اخیرا از ژاپن خبر رسیده که منبع عظیمی از مواد معدنی کمیاب در یکی از جزایر این کشور پیدا شده است؛ این مواد در ساخت محصولات تکنولوژیی کاربرد فراوانی دارند و برخی از آنها به معنای واقعی کلمه نادر هستند.
به صورت کلی مواد معدنی کمیاب در ساخت محصولاتی چون باتری تلفنهای هوشمند، خودروهای الکتریکی و بسیاری دیگر از وسایل ارزشمند و پراستفاده کاربرد دارند و بنا به تعریفهای موجود، این مواد جز 17 عنصر فلزی کمیابی هستند که در جدول تناوبی، ردیف اول قسمت انتهایی جدول را به همراه دو عنصر دیگر پر کردهاند.
دلیل استفاده از لفظ کمیاب هم گستردگی شدید این مواد در سراسر جهان بوده و در حالی که مقادیر قابلتوجهی از این فلزات در پوسته زمین وجود دارد، کشف حجم زیادی از عناصر در یک مکان مشخص بسیار اتفاق نادری است و از طرف دیگر، استخراج این مواد معدنی کمیاب از زمین هم سختیهای خاص خود را دارد.
در همین رابطه، محققان ژاپنی به تازگی خبر از پیدا شدن یک گنجینه باارزش از مقادیر زیادی مواد کمیاب معدنی دادهاند که در یکی از ساحلهای این کشور قرار گرفته است؛ به طور دقیقتر گفته شده که این معدن تقریبا 16 میلیون تن فلزات گرانبها و کمیاب را در خود دارد.
انقلابی تکنولوژیکی با کشف مواد معدنی کمیاب در ژاپن
جالب است بدانیم که بخش زیادی از نیاز جهان به مواد معدنی کمیاب موردنظر از طریق منابع چین و با قیمت تعیینشده از طرف این کشور تامین میشود و در سراسر سیاره مکانهای زیادی برای استخراج این عناصر به روشی که صرفه اقتصادی داشته باشد، وجود ندارد.
ژاپن هم به عنوان یک غول تکنولوژیکی در این زمینه به چین وابسته است، اما گفته شده که کشف معدن جدید در ساحل ژاپن، در آینده نزدیک معادلات بازار صنایع الکترونیکی را به میزان قابلتوجهی تغییر خواهد داد.
در مقاله مربوط به کشف اخیر که در ژورنال “Nature” منتشر شده، محققان اعلام کردهاند که منابع مواد معدنی کمیاب موردنظر پس از شروع بهرهبرداری تا قرنها نیاز بشریت به چنین عناصر نادری را تامین خواهند کرد؛ به عنوان مثال گفته شده که عنصر ایتریم (Y) موجود در معدن نیاز جهان را تا 780 سال تامین میکند و منابع یافت شده عناصر کمیابی مانند دیسپروزیم (Dy)، اروپیم (Eu) و تربیم (Tb) هم به ترتیب تا 730، 620 و 420 سال تمام نخواهند شد.
محل قرارگیری گنجینه جدید جزیره مینامیتوری (Minamitori) در 1,850 کیلومتری جنوب شرقی توکیو بوده و تمامی مواد کمیاب آن کاملا متعلق به کشور ژاپن است. بسیاری از متخصصان هم تایید کردهاند که کشف معدن در این جزیره برگ برنده بسیار ارزشمندی برای ژاپن خواهد بود.
ژاپن از زمانی که مقامات چینی در جریان مجادلهای برای مالکیت تعدادی از جزایر منطقه، انتقال محمولههای عناصر موردنظر را به همسایهاش متوقف کردند، به صورت گسترده در تلاش بوده تا در این حوزه به خودکفایی برسد و وابستگی به چین را از بین ببرد.
در زمانهای دیگر هم چین از منابع کشورش به عنوان اهرمی برای فشار اقتصادی به کشورهای دیگر استفاده کرده و حتی مجادلهها را به نهادهایی مانند سازمان تجارت جهانی کشانده است.
فرآیند شکلگیری مواد معدنی کمیاب
عناصر کمیاب معدنی در فعالیتهای آتشفشانی به وجود میآیند، اما دانشمندان اعلام کردهاند که اکثر منابع معدنی کمیاب زمین پیش از آنکه سیاره شکل بگیرد، از طریق انفجار یک ابرنواختر به وجود آمدهاند و به لایه زیرین پوسته زمین که گوشته نام دارد، وارد شدهاند.
فعالیتهای صفحات تکتونیکی زمین در تاریخ 4 میلیارد ساله سیاره باعث شده تا این عناصر کمیاب راه خود را به پوسته زمین پیدا کنند و از طرف دیگر، فرآیند فرسایشی که با خرد کردن سنگها، آنها را به مواد رسوبی تبدیل میکند، منابع موردنظر از این مواد را در سطح سیاره گسترده کرده است.
در حال حاضر متخصصان گفتهاند که تنها مانع موجود بر سر راه بهرهبرداری ژاپن از منابع کشفشده و حکمرانی بر بازار جهانی این عناصر نادر، چالشهای مربوط به استخراج مواد از زمین است. یوتارو تاکایا (Yutaro Takaya) سرپرست تیم تحقیقاتی کشف اخیر گفته که پروسههای استخراج چنین منابعی بسیار پرهزینه هستند و در حال حاضر باید تحقیقات بیشتری برای پیدا کردن ارزانترین راه ممکن برای بهرهبرداری انجام شود.
برآورد میشود که تا سالها و حتی قرنهای آینده، مواد معدنی کمیاب یکی از اصلیترین فاکتورها در توسعه تکنولوژی باشند و همانطور که اشاره شد، انتظار میرود که پس از دست به کار شدن ژاپنیها و عملیاتی شدن پروژه بهرهبرداری از معادن جزیره مینامیتوری، کشورهایی مانند آمریکا و چین که در ساخت محصولات الکترونیکی جهان نقشی اساسی دارند، تسلیم شرایط اقتصادی مورد تایید ژاپنیها شوند.