دنبال کردن حرکت ستارگان

1. ستاره‌ای نسبتا پرنور را انتخاب کنید.

2. محل فعلی ستاره را تعیین کنید.

تنها کافیست تا بدانید ستاره نسبت به شیئی زمینی در چه محلی قرار دارد، چون قرار است در این روش حرکت ظاهری ستاره را بررسی کنیم. بنابراین بهتر است ستاره ای که درست بالای قله کوه یا نوک درخت قرار دارد را انتخاب کنید. همچنین می‌توانید از دو شاخص زمینی استفاده کنید که یکی برای محل قرارگیری خودتان باشد و نوک دیگری درست روی ستاره مورد نظر قرار داشته باشد.

3. صبر کنید تا ستاره اندکی از محل خود جابجا شود.

حرکت وضعی زمین از غرب به شرق باعث می‌شود که ستارگان در طول یک شب از سمت شرق آسمان به غرب در حرکت باشند. اینگونه با مشاهده نحوه حرکت ستاره‌ای که انتخاب کرده‌اید می‌توان به جهت جغرافیایی آن بخش از آسمان پی برد.

• اگر ستاره به سمت بالا حرکت کند، رو به شرق ایستاده‌اید.
• اگر ستاره به سمت پایین برود، آن جهت غرب را نشان می‌دهد.
• اگر ستاره به سمت چپ جابجا شود، رو به شمال ایستاده‌اید.
• اگر حرکت ستاره به سمت راست باشد، ستاره در سمت جنوب قرار گرفته است.

روش‌های بیشتری برای جهت یابی در شب وجود دارد، همچون جهت یابی با هلال ماه، خوشه پروین، راستای کهکشان راه شیری، جهت یابی در نیمکره جنوبی آسمان و … که در صورت علاقه می‌توانید هرکدام ازین موارد را جستجو کنید.