سپر موشکی جدید ژاپن روسیه را خشمگین کرده است؛ علت چیست؟

خرید سپر موشکی جدید ژاپن که قرار است به منظور حفاظت از این کشور در برابر موشک‌های کره شمالی صورا گیرد، با مخالفت شدید و البته دور از انتظار روسیه مواجه شده است!

ژاپن تصمیم دارد دو مجموعه پدافند پاد بالستیک از آمریکا خریداری کرده و از خاک خود در برابر موشک‌های بالستیک کره شمالی محافظت کند. فاصله ژاپن تا کره شمالی تنها هزار کیلومتر است و کره شمالی می‌تواند با موشک‌های کوتاه‌برد خود ژاپن را هدف قرار دهد. کره شمالی پیشتر بارها اقدام به تهدید ژاپن، شلیک موشک بالستیک به آب‌های ژاپن (آن‌هم در آب‌های منطقه اقتصادی ژاپن) و همچنین گذر دادن موشک‌های بالستیک از بالای ژاپن کرده است.

پدافند مورد نظر ژاپن برای خرید،‌ نمونه خشکی پایه از سامانه پاد بالستیک آمریکایی RIM-161 استاندارد 3 (یا به اختصار SM-3) است. البته روسیه مخالفت خود را با این خرید اعلام کرد، زیرا روس‌ها مدعی هستند پرتابگرهای موشک‌ SM-3، می‌توانند پذیرای موشک‌های کروز دوربرد آمریکایی تاماهاوک (Tomahawk) با برد بیش از 1700 کیلومتر باشند و این امر ناقض پیمان موشکی INF بین آمریکا و روسیه است و می‌تواند روابط مسکو با توکیو را تیره کند.

نگرانی ژاپن از موشک‌ها و برنامه اتمی همسایه سرکش خود یعنی کره شمالی، سبب شد ژاپن شناورهای رزمی خود را به سامانه رزمی ایجیس (Aegis) ساخت کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) مجهز کند. رادار آرایه فازی AN/SPY-1 و موشک‌های SM-3 اجزای اصلی سامانه ایجیس‌اند که روی 6 فروند از ناوشکن‌های ژاپنی نصب هستند. این سامانه با موشک‌های خود، سرجنگی موشک‌های بالستیک مهاجم را در خارج از جو،‌ اطلاحا فاز میانی مسیر که سرجنگی در فضا است، نابود می‌کند. این سامانه همچنین توان هدف قرار دادن ماهواره‌ها را نیز دارد.

ناگفته نماند تنها 2 شناور مجهز به سامانه رزمی ایجیس، برای محافظت از بیشتر خاک ژاپن کافی هستند و 6 فروند شناور پوشش کاملا سراسری و بسیار مستحکمی برای ژاپن فراهم می‌کنند. استقرار سپر پاد بالستیک روی کشتی برای اوایل دهه 2000 ایده خوبی بود. اما گسترش نیروی دریایی چین سبب شد ژاپن به آن کشتی‌ها برای مقابله با چین نیز نیاز داشته باشد. البته نیروی دریایی ژاپن کوچک نیست. استعداد رزمی نیروی دریایی ژاپن شامل 4 ناو هلیکوپتربر، 42 ناوشکن و ناوچه، 13 ناوچه سبک و 17 زیردریایی تهاجمی است. (شناورهای غیرزرمی ژاپنی همچون شناورهای پشتیبانی در نظر گرفته نشده‌اند)

پس برای داشتن پوشش پدافندی دائمی و کاملا پایدار برای ژاپن، دولت این کشور تصمیم به خرید نمونه زمین پایه ایجیس موسوم به ایجیس اشور (Aegis Ashore) و متعلقات آن گرفت. این دو پایگاه پدافندی تا سال 2023 وارد خدمت می‌شوند. این سامانه کاملا تدافعی است و کوچکترین قابلیت تهاجمی ندارد. البته روسیه درباره استقرار ایجیس اشور ناتو در رومانی نیز شدیدا گله داشت و برای سال‌ها مخالفت خود را با آن اعلام کرد. آمریکا کار ساخت ایجیس اشور در رومانی را در سال 2015 آغاز و این سامانه پدافندی از 2016 عملیاتی شد. ایجیس اشور نصب شده در لهستان نیز از سال میلادی جاری (2018) کاملا عملیاتی می‌شود. وظیفه این ایستگاه‌های پدافندی، فراهم آوردن یک سپر موشکی پاد بالستیک برای اروپا است.

