تحلیلی بر تاثیرات شبکه های اجتماعی در انتخابات

استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات به میزانی که امروز شاهد آن هستیم بی‌سابقه بوده است. به عقیده برخی تحلیلگران، تاثیر شبکه های مجازی در انتخابات فوق‌العاده بالاست. در ادامه نقاط قوت و ضعف این موضوع را بررسی می‌کنیم.

انتخابات ریاست جمهوری موضوعی است که تمامی اقشار جامعه باید به آن توجه داشته باشند، چرا که نتیجه آن، تاثیر خود را در سراسر کشور خواهد گذاشت. به عنوان نمونه، اگر نامزدی تنها به سیاست بیندیشد، نسبت به حوزه‌های دیگری همچون فناوری بی‌تفاوت مانده و کشور از این بابت صدمه خواهد دید.

هر نامزد برای معرفی خود و برنامه‌هایش به مردم، به روش‌های مختلفی متوسل می‌شود. تهیه پوستر و توزیع کاغذهایی در سطح شهر را باید ابتدایی‌ترین روش تبلیغات دانست که معمولا در ستاد انتخاباتی تمامی کاندیداها کم و بیش اجرا می‌شود. برای تاثیر و مشاهده شدن بیشتر، ستادها به روش‌هایی همچون نصب بنرهای بزرگ در سطح شهر متوسل شده و یا با برنامه‌ریزی، کاندیدای مورد نظر خود را به شهر و یا محلی دیگر برای سخنرانی می‌فرستند. آیا تمامی این روش‌ها به دیده شدن بیشتر نامزدها کمک می‌کنند؟ واقعیت این است که در مقایسه با تاثیر شبکه های اجتماعی در انتخابات ، این روش‌ها بازدهی و کارایی بسیار پایینی دارند.

این نخستین باری نیست که شبکه های اجتماعی در انتخابات حضور داشته و ستادهای انتخاباتی از آن‌ها بهره می‌برند، اما این بار قضیه کاملا متفاوت است. به عنوان نمونه چهار سال قبل و در زمان انتخابات سال 1392، بزرگترین شبکه اجتماعی دنیا یعنی فیس بوک در کشورمان روی بورس بود و تعداد زیادی از کاربران در آن فعالیت داشتند. با این حال شبکه های اجتماعی حتی فیس بوک در انتخابات آن سال نقش آن‌چنان بزرگی نداشتند. اما امروز ورق کاملا برگشته و به عقیده برخی تحلیلگران، شبکه های اجتماعی در انتخابات دارای بیشترین تاثیر هستند. اما دلیل این اتفاق چیست؟

در انتخابات سال 1392 کاربران در یک شبکه اجتماعی مبتنی بر وب فعالیت کرده و از طرفی برای دسترسی به آن با مشکل مواجه بودند، اما امروز شاهد محبوبیت باورنکردنی دو شبکه اجتماعی تحت موبایل در کشورمان هستیم. از طرفی نمی‌توان متداول شدن استفاده از گوشی های هوشمند طی این چهار سال را نادیده گرفت که به افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی منجر شده است.

تلگرام امروز تبدیل به قطب پیام‌رسانی در کشور شده و تمامی روش‌های دیگر را به حاشیه رانده است. تلگرام همچون تعداد بی‌شماری پیام‌رسان دیگر در فروشگاه‌های عرضه اپلیکیشن موبایل بود، اما یک به روزرسانی و افزوده شدن یک قابلیت به آن، سبب شد تا کاربران به آن روی بیاورند. قابلیت ساخت کانال و ارسال یک طرفه پیام همان قابلیت محبوبی است که امروز به صورت گسترده شاهد استفاده از آن در انتخابات هستیم. حدود بیست و پنج میلیون کاربر ایرانی عضو پیام‌رسان تلگرام هستند. این تعداد را باید بیش از نیمی از کل کاربران تلگرام دانست.

از محبوبیت تلگرام در ایران حدود سه سال می‌گذرد، اما در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 1396 شاهد شکسته شدن رکورد تولید محتوا بوده‌ایم. به گفته تحلیلگران و بر اساس ابزارهای خاص ردیابی فعالیت در شبکه‌ های اجتماعی، چند روز قبل بیش از 2.5 میلیون مطلب توسط حدود 350 هزار کانال فارسی زبان تولید شد. پرواضح است که تمامی این مطالب مختص فعالیت‌های انتخاباتی نبوده‌اند، اما نزدیک شدن به این رویداد بسیار مهم سیاسی اصلی‌ترین دلیل این افزایش تلقی می‌شود.

البته استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات تنها به این پیام‌رسان ختم نمی‌شود. شبکه اجتماعی اینستاگرام که بر خلاف تلگرام محبوبیت آن جهانی است، دومین شبکه مجازی تاثیرگذار در انتخابات است. به عنوان مهمترین قابلیت این شبکه اجتماعی که امروز میزان استفاده از آن از سرویس پایه اینستاگرام نیز بیشتر شده باید به قابلیت لایو اشاره کرد. تاکنون در حساب‌های کاربری پرجمعیت، شاهد قرار دادن فیلم‌هایی از ستادهای انتخابات و تریبون‌های بحث و آزاداندیشی به صورت زنده و یا در قالب پست عادی بودیم، اما رفته رفته خود کاندیداها نیز به آن وارد می‌شوند. به عنوان نمونه، رییس جمهور کنونی چندی پیش در حساب کاربری خود به صورت لایو با کاربران سخن گفت.

