سیر تکامل دایناسورها به پرندگان ؛ غول‌هایی که به پرواز درآمدند

اولین سنگواره‌های دایناسورها که کشف شدند، سنگواره‌ی ردپای آنها بود. دانشمندان تصور می‌کردند این ردپاها متعلق به پرندگان هستند. مدتی بعد معلوم شد این ردپاها متعلق به دایناسورها هستند و باز عده‌ای از دانشمندان به رابطه‌ی فرگشت میان دایناسورها و پرندگان اشاره کردند، ولی در تمام این مدت تصویری که از دایناسورها در ذهنمان داشتیم ثابت بود: خزندگان دوپایی که گرچه نیاکان پرندگان هستند، ولی به هر حال، خزنده‌اند و چیزی بیشتر از مارمولک‌های دوپا فرز و سریع نیستند. امروزه می‌دانیم که این تصور کاملا نادرست بوده است. با گجت نیوز همراه باشید تا با سیر تکامل دایناسورها آشنا شویم.

سیر تکامل دایناسورها به پرندگان

دایناسورها خزنده بودند (همان‌طور که که پرنده‌های امروزی هم، دیگر جزو خزنده‌ها رده‌بندی می‌شوند نه یک رده‌ی جداگانه) ولی خزندگانی بسیار شبیه پرنده‌های امروزی. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که به پرندگان توانایی پرواز می‌داد وجود کیسه‌های هوایی متصل به شش درون شکم، سینه، بازوها و مهره‌های این جانوران است. اما این ساختار تنفسی چه زمانی در پرنده‌ها به وجود آمد؟ جواب: در نیای مشترک دایناسورها و تروسورها. این کیسه‌ها نه تنها در دایناسورها و تروسورها نیز وجود داشتند، بلکه به لطف همین کیسه‌های هوایی بود که برخی از دایناسورها توانستند به ابعاد غول‌آسا دست پیدا کنند.

فسیل‌های دایناسور زیادی در چین کشف شد که پرده از یک واقعیت جالب بر‌می‌داشت. هرچند که بسیاری از این فسیل‌ها فاقد بال بودند، ولی آرایش کاملی از پرها داشتند. از کرک‌های کوچک گرفته تا پرهای قلم‌دار. کشف چنین جانورانی باعث شد که تصور دیرینه‌شناسان درباره‌ی تبدیل شدن دایناسورها به پرندگان عوض شود. پرنده‌ها یک شبه از تیرانوزاروس‌رکس بوجود نیامدند. در عوض، ویژگی‌های کلاسیک پرندگان یکی یکی تکامل یافت. اول حرکت بر روی دو پا، سپس پرها، استخوان جناق سینه، پرهای پیچیده‌تر مثل آن‌هایی که قلم‌دار هستند و سپس بال‌ها. نتیجه‌ی نهایی، گذار بی‌نقص از دایناسور به پرنده‌ است. آن‌قدر بی‌نقص و تمیز که تقریبا نمی‌توانید خطی در جدایی این دو گروه از یکدیگر بکشید.

در تکامل دایناسورها صورت دچار افتادگی می‌شود و در عوض چشم‌ها، مغز و منقار رشد می‌کند. آبژانوف «Arkhat Abzhanov» می‌گوید: پرندگان اولیه تقریبا شبیه به آخرین جنین‌های دایناسورهای ولوسیپراتور بودند. پرندگان امروزی چهره‌ی بچه‌گانه‌تری دارند و صورت آن‌ها نسبت به دوران جنینی تغییر کمتری می‌کند. در نگاه اول، پرندگان شبیه بچه دایناسورهایی به نظر می‌آیند که می‌توانند تولید مثل کنند. هیچ کدام از آنها به شکل یک جوجه با پوزه دایناسور مانند تکامل نیافته و هر زمان که شما یک دگرگونی تکامل دایناسورها را بررسی می‌کنید، باید سازوکار‌های اساسی و نهفته آن را نیز بدانید. منقار نیز بخشی از اسکلت پرندگان است که تنوع آن، شدت و گستردگی زیادی داشته است.

