شاید تنها وقتی که صحبت از موجودات یک چشم به میان میآید، در افسانههایی مانند افسانه ادیسه باشد؛ اما مدتی پیش، خبر تولد یک بز یک چشم در روستایی در هند، بسیاری را شگفتزده کرد.
بزغاله سایکلوپس (Cyclops Kid) نام این بز یک چشم است که در دهم ماه مه، در روستایی از ایالت اَسَم (Assam) هند به دنیا آمد. این بز به دلیل نقصی مادرزادی با نام سایکلوپیا (Cyclopia) که به ندرت دیده میشود، یک چشم درشت در وسط پیشانیاش دارد. سایکلوپیا نوع حادی از بیماری هولوپروسنسفلی (Holoprosencephaly) است که در دوران رشد جنین، از جدا شدن دو نیمکره راست و چپ مغز از هم جلوگیری کرده و باعث ایجاد یک حفره مرکزی به جای دو حفره عادی چشم میشود؛ گاهی در این حفره مرکزی یک چشم بزرگ رشد کرده و گاهی هم دو چشم ادغامشده، با هم رشد میکنند. البته تک چشمی بودن تنها عارضه سایکلوپیا نیست؛ بز یک چشمی که در هند به دنیا آمده، تنها یک گوش کامل دارد، دماغ، پلک، مژه و دندان نداشته و به دلیل سایز بسیار کوچک فک، زبانش از یک طرف دهان بیرون میزند.
بر طبق اطلاعات وبسایت موزه تاریخ طبیعی آمریکا در مورد بخش موجودات افسانهای این موزه، کلمه سایکلوپس از عبارت یونانی “Kuklōps” به معنای «گِرد چشم» نشأت گرفته که در مورد نسلی از غولهای تک چشم، که تحت فرمان خدای دریاها در اساطیر یونانی بودند، به کار برده میشده است. البته کشف فسیلهایی از جمجمهی فیلهای کوتوله هم ممکن است به افسانه غولهای یک چشم شاخ و برگ داده باشد؛ از آنجا که در این جمجمهها حفرهای بزرگ برای خرطوم در وسط صورت قرار دارد، برخی این حفرهها را با محل قرارگیری تک چشم غولها اشتباه میگرفتند.
در گذشته هم نمونههایی از سایکلوپیا در حیوانات گزارش شده است؛ در سال 2014 بز یک چشم دیگری که فقط ده ساعت پس از تولد زنده ماند، توجهها را به خود جلب کرد. محققان پس از سی تی اسکن جمجمه و کالبدشکافی، گزارش کردند که آن موجود هم مانند بزغاله سایکلوپس فک دفرمهای داشته و بدون دماغ، پلک، مژه و دندانهای ردیف بالا به دنیا آمده بود. نتایج بررسیهای دانشمندان که در قالب مقالهای در ژورنال علوم دامپزشکی اسکندریه (AJVS) به چاپ رسید، نشان داد که حفره تک چشم آن موجود حدود سه سانتیمتر قطر داشته است.
در سال 2011 هم یک جنین کوسه مبتلا به سایکلوپیا که از شکم یک کوسه داسکی در خلیج کالیفرنیا بیرون آمده بود، تیتر اخبار شد. دانشمندانی که کار بررسی آن جنین عجیب و غریب را بر عهده داشتند، اعلام کردند که تک چشم بزرگ آن بافت سالمی داشته، اما در صورت تولد جنین، شانس زنده ماندن بسیار پایین بوده است.
هنوز دلیل اصلی سایکلوپیا برای دانشمندان مبهم است؛ در سال 1998 مقالهای در ژورنال Science به چاپ رسید که دلیل احتمالی را سمهای طبیعی تولیدشده در بدن مادر، در دوران بارداری، اعلام کرد. در این مقاله ذکر شد که مقادیر زیاد سمهای طبیعی از حرکت کلسترول در بدن جنین در حال رشد جلوگیری کرده و سیگنالی که شکلگیری برخی از اعضا مانند مغز و صورت را ممکن میسازد، مختل میکند.
طبق مطالعاتی که در یک مقاله مربوط به بخش اطفال ژورنال Clinical Medical Insights در سال 2015 انجام شد، موارد نقص سایکلوپیا با وجود نادر بودن، در جنینها و نوزادان حیوانات مختلفی از جمله بوفالو، گاو، بز، گوسفند، گوزن و حتی انسان هم گزارش شده است. همچنین در این مقاله اشاره شده که برای انسانها از هر صد هزار تولد، فقط یک نوزاد احتمال دچار شدن به مشکل سایکلوپیا را دارد.
به طور کلی موجوداتی که با این نقص به دنیا میآیند، طول عمر بالایی ندارد و بر اساس اطلاعات تحقیق سال 2015، این موجودات «با زندگی ناسازگارند» اما برخلاف انتظارات، بز یک چشم هندی ما همچنان زنده و سرحال است!