همانطور که گفته شد،‌ ایجیس اشور یک سامانه کاملا پدافندی است. اما چرا روسیه با آن مخالف است؟ در نمونه زمین پایه نیز همچون نمونه دریا پایه ایجیس، پرتابگر موشک‌های RIM-161 SM-3 همان پرتابگر عمودی مارک 41 است که در ناوشکن‌های آمریکایی نیز به کار رفته است. این پرتابگر می‌تواند پذیرای موشک‌های دیگر همچون تاماهاوک نیز باشد که برد لازم برای رسیدن به روسیه را دارند. به همین دلیل روسیه سامانه‌های پافندی ایجیس اشور را ناقض پیمان INF و تهدید برای خود می‌داند.

نکته جالب اینجاست که روسیه خود به عنوان کشوری که دیگران را ملزم به پایبندی به این قطعنامه می‌داند، خود چندین بار به نقض آن متهم شده است. در آخرین مورد آن، بر اساس گزارش‌های آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا، روسیه در سال 2016 به صورت مخفیانه یک موشک کروز زمین پرتاب به نام SSC-8 با برد 2500 کیلومتر وارد خدمت کرده است. درحالی که آمریکا و هم‌پیماناش تاکنون دست به استقرار موشک‌های کروز با برد بیش از 500 کیلومتر در خشکی نزده‌اند،‌ زیرا این کار خلاف پیمان موشکی INF است.

بر اساس پیمان موشکی INF طراحی، آزمایش و داشتن موشک بالستیک و کروز زمین پرتاب با برد بیش از 500 کیلومتر تا 5500 کیلومتر ممنوع است. البته در بین هم‌پیمانان آمریکا، تنها کره جنوبی دارای چنین موشک‌هایی است که آن‌ها نیز ماهیت دفاعی دارند و برای مقابله با کره شمالی وارد خدمت شده‌اند.

به صورت کلی می‌توان به ادعای روسیه ایرادهایی وارد کرد. اول اینکه ژاپن دست‌کم فعلا تاماهاوک ندارد. دوم اینکه ایجیس اشور فاقد نرم افزار لازم برای شلیک تاماهاوک است و تنها پرتابگر آن را دارد. سوم اینکه ژاپن پیمان INF را امضا نکرده و این پیمان منع قانونی برای ژاپن ایجاد نمی‌کند. چین نیز این پیمان را امضا نکرده و در حال حاضر دارای شمار بالایی موشک بالستیک و کروز با برد بین 500 تا 5500 کیلومتر است.

البته روسیه مدعی است آتشبارهای ایجیس اشور در اصل (و به صورت مخفیانه) متعلق به آمریکا هستند،‌ با این حال اثبات این ادعا تقریبا غیرممکن است.

یک مسئله دیگر این است که با وجود زیردریایی‌های تهاجمی مسلح به موشک‌های کروز تاماهاوک، واقعا نیازی به آتشبار زمین پایه آن نیست. صرف نظر از کشتی‌های جنگی،‌ نیروی دریایی آمریکا 58 زیردریایی مسلح به موشک‌های تاماهاوک دارد که بدون آنکه موقعیتشان مشخص باشد، زیر آب‌ها مخفی شده‌اند. درحالی که آتشبار خشکی‌پایه کاملا ثابت بوده و محل آن مشخص است.

به نظر عامل اصلی که روسیه را نگران کرده است، توانمندی موشک‌های RIM-161 SM-3 استاندارد 3 است که موشک پدافندی ایجس اشور به شمار می‌رود. RIM-161 SM-3 برای مقابله با موشک‌های بالستیک کوتاه برد تا دوربرد است. اما به گفته کارشناسان، در جدیدترین نمونه RIM-161 SM-3 به نام بلاک 2A، به دلیل افزایش سرعت و برد،‌ این موشک توان هدف قرار دادن موشک‌های بالستیک قاره پیما را نیز دارد. ایجس اشور ژاپنی‌ها نیز پذیرای این موشک خواهد بود،‌ زیرا ژاپن در توسعه این موشک با آمریکا همکاری داشته است،‌ ضمن آنکه در حال حاضر این موشک توانمندترین نمونه از خانواده استاندارد 3 است.

وزارت دفاع روسیه نیز اعلام کرده است بر اساس شبیه‌سازی‌ها و بررسی‌های انجام شده توسط آنان، RIM-161 SM-3 بلاک 2A می‌تواند موشک های بالستیک قاره پیما و زیردریایی پرتاب روسیه را علاوه بر فاز میانی، حتی در فاز شلیک و سرعت گیری، در داخل خاک خود روسیه نیز هدف قرار دهند. از این رو روسیه با استقرار ایجیس اشور در اروپای شرقی و همچنین حضور کشتی‌های رزمی آمریکایی مجهز به سامانه ایجس در حوزه بالتیک شدیدا مشکل دارد. از آن‌جا که روسیه با ژاپن فاصله بسیار کمی دارد، استقرار استاندارد 3 در ژاپن نیز می‌تواند مشکلی مشابه سپر موشکی استاندارد 3 مستقر در اروپای شرقی برای روسیه ایجاد کند و در صورت شلیک موشک بالستیک از ناحیه شرقی روسیه و یا آب‌های شرقی روسیه، SM-3 با آن‌ها درگیر شود.