پرندگان منقاردار یک ژن ویژه در خصوص توسعه صورتشان دارند که دیگر موجودات بدون منقار، آن را ندارند. هنگامی که محققان این ژن‌ها را از کار انداختند، ساختار منقار به حالت آبا و اجدادی خود برگشت و استخوان کامی سقف دهان نیز حالت اولیه به خود گرفت. بعلاوه آنها دیدند هنگام شکل‌گیری اسکلت جنین پرنده در داخل تخم مرغ، جنین به جای یک نوک دراز و باریک استخوان‌های گرد در صورت داشت. بولار که از محققان مشارکت‌کننده در این طرح است می‌گوید: با تغییر پروتئین‌های اولیه توانستیم نحوه بیان ژن‌ها را تغییر دهیم.

این کار نشان می‌دهد در  تکامل دایناسورها منقار آنها بسیار متفاوت‌تر از تکامل پوزه بوده و با استفاده از مجموعه‌ای از ژن‌های متفاوت انجام شده است. مایکل بنتون از دانشگاه بریستول می‌گوید: این موضوع ثابت می‌کند منقار یک انطباق واقعی در تکامل دایناسورها و پرندگان بوده و فقط یک بینی با کمی تفاوت در شکل نیست. با توجه به این نتایج، تغییر پوزه به منقار حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون سال قبل در پرندگان اتفاق افتاده است. بولار اکنون هیچ برنامه یا مجوزی برای تولید جوجه‌های پوزه‌دار و بدون منقار ندارد، اما معتقد است در صورت تولد چنین جوجه‌ای می‌تواند به‌ خوبی زنده بماند.

دایناسورهایی که در زیر می‌بینید، برخی از دایناسورهایی هستند که در نمایشگاه اخیر موزه تاریخ طبیعی آمریکا، با کمک تصویرسازی، مجسمه و اینفوگرافیک به نمایش در آمده‌اند. خیلی از آنها از دایناسورهای پرداری هستند که چند سال اخیر کشف شده‌اند، ولی برخی هم از دایناسورهایی هستند که مدت‌هاست آنها را به عنوان پرنده می‌شناسیم. هیچ مرز و تفاوت ظاهری میان دایناسورها و پرنده‌ها وجود ندارد. پرنده‌ها، حتی پیش از آرکیوپ تریکس نیز، پرنده بوده‌اند. دنیای دایناسورها 66 میلیون سال پیش به پایان نرسید، بلکه تا همین امروز ادامه دارد.

بایرونوسورس (Byronosaurus)

شکاریِ پرداری به جثه‌ی بوقلمون که 80 میلیون سال پیش در مغولستان می‌زیست و از خویشاوندان ولاسی راپتور بود، ولی برخلاف او، همه چیزخواری می‌کرد.

شیائوتینگیا (Xiaotingia)

دایناسور پردار کوچکی به جثه‌ی کلاغ، که 160 میلیون سال پیش در شرق چین می‌زیست و مثل بسیاری از شکاری‌های کوچک آن زمان، هم روی دست و هم روی پاهایش شاه‌پر پروازی داشت.

آنکی اورنیس (Anchiornis)

براساس داده‌های سنگواره‌ای، آنکی اورنیس شکاری پروازگری به جثه‌ی کلاغ با پروبال سیاه و کاکلی سرخ رنگ بود که 160 میلیون سال چیش در شرق چین می‌زیست. این دایناسور نخستین نمونه‌ای از دایناسورهای پردار بود که رنگ پروبالش را براساس اندازه‌ی رنگدانه‌های سنگواره شده، فهمیدیم.

مایکرو راپتور (Microraptor)

این شکاری 120 میلیون ساله، که در شرق چین کشف شده، نسخه‌ی مینیاتوری ولاسی راپتور بود که با پرهای پرکلاغی‌اش دنبال پرنده‌های کوچک می‌کرد و در پرواز با طعمه‌های خود مسابقه می‌داد.

آویالایا (Avialae)

آویالایاها (بال پرنده‌ای) دایناسورهایی هستند که بال‌هایی مناسب پرواز پیدا کردند. پرندگان جز آویالین‌ها هستند. کنفیوشس اورنیس دایناسور ماهی‌خوار و بی‌دندانی به اندازه‌ی کلاغ بود که 125 میلیون سال پیش در شرق چین می‌زیست. مسلورنیس پرنده‌ی کوچک‌تری بود که 50 میلیون سال پیش در اروپا می‌زیست.

تیان یولونگ (Tianyulong)

برخلاف همه‌ی دایناسورهای دیگر، تیان یولونگ متعلق به گروه دایناسورهای گیاه‌خوار بود و بیشتر از پرنده‌ها، با دایناسورهای شاخ‌دار و نوک اردکی خویشاوند بود، اما سنگواره‌ی این دایناسور به‌خوبی حاکی از پوشش پردار بدن این دایناسور گیاه‌خوار است که 158 میلیون سال پیش در شرق چین می‌زیست و جثه‌اش به اندازه‌ی بوقلمون بوده است.

