آشنایی با هواپیمای مسافربری سقوط کرده ATR 72 هواپیمایی آسمان

متاسفانه صبح امروز خبر سقوط هواپیمای مسافربری ATR 72 هواپیمایی آسمان مردم ایران را بار دیگر عزادار کرد. در این مقاله قصد داریم به معرفی هواپیمای سقوط کرده بپردازیم.

هواپیمای مسافربری ATR 72 هواپیمایی آسمان صبح امروز از فرودگاه مهرآباد برخاست،‌ اما متاسفانه به مقصد نرسید و در راه به دلیل برخورد با کوه دنا، هواپیما دچار سانحه شد و سرنشینان آن جان باختند. هواپیمای سقوط کرده مدل ATR 72-212 بود که عضوی از خانوده هواپیماهای مسافربری کوچک ATR 72 است. ATR 72 اولین پروازش را در سال 1988 انجام داد و حاصل تکامل و توسعه ATR 42 است؛ ATR 42 نیز اولین پروازش را در سال 1984 انجام داد.

ATR 72 برای پرواز در مسافت‌های کوتاه (زیر 1500 کیلومتر) توسط کمپانی هواپیماسازی فرانسوی-ایتالیایی ATR طراحی شده است. کمپانی سازنده این هواپیما حاصل یک مشارکت انتفاعی بین ایرباس (Airbus) فرانسه و لئوناردو اس.پی.ای (Leonardo S.p.A) ایتالیا است که هر دو از بزرگترین کمپانی‌های هوانوردی دنیا هستند. تولید ATR 72 از سال 1988 آغاز و تا اواخر سال 2017 میلادی 944 فروند از آن ساخته و در 18 شرکت هوایی از روسیه، آسیا، اروپای غربی، ایالات متحده آمریکا، آمریکای لاتین، ایران و… فعال هستند. نیروی هوایی ایتالیا، نیروی هوایی تایلند، نیروی دریایی پاکستان و نیروی دریایی ترکیه نیز از جمله کاربران نظامی این هواپیما به شمار می‌روند.

ATR 72-212 هواپیمایی آسمان که صبح امروز سقوط کرد، اولین پروازش را در 26 اکتبر 1993 (4 آبان 1372) انجام داد و با 24 سال و 3 ماه عمر،‌ هواپیمایی پیر و فرسوده بود. این هواپیما در تاریخ 12 دسامبر 1993 (21 آذر 1372) به هواپیمایی آسمان تحویل داده شد و این شرکت اولین و تنها کاربر آن بوده است. شماره دم این هواپیما EP-ATS و نام آن خرمشهر است. به گفته خبرگزاری فارس به نقل از یک منبع آگاه، EP-ATS چند سال در فرودگاه شیراز زمین‌گیر بود و پس از تعمیر و اورهال، به تازگی به پرواز درآمده بود. در حال حاضر هواپیمایی آسمان مجموعا 5 فروند ATR 72 عملیاتی و 4 فروند غیر عملیاتی دارد. ایران ایر نیز هم‌اکنون 8 فروند ATR 72-600 دارد که همگی ساخت سال 2017 هستند. ایران ایر قرار است مجموعا 40 فروند از این هواپیماها را خریداری کند.

نمونه ATR 72-212 اولین پروازش را در سال 1992 انجام داد و از جمله ارتقاهای آن نسبت به نمونه‌های پیشین می‌توان به استفاده از سیستم‌های الکترونیکی جدید، کابین شیشه‌ای خلبان و استفاده از موتورهای قوی‌تر و جدیدتر PW127 ساخت شعبه کانادایی از کمپانی هوافضای آمریکایی پرت اند ویتنی (Pratt & Whitney) اشاره کرد؛ این کمپانی یکی از بزرگترین سازندگان موتور هواپیما در دنیاست. این هواپیما دو موتوره است و هر موتور PW127 آن بیش از 2750 شفت اسب بخار توان دارد. این موتورها عضوی از خانواده موتورهای توربوپراپ PW100 هستند. ATR 72 می‌تواند تنها با یکی از این موتورها نیز پرواز کرده و فرود آید که البته این کار مشروط به داشتن موتورهای سالم است. اما EP-ATS هواپیمای پیری به شمار می‌رفت و پیشتر نیز چندین بار موتورهایش دچار مشکل شده بودند.