ژاپن علاوه بر ایجیس اشور، می‌تواند سامانه پاد بالستیک آمریکایی تاد را نیز خریداری کند. با توجه به فاصله کره شمالی تا ژاپن و موشک‌هایی که کره شمالی علیه ژاپن استفاده می‌کند، تاد نیز دیگر گزینه ممکن برای ژاپنی‌هاست. تاد نیز به منظور مقابله با موشک‌های بالستیک کوتاه برد تا دوربرد طراحی شده و تاکنون در تمامی آزمایش‌های مرحله مهندسی و ساخت خود موفق بوده است.

با این حال بر خلاف RIM-161 SM-3 بلاک 2A، سپر موشکی تاد دست‌کم به صورت تئوری توان مقابله با موشک‌های بالستیک قاره پیما را ندارد. همچنین در مقایسه با RIM-161 SM-3 بلاک 2A، موشک‌های تاد برد بسیار کم‌تری دارند و ژاپنی‌ها برای حراست کامل از جزیره، می‌بایست آتش‌بارهای بیشتری خریداری کنند که این امر به معنی افزایش هزینه‌هاست. درحالی که RIM-161 SM-3 بلاک 2A تنها با دو پایگاه پدافندی، می‌تواند از کل ژاپن محافظت کند. همچنین از آنجا که ژاپن پیشتر نیز کاربر استاندارد 3 بوده است، پس با این سامانه آشنایی دارد و نیازی به آموزش جداگانه خدمه برای آن ندارد.

ژاپن همچنین قصد دارد سامانه‌های پدافند پاد بالستیک آمریکایی MIM-104F پاتریوت پک-3 (Patriot PAC-3) خود را به استاندارد PAC-3 MSE ارتقا دهد که سبب افزایش برد، سرعت، توان مانور،‌ قابلیت‌ها و کارایی موشک و همچنین دقت آن می‌شود. پاتریوت پک-3 آخرین لایه پدافند پاد بالستیک ژاپن است و اگر موشکی بتواند از سد سپر موشکی استاندارد 3 عبور کند، در نهایت با پاتریوت پک 3 روبرو می‌شود. پس بهتر است آخرین خط دفاعی از سپر موشکی چندلایه را تا آن‌جا که ممکن است مستحکم کرد.

تا به اینجا درباره سپر موشکی پاد بالستیک صحبت شد. نکته جالب‌تر اینجاست که ژاپن به تازگی خرید موشک‌های پدافند هوایی آمریکایی ریم-174 استاندارد ائی‌رم (RIM-174 Standard ERAM) که با نام استاندارد 6 یا SM-6 نیز شناخته می‌شود را در نظر گرفته است. این موشک‌ها نیز در همان پرتابگر عمودی مارک 41  ایجیس اشور جای گرفته و نقش ضد کروز را بر عهده دارند. بدین ترتیب ایجیس اشور ژاپن ضمن حفاظت از خاک ژاپن در برابر موشک‌های بالستیک، در برابر موشک‌های کروز نیز ژاپن محافظت می‌کند. چین و روسیه هر دو دارای موشک‌های کروز دوربرد با برد بیش از هزار کیلومتر هستند و استاندارد 6 می‌تواند آن‌ها را رهگیری و سرنگون کند.

شکار هر نوع هواگرد دیگری و همچنین موشک‌های بالستیک نیز در دستور کار موشک استاندارد 6 قرار دارد. این موشک همچنین توان درگیری با اهداف شناور همچون کشتی‌های دشمن را نیز دارد. استاندارد 6 از سال 2013 وارد خدمت شد. برد این موشک علیه اهداف گوناگون می‌تواند تا 500 کیلومتر باشد که آن را به دوربرترین موشک پدافند هوایی عملیاتی در دنیا تبدیل کرده است و اصطلاحا به آن موشک پدافند هوایی فرا افق می‌گویند. ویژگی‌های فنی و انعظاف پذیری عملیاتی استاندارد 6 سبب شده که بتوان عنوان برترین موشک پدافند هوایی ساخته شده تا به امروز را به آن اختصاص داد.