آرکیوپ تریکس (Archaeopteryx)

به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین پرنده مشهور شده، ولی در حقیقت خویشاوند کوچک جثه و اروپایی شکاری‌هایی ولاسی راپتور بود. این دایناسور هم مثل بیشتر همگنان کوچک جثه‌ی خود، از ماهی‌ها، دانه‌ها، میوه‌ها و حشرات تغذیه می‌کرد.

خان (Khann)

دایناسوری به جثه‌ی بوقلمون که 75 میلیون سال پیش در مغولستان می‌زیست. از شکل سر و منقار خان مشخص است که به خانواده‌ی اوی راپتورها تعلق دارد. آنها جز شبیه‌ترین دایناسورها به پرنده‌ها بودند و مثل پرنده‌ها شاه‌پرهای بلندی روی دست‌ها و دم خود داشتند.

ولاسی راپتور (Velociraptor)

یکی از مشهورترین شکاری‌ها دوران دایناسورها شبیه به جثه بوقلمون که 75 میلیون سال پیش در مغولستان می‌زیست و دایناسور‌های گیاه‌خوار را شکار می‌کرد. جوجه‌های ولاسی راپتور احتمالا پرواز می‌کردند، اما ولاس راپتور بالغ، شکارچی دونده بود.

جایگنتو راپتور (Gigantoraptor)

بزرگ‌ترین خویشاوند کشف شده‌ی خانواده‌ی اوی راپتوریدها که با هشت متر طول و چهار متر قد، همانند ماکیانی غول آسا، 85 میلیون سال پیش در مغولستان هر چیزی را که در دهانش جا می‌گرفت، می‌خورد. تکامل دایناسورها

کادیپ تریکس (Caudipteryx)

یکی از نخستین دایناسورهای پرداری که در چین کشف شد و به مناقشه‌ی طولانی نسبت دایناسورها و پرندگان خاتمه داد. دایناسوری به جثه‌ی طاووس و از خانواده‌ی اوی راپتورها که از برگ‌ها و ریشه‌ی گیاهان و حیوانات کوچک تغذیه می‌کرد و 125 میلیون سال پیش در شرق چین می‌زیست.

چیتی‌پاتی (Citipati)

دایناسوری دیگر از خانواده‌ی اوی راپتورها و به قامت انسان 80 میلیون سال پیش در مغولستان می‌زیست و از دانه‌ها، میوه‌ها و حیوانات کوچک تغذیه می‌کرد. چیتی پاتی به خاطر سنگواره‌هایی شهرت دارد که در آنها چیتی پاتی بالغ (پدر) روی تخم‌ها خوابیده و در همان حال به سنگواره تبدیل شده است. در بسیاری از پرندگان امروزی نیز پدرها نقش اصلی را در خوابیدن روی تخم‌ها  و مراقبت از جوجه‌ها به عهده دارند.

خانواده‌ی تیزانوسیدها (Tyrannosauridae)

قطعاتی از پوست پای تیرانوسورس که بزرگ‌ترین آنهاست، نشان می‌دهد پاهای این دایناسور مثل پرنده‌ها، فلس‌دار بوده است. اما سنگواره یوتیرانوس با پوششی از پر کشف شد. احتمالا پوشش بدن تیرانوسوریدها دیگر مثل آلیوراموس نیز که پوزه‌ای باریک و بلند داشته، ترکیبی از پروفلس بوده است.

گاستورنیس و لیتورنیس (Gastornis & Lithornis)

گاستورنیس دایناسوری از راسته‌ی اردک‌ها و مرغابی‌ها اما به قامت انسان بود که از 65 تا 45 میلیون سال (یعنی بعد از انقراض 66 میلیون سال پیش) در اوراسیا و آمریکای شمالی می‌زیست و مثل ماکیانی غول‌آسا، گیاه‌خوار یا همه‌چیز‌ خوار بوده است. لیتورنیس دایناسور کوچکتری به اندازه‌ی مرغ بود که همزمان با گاستورنیس در اوراسیا و آمریکای شمالی می‌زیست و به خوبی توانایی پرواز داشت، ولی خویشاوند نزدیک شترمرغ‌های امروزی بود که پرندگانی بی‌پرواز هستند.