آیا خورشید گرفتگی در سایر سیارات منظومه شمسی نیز رخ می دهد؟

آیا کسوف و یا خورشید گرفتگی در سایر سیارات منظومه شمسی نیز رخ می دهد؟ در این مطلب قصد داریم وقوع این پدیده در سایر سیارات جهان هستی را مورد بررسی قرار دهیم.

ما انسان‌ها به عنوان ساکنین سیاره زمین، تاکنون توانسته‌ایم رویدادهای نجومی مختلفی را مشاهده کنیم که هریک از آنان شگفتی خاصی را به همراه داشته‌اند. خورشید گرفتگی پدیده‌ای است که طی آن، سایه کره ماه بر روی قسمتی از زمین می‌افتد و در نتیجه از دید قسمت‌هایی از سیاره، قرص ماه بخشی از خورشید را می‌پوشاند. چنین پدیده‌ای یکی از جذاب‌ترین رویدادهای نجومی است که آن را با خورشید گرفتگی یا کسوف می‌شناسیم. اما آیا این پدیده دیدنی منحصر به زمین است و یا خورشید گرفتگی در سایر سیارات نیز رخ می‌دهد؟

پاسخ این سوال منفی است! وقوع پدیده خورشید گرفتگی در سایر سیارات نیز امکان‌پذیر بوده و نمی‌توان آن را منحصر به زمین دانست. البته این به شرطی است که سیارات فرازمینی نیز دارای اقماری باشند که بتواند نور خورشید را از رسیدن به سطح این سیاره‌ها مسدود کند. یک خورشید گرفتگی کلی زمانی رخ می‌دهد که خورشید، قمر و سیاره در یک راستا قرار گرفته باشند. در چنین پدیده‌ای، قمر سیاره مذکور می‌بایست به اندازه‌ای بزرگ باشد که در حین قرارگیری در میان سیاره و خورشید، بتواند از رسیدن روشنایی به سطح این سیاره جلوگیری کند.

کریستا ون لرهون (Christa Van Laerhoven) به عنوان یکی از اعضای هیئت علمی نجوم در دانشگاه بریتیش کلمبیا (University of British Columbia) در این باره می‌گوید:

برای داشتن خورشید گرفتگی، به یک قمر نیاز دارید! چنین پیش‌نیازی بلافاصله امکان وقوع خورشید گرفتگی در سیارات زهره و عطارد را از بین می‌برد؛ چرا که سیاره‌های مذکور فاقد قمر هستند.

سیاره مریخ دارای دو قمر با نام‌های فوبوس و دیموس است. اما هردوی این اقمار به قدری کوچک هستند که نمی‌توان در سطح سیاره سرخ انتظار یک خورشید گرفتگی کلی را داشت. با این حال، ناظران مریخی و یا مریخ نوردها، می‌توانند انتظار یک خورشید گرفتگی جزئی را داشته باشند. تماشای خورشید گرفتگی از سطح مریخ در نوع خود بسیار جذاب است! اقمار سیاره سرخ بسیار کوچک بوده و با سرعت بسیار بالایی در مدار این سیاره گردش می‌کنند. از این جهت یک ناظر مریخی می‌تواند روزی دو مرتبه به تماشای خورشید گرفتگی جزئی بنشیند!

خورشید گرفتگی در سایر سیارات منظومه شمسی نیز رخ می‌دهد! برای مثال در مورد غول‌‌های گازی مشتری، زحل، نپتون و اورانوس شما می‌توانید انتظار یک خورشید گرفتگی کامل را داشته باشید. اقمار این سیارات نسبتا بزرگ بوده و خورشید به علت فاصله بسیار زیاد از آنان بسیار کوچک دیده می‌شود، اما از آنجا که این سیارات گازی هستند، شما نمی‌توانید بر سطح آنان بایستید!

با این حال، اگر شما سوار بر یک سفینه فضایی در حال حرکت در سطح این سیارات باشید، امکان مشاهده خورشید گرفتگی برایتان وجود خواهد داشت. سیاره مشتری به تنهایی دارای 67 قمر مختلف از جمله قمر گانیمد (Ganymede) به عنوان بزرگ قمر موجود در منظومه شمسی است. از آنجا که این قمر به صورت هم‌تراز با خورشید حرکت می‌کند، سیاره مشتری بدون شک دارای یکی از زیباترین خورشید گرفتگی‌های کلی خواهد بود.

در واقع حتی اگر شما بتوانید بر روی یکی از اقمار مشتری فرود بیایید، باز هم قادر هستید خورشید گرفتگی حاصل از عبور سایر اقمار را مشاهده کنید.

اما شرایط در مورد سیاره های کوتوله از جمله پلوتو چگونه است؟ دانشمندان بر این باورند که بزرگ‌ترین قمر سیاره پلوتو یعنی شارون، قادر است یک خورشید گرفتگی کلی را برای ناظرین این سیاره (در صورت وجود) رقم بزند. اما از آنجا که همواره یک سمت از پلوتو و شارون در رو به روی هم قرار دارند، تنها یک بخش از پلوتو قادر به تجربه این پدیده نجومی خواهد بود. شرایط بر روی زمین، کاملا بر وفق مراد ساکنین آن است؛ چرا که کره ماه بهترین شرایط لازم برای ایجاد یک خورشید گرفتگی کلی را داراست. به دلیل اختلاف فواصل زمین تا ماه و خورشید، سایه ماه قادر است به طور کامل خورشید را بپوشاند. در واقع زمانی که ماه از بین زمین و خورشید عبور می‌کند، قادر است به طور کامل فوتوسفر یا بخش مرئی خورشید را هم بپوشاند، اما اتمسفر بالایی خورشید همچنان قابل مشاهده است.

واقعیت این است که کره ماه، رفته رفته در حال دوری از سیاره زمین بوده و در آینده احتمالا به نقطه‌ای می‌رسد که دیگر امکان ایجاد خورشید گرفتگی کلی را نخواهد داشت. در چنین شرایطی، ناظران زمینی تنها قادر به مشاهده خورشید گرفتگی حلقوی بوده و دیگر هیچ‌گاه نمی‌توان از زمین شاهد خورشید گرفتگی های کلی بود. کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که آخرین خورشید گرفتگی کلی زمین احتمالا 600 میلیون سال بعد رخ خواهد داد. با این حال، در تاریخ سی‌ام مرداد ماه 96 ناظران زمینی قادر خواهند بود به استقبال یکی دیگر از خورشید گرفتگی‌ های کلی بروند. دلیل اینکه ساکنین زمین نمی‌توانند هر ماه انتظار یک خورشید گرفتگی را داشته باشند ناهمواری مدار ماه نسبت به زمین است.

همواره به خاطر داشته باشید که تماشای مستقیم پدیده خورشید گرفتگی بدون عینک محافظ، می‌توان به چشمان شما آسیب جدی وارد کند. هرگز خورشید گرفتگی کلی و یا حتی جزئی را با چشم غیرمسلح مشاهده نکنید! پیشنهاد می‌کنیم راهنمای ساخت عینک مخصوص خورشید گرفتگی را نیز از دست ندهید.