داروی بیهوشی روی گیاهان هم اثر می‌کند!

محققان با آزمایش چند نوع داروی بیهوشی روی برخی گیاهان گوشت‌خوار و گل قهر و آشتی، دریافتند که این گیاهان نیز همانند انسان و حیوانات، تحت تاثیر چنین داروهایی قرار گرفته و هوشیاری خود را از دست می‌دهند.

گستره وسیعی از ترکیبات شیمیایی وجود دارند که می‌توانند به عنوان داروی بیهوشی یا بی‌حسی مورد استفاده قرار بگیرند، اما اینکه چگونه چنین ترکیباتی باعث از بین رفتن هوشیاری یا کاهش ادراک حسی افراد می‌شوند هنوز مبهم است. البته نقش این داروها تنها در تسکین درد انسان‌ها و حیوانات خلاصه نمی‌شود و ابهام موضوع هنگامی بیشتر خواهد شد که بدانیم گیاهان هم تحت تاثیر این ترکیبات قرار می‌گیرند.

استفاده از مواد گیاهی برای رهایی از درد، پیشینه‌ای طولانی دارد و به گذشته‌های دور بازمی‌گردد؛ اما علم هوشبری مدرن از اواسط قرن نوزدهم میلادی ریشه دواند، یعنی زمانی که پزشکان تجویز دی اتیل اتر (diethyl ether) به بیماران در جریان عمل‌های جراحی را آغاز کردند.

چند دهه به طول انجامید تا دانشمندان دریابند که گیاهان نیز به نحو مشابهی تحت تاثیر اتر قرار می‌گیرند. در همین راستا یک فیزیولوژیست فرانسوی به نام «کلود برنارد» این‌چنین نتیجه‌گیری کرد که بین گیاهان و جانوران، اشتراکی از حیث ماهیت بیولوژیکی وجود دارد که در حضور داروی بیهوشی یا بی حسی مختل می‌شود. با گذشت یک و نیم دهه از آن دوران، دانشمندان با قرار دادن گیاهان در معرض این نوع ترکیبات شیمیایی، همچنان در پی یافتن این وجه اشتراک هستند.

نحوه اثر داروی بیهوشی روی گیاهان

محققان ژاپنی و اروپایی در یک مطالعه‌ی تازه، تعدادی از گیاهانی که پدیده واکنش سریع گیاهی (حرکت اندام گیاه در کسری از ثانیه ناشی از یک محرک خارجی) در آن‌ها دیده می‌شد را در معرض برخی انواع داروی بیهوشی قرار دادند تا تاثیر این ترکیبات شیمیایی را روی آن‌ها بسنجند.

در حالت طبیعی، چنانچه گل قهر و آشتی یا گیاه حساس (sensitive plant) با نام علمی Mimosa pudica را لمس کنیم، برگ‌های آن به سرعت بسته می‌شوند؛ اما در آزمایش‌های انجام شده، این گیاه پس از آغشته شدن برگ‌هایش به دی اتیل اتر، قدرت واکنشی خود را از دست داد و کاملا بدون حرکت شد. در واقع 7 ساعت به طول انجامید تا این واکنش سریع گیاهی دوباره به حالت نرمال بازگردد. در آزمایشی جداگانه با محلول لیدوکائین نیز، بی حرکت شدن برگ‌های گیاه حساس مشاهده شد.

گیاه ونوس حشره‌خوار (Dionaea muscipula) نیز پس از اینکه در معرض دی اتیل اتر قرار گرفت، توانایی بستن ساختار چنگگ مانند خود و به دام انداختن حشرات را از دست داد؛ البته مکانیسم حرکتی آن پس از 15 دقیقه دوباره به کار افتاد. دانشمندان از دست رفتن توان حرکتی در دیگر گیاه گوشت‌خوار با نام علمی Drosera capensis را هم مشاهده کردند. این گیاه با شاخک‌های چسبناکی که روی برگ‌های خود دارد، اقدام به شکار طعمه می‌کند؛ اما اتر سبب بی حرکت شدن اندام گیاه شد.

برای توضیح ماجرا، این فرضیه ارائه شده است که ترکیبات شیمیایی بی‌حس کننده، در پتانسل عمل غشاهای سلولی اختلال ایجاد می‌کنند و از تکانه‌های الکتریکی که در عملکرد صحیح سیستم‌های بیولوژیکی نقش دارند، جلوگیری به عمل می‌آورند. به عقیده‌ی دانشمندان، بیوالکتریسیته و پتانسیل عمل نه تنها اندام‌های جانوری را به حرکت درمی‌آورند؛ بلکه در گیاهان نیز همین نقش را ایفا می‌کنند. موضوعی که می‌تواند درک ما از منشا حرکات گیاهی و رفتارهای وابسته به ادراک و هوشیاری در گیاهان را به سطح تازه‌ای ارتقا دهد.

همچنین محققان تصور می‌کنند که با توجه به بروز واکنش مشابه در گیاهان و جانوران نسبت به این ترکیبات شیمیایی، شاید بتوان گیاهان را به عنوان مدلی برای انجام تحقیقات بیشتر درباره اثرات داروهای بیهوشی روی انسان مورد استفاده قرار داد. نتایج این مطالعه در مجله Annals of Botany به چاپ رسیده است.