مزایای استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات

به عنوان یکی از مهمترین تاثیرات استفاده از رسانه‌ های مجازی در انتخابات باید به کاهش استفاده از کاغذ اشاره کنیم. در سال‌های گذشته شاهد استفاده از تبلیغات کاغذی به میزان فوق‌العاده بیشتری بودیم که علاوه بر اتلاف منابع طبیعی، چهره شهر را نیز زشت می‌کرد. امروز ستادهای انتخاباتی به جای استفاده از منابع طبیعی، چاپ بر روی کاغذ و چسباندن آن‌ها بر روی در و دیوار شهر، مطالب خود را کانال‌های تلگرام و یا صفحات اینستاگرام قرار می‌دهند.

مزیت دیگر استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات ، امکان اطلاع‌رسانی به نقاط دور دست است. نامزدها در فرصت یک ماهه و کوتاه خود برای تبلیغات، در بهتربن حالت می‌توانند تنها به چند شهر بزرگ کشور سفر کرده و با مردم صحبت کنند، اما با صحبت زنده در لایو اینستاگرام و یا صحبت و انتشار ویدیو در کانال‌های تلگرام، پیام خود را به افرادی که در دورترین نقاط کشور قرار دارند نیز می‌رسانند.

مزیت دیگری که ممکن است به عقیده برخی ضرر تلقی شود، امکان صحبت با روی بازتر است. بدون شک آن طور که نامزدها می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی ظاهر شده و پیام خود را به دست مردم برسانند، نمی‌توانند در رسانه های جمعی همچون رادیو و یا تلویزیون صحبت کنند. در نهایت به کاهش هزینه‌ها می‌رسیم. مردم همواره از اسراف زیاد در ستادهای انتخاباتی گلمه‌مند بوده و معتقدند که چنین افرادی، چگونه می‌تواند بعد از دستیابی به قدرت حساب شده عمل کنند! با فعالیت در شبکه های اجتماعی این سوتفاهم نیز برطرف خواهد شد.

مشکلات استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات

مهترین عیب استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات انتشار محتوای کذب است. به جز معدود کانال‌های تلگرامی شناخته شده، که اغلب تعداد کاربران آنان بالای هفتصد و یا هشتصد هزار نفر است، به محتوای انتشار یافته توسط دیگر کانال‌ها نمی‌توان اعتماد کرد. اگرچه ممکن است ستادهای انتخاباتی، کانال‌ها و حساب‌های کاربری رسمی را نیز راه‌اندازی کرده باشند، اما به دلیل جمعیت تقریبا پایین آن‌ها، عمده فعالیت بر روی دوش کانال‌های قدیمی است.

کانال‌های قدیمی و شناخته شده، برای جلوگیری از خدشه‌دار شدن نام خود هیچ مطلبی را بدون سند و مدرک منتشر نکرده و حتی به صورت اجباری، طرفداری خود را در تولید و انتشار محتوا وارد نمی‌کنند. از طرفی دیگر با کانال‌های متداول رو به رو هستیم که به صورتت یک جانبه و تماما از روی طرفداری خود از یک کاندیدای خاص، به تولید محتوا می‌پردازند.

برخلاف وب سایت‌ها که سردبیر، مدیر مسئول و تمامی اعضای آن مشخص بوده و به صورت رسمی به ثبت رسیده‌اند، کانال تلگرام اعتبار خاصی ندارد و هر کاربر می‌تواند در عرض چند ثانیه یک مورد برای خود ساخته و با انتشار مطالب سرگرم‌کننده، اعضا آن را افزایش دهد. چنین کانالی، که ادمین و منتشرکننده آن مشخص نیست، در زمان رسیدن به بحبوبه انتخابات فقط از روی طرفداری خود مطالبی را منتشر می‌کند. توصیه ما این است که تنها به مطالب تهیه شده توسط کانال‌های معروف و شناخته شده توجه کنید. تولید یک ویدیو، عکس و یا مطلب و مخصوصا نمایش آمار دروغین و کذب برای تخریب یک نامزد به وفور دیده می‌شود.

البته این فعالیت منفی مختص ایران نیست. به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای جهان سیاست در شش ماهه اخیر می‌توان به انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا اشاره کرد. در حالی که تمامی آمار و ارقام به پیروزی هیلاری کلینتون اشاره داشتند، اما در نهایت دونالد ترامپ جنگ طلب به پیروزی رسید! به عقیده تحلیلگران، مهمترین دلیل پیروزی وی، حجم انبوهی از اطلاعات دروغ منتشر شده در فیس بوک علیه هیلاری کلینتون بود. بعد از انتخابات آمریکا، نقدهای زیادی درباره فیس بوک و پیرامون عدم توانایی آن برای کنترل محتوا انجام گرفت.