نکته بسیار مهمی که درباره موتور این هواپیما باید به آن توجه داشت این است که موتور PW127 یک موتور توربوپراپ است. متاسفانه بسیاری فکر می‌کنند تمامی هواپیماهایی که پروانه (ملخ) داشته باشند، مشابه هواپیماهای قدیمی جنگ جهانی اول و دوم هستند، در حالی که این چنین نیست. هواپیماهای ملخی قدیمی موتور پیستونی داشتند، حال آنکه هواپیماهای ملخی جدید دارای موتور توربوپراپ هستند. توربوپراپ عضوی از خانواده موتورهای جت است. در موتور توربوپراپ شاهد ساختاری مشابه دیگر موتورهای جت هستیم، یعنی موتور دارای کمپرسور برای فشرده کردن هوا، محفظه احتراق و توربین برای ادامه کار موتور است، با این تفاوت که در موتور توربوپراپ نیروی تولیدی صرف چرخاندن پروانه می‌شود و پروانه رانش تولید می‌کند. اما در موتورهای ملخی قدیمی، موتور پیستونی نیروی لازم برای چرخش ملخ را فراهم می‌کردند.

موتورهای توربوپراپ اعتمادپذیری بالایی داشته و در سرعت‌های زیر 725 کیلومتر بر ساعت بسیار پربازده‌تر از موتورهای توربوفن هستند. هواپیماهای نظامی و غیرنظامی مدرن و موفق بسیاری از موتورهای توربوپراپ استفاده می‌کنند. هواپیمای ترابری آمریکایی سی-130 هرکیولیس (C-130 Hercules) که به عنوان موفق‌ترین و برترین هواپیمای نظامی ساخته شده در تاریخ و یکی از اعتمادپذیرترین هواپیماهای دنیا از آن یاد می‌شود، یکی از سرشناس‌ترین هواپیماهایی است که موتور توربوپراپ دارد. هواپیمای ترابری راهبردی جدید اروپایی A400M اطلس (Atlas)، هواپیمای مسافربری سوئدی ساب 2000، سسنا 441، آنتونوف An-70 اوکراینی، ایلوشین Il-114 روسی و… نیز تنها چند مثال دیگر از هواپیماهای فعال و امروزی دارای موتور توربوپراپ هستند.

ATR 72-212 هواپیمایی نسبتا کوچک است و برد پروازی آن با بیشینه تعداد مسافر و بیشینه مقدار بار و سوخت، 1500 کیلومتر است. این هواپیما 27.166 متر درازا و 7.85 متر ارتفاع دارد. دهانه بال آن،‌ یعنی فاصله بین دو سر بال‌ها از یکدیگر، نیز 27.050 متر است. وزن خود هواپیما 12.450 تن، وزن بار قابل حمل آن 7 تن و بیشینه وزن آن هنگام برخاستن نیز 22 تن است. سرعت پیمایش این هواپیما در حالت بارگزاری 95 درصد نیز 520 کیلومتر بر ساعت و ارتفاع پروازی آن نیز 7620 متر است. ATR 72-212 درون سالن خود دارای 66 صندلی است که 64 صندلی برای مسافران و 2 صندلی برای خدمه پروازی است. درون کابین خلبان نیز 2 صندلی دارد که برای خلبان و کمک خلبان هستند.

ATR 72 هواپیمای ایمن و اعتمادپذیری است و از کم سانحه‌ترین هواپیماها به شمار می‌رود. این هواپیما می‌تواند در باندهای کوتاه نشست و برخاست کرده و در زمین‌های خاکی و حتی در شرایط اضطراری روی آب نیز فرود آید! در جریان سقوط امروز مشخص نیست نقص فنی عامل سقوط بوده و یا شرایط جوی و فرودگاه یاسوج مقصر هستند. هنوز برای نتیجه گیری زود است و باید صبر کرد تا جعبه سیاه هواپیما پیدا و بررسی‌های لازم انجام شود. با این حال می‌توان گفت به احتمال زیاد اشتباه در ناوبری عامل این حادثه بوده است. البته گفتن این نکته نیز خالی از لطف نیست که هواپیماهای ATR 72 دارای دو رادار هستند که یکی برای جلوگیری از برخورد هوایی با دیگر هواگردها و دیگری رادار هواشناسی است که البته این رادار هواشناسی می‌تواند برای پویش و کشف پدیده‌های زمین همچون کوه نیز استفاده شود تا بدین ترتیب از برخورد با آن جلوگیری شود. با این حال همچنان مشخص نیست وضعیت رادارهای هواپیمای EP-ATS چه بوده و همانطور که پیشتر گفته شد همچنان برای نتیجه گیری زود است.

ناگفته نماند ATR 72 در حال حاضر تنها یک رقیب دارد و آن نیز هواپیمای مسافربری دش 8 (Dash 8) ساخت کانادا است که این هواپیما نیز دو موتور توربوپراپ از خانواده موتورهای PW100 است. دش 8 اولین پرواز خود را در سال 1983 و از همان سال تولیدش آغاز شد. تا اواخر سال 2017 میلادی، 1242 فروند دش 8 در نمونه‌های متختلف تولید و تحویل مشتریان داده شد.