فلات شرقی جنوبگان چنان سرد است که در ذهن دانشمندان هم نمی‌گنجید!

تابستان در پایگاه «وستوک» جنوبگان، معنایی ندارد و همچنان سرمای جانسوزی در آنجا حکمفرماست؛ اما داده‌های تازه نشان می‌دهد که میزان برودت هوا در ارتفاعات فلات شرقی جنوبگان ورای تصور پیشین است.

اگرچه دانشمندان پیش‌تر هم پایین‌ترین دمای کره زمین را در پشته‌های یخی فلات شرقی جنوبگان و نزدیکی‌های قطب جنوب به ثبت رسانده بودند؛ اما با این وجود از شدت کاهش دما در این مناطق شگفت زده شده‌اند.

در سال 2013 با آنالیز داده‌های ماهواره‌ای مشخص شد که دمای هوا در حد فاصل بلندی‌های دُم آرگوس (Dome Argus) و دُم فوجی (Dome Fuji) واقع در فلات شرقی جنوبگان ، می‌تواند تا منفی 93 درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا کند. این در حالی است که میانگین دمای هوا در زمستان تاریک و پوشیده از یخ جنوبگان، حدود منفی 34.4 درجه سانتی‌گراد است. اما تازه‌ترین آنالیزها از آن حکایت دارند که تحت شرایط خاصی، دمای این مناطق به نزدیکی منفی 100 درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد که احتمالا نهایت سرمای قابل وصول در کره زمین است.

شیوه سنجش دما در فلات شرقی جنوبگان

برای رسیدن به چنین نتیجه‌ای، دانشمندان اقدام به آنالیز داده‌های جمع‌آوری شده طی ماه‌های جولای تا آگوست در حد فاصل سال‌های 2004 تا 2016 کرده و این دمای رکوردشکن را در منطقه کوچکی از فلات شرقی جنوبگان که دارای ورقه‌های یخی به ارتفاع 3800 متر است، اندازه‌گیری کردند.

اما در چه شرایطی دما به منفی 100 درجه سانتی‌گراد می‌رسد؟ در گزارش انتشار یافته اینطور عنوان شده است که چنانچه زمستان قطبی به درازا بکشد و با دوره‌های طولانی مدت هوای صاف و باد ملایم توام شود، این شرایط سبب سرد شدن برف موجود در سطح و کاهش هرچه بیشتر دما خواهد شد.

هم در سال 2013 و هم در این مطالعه جدید، فرآیند کالیبره کردن سنجش ماهواره‌ای با کمک داده‌های جمع‌آوری شده از ایستگاه هواشناسی واقع در جنوبگان، انجام گرفت. اما این‌بار محققان رویکردی تازه‌ای را در قبال داده‌های حاصل از ایستگاه زمینی در پیش گرفتند و فاکتور خشکی اتمسفر را نیز وارد محاسبات خود کردند؛ زیرا هر چه هوا خشک‌تر باشد، برف سریع‌تر سرد می‌شود. این به‌روزرسانی محاسباتی، موجب شد که فرآیند سنجش برودت هوا در فلات شرقی جنوبگان با دقت به مراتب بیشتری صورت بگیرد.

همان‌طور که اشاره شد، این منطقه پیش‌تر نیز به عنوان سردترین نقطه کره زمین شناخته شده بود؛ اما اکنون می‌دانیم که دما در آنجا می‌تواند تا 5 درجه سانتی‌گراد بیش از آنچه که انتظار می‌رفت کاهش پیدا کند، البته در صورتی که شرایط جوی برای چندین روز متوالی بسیار سرد و به شدت خشک باشد.

اینکه چرا گفته می‌شود رسیدن دما به پایین‌تر از این حد در کره زمین غیر ممکن است را «تد اسکامبوس» محقق ارشد «مرکز ملی داده‌های برف و یخ» از دانشگاه کلرادو اینگونه توضیح می‌دهد:

تداوم شرایطی که موجب پدید آمدن سرمایی تا این حد افراطی می‌شود، حد و مرزی دارد. میزان گرمایی هم که اتمسفر می‌تواند از دست بدهد، حد و مرزی دارد؛ چرا که در مناطقی با این دمای پایین، عملا هیچ بخار آبی وجود نخواهد داشت تا عمل انتقال حرارت از سطوح را به انجام برساند.