گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
سیل در ایران خسارات و تلفات زیادی بر جای گذاشت. اما شایعه‌های بسیاری درباره بارش شدید باران و وقوع سیل به راه افتاده که از جمله آن‌ها می‌توان به تغییر اقلیم و نقش بارورسازی ابرها و پروژه هارپ در این حادثه اشاره کرد. آیا این شایعات واقعیت دارند؟
سال 1398 اصلا خوب شروع نشد و وقوع غیر منتظره سیل در برخی استان‌های کشور تاکنون بیش از 40 کشته و کلی خسارت بر جای گذاشته است. در ابتدا بارش شدید و عجیب باران در استان‌های شمالی کشور باعث وقوع سیل در استان‌های مازندران و گلستان شد و سپس سیل به استان‌های دیگر از جمله فارس، لرستان و خوزستان رسید و شاهد بیشترین خسارت و تلفات در شیراز بودیم.
البته هنوز هم خطر سیل برطرف نشده و بیشتر استان‌های کشور از جمله پایتخت در معرض خطر هستند و هواشناسی هشدار وقوع سیل و بارش‌های شدید و جاری شدن سیلاب را داده است.
حسن روحانی، رئیس جمهور کشور در رابطه با وقوع سیل در ایران گفت در سال‌های قبل هم گاهی در برخی از استان‌ها شاهد مشکل سیل بودیم، اما این که یک مرتبه حدود 25 استان کشور درگیر آن شوند بی سابقه بوده است. وی افزود شرایط امسال ظاهرا شرایط ترسالی است و به جای ده سالی که شاهد خشکسالی بودیم، در شرایط ترسالی میزان بارش یک مرتبه افزایش چشمگیری می‌یابد.
رئیس کل دادگستری استان فارس هم گفت حادثه سیل روز دوشنبه در شیراز در دستور رسیدگی ویژه قرار دارد. با وجود این که سازمان هواشناسی از یک هفته پیش هشدارهای لازم در خصوص بارش شدید باران را اعلام کرده بود، اما مسئولان در حوزه شهرداری اقدامات پیشگیرانه لازم در خصوص لایروبی رودخانه مجاور دروازه قرآن و مهار سیلاب ناشی از بارندگی را انجام ندادند.
اما پس از وقوع سیل و بارش‌های شدید باران در سراسر کشور، بسیاری از افراد مسئول و غیر مسئول درباره علت جاری شدن سیل در ایران اظهار نظر کردند که بسیاری از آن‌ها درست نبود. طبق معمول، بازار شایعه‌ها نیز داغ شد و مواردی چون نقش داشتن پروژه هارپ یا بارورسازی ابرها سروصدای زیادی به خصوص در فضای مجازی به پا کرده است.
در همین رابطه، یک اقلیم شناس به نام ناصر کرمی، یادداشتی را در دویچه وله منتشر کرده و توضیحاتی را درباره سیل در ایران و شایعه‌های پیرامون آن ارائه داده است که در ادامه به بررسی این توضیحات می‌پردازیم:
سیل در ایران ؛ پروژه هاپ ؟ بارورسازی ابرها یا…؟
و اما پاسخ درست…
1. سیل گلستان، پدیده‌ای غیر معمول و اتفاقی است و نشانه‌ای از تکرار منظم و دوره‌ای وقوع آن وجود ندارد. آخرین بار در سال 1336 بارشی نزدیک به این مقدار در این منطقه رخ داده است و البته در دوره‌های تاریخی مختلف نشانه‌های وقوع سیل‌های شدید در این ناحیه دیده می‌شود. اما سیل اخیر یک رویداد بی همتا بوده است.
2. سیل جنوب غرب کشور نیز از نظر حجم بارش یک سختار اقلیمی است؛ یعنی پدیده‌ای غیر نرمال و اتفاقی است. با وجود این، در ماه گذشته بارشی بیش از این هم در استان‌های خوزستان و لرستان اتفاق افتاده بود که آن بارش در همه دوران ثبت رکوردهای اقلیمی ایران بی همتا بود.
3. سه سختار (اکستریم) اقلیمی در دو نقطه با فاصله حدود 1500 کیلومتر از یکدیگر مشاهده شده است. این سیل‌ها در یک ماه در جنوب غرب و همزمان در شمال شرق رخ داده‌اند و دوره برگشت آن‌ها می‌تواند 70 ساله یا بیشتر باشد.
4. آیا وقوع چندین سیل غیر منتظره در ایران می‌تواند نشان‌دهنده تغییر اقلیم باشد؟ خیر. هیچ رخداد منفردی نمی‌تواند نشانه تغییر اقلیم باشد، اما تکرار این رخدادها می‌تواند فرض تغییر اقلیم را تقویت کند. اساسا افزایش تعداد، شدت، مدت و وسعت سختارهای اقلیمی یکی از اصلی‌ترین پیامدهای تغییر اقلیم است. بنابراین فعلا باید با احتیاط درباره تغییر اقلیم در ایران صحبت کرد.
5. آیا پس از دو دهه خشکسالی، دوره ترسالی فرا رسیده است؟ همان‌طور که گفته شد هیچ رخداد منفرد و همچنین هیچ بیلان بارش سالانه‌ای نشانگر آغاز یا پایان دوران اقلیمی نیست. با یک یا دو سال بارش یا عدم بارش نمی‌توان گفت دوره‌ای آغاز شده یا به پایان رسیده است.
6. آیا با وقوع سیل نوروزی در ایران می‌توان به این نتیجه رسید که نوبت به چند سال ترسالی رسیده است؟ نکته اینجاست که چنین الگوهای قطعی از وضعیت بارش در ایران وجود ندارد و هیچکس نمی‌تواند با قطعیت بگوید دوره ترسالی فرا رسیده است. دوره‌های اقلیمی هیچوقت چنین نظم دقیقی نداشته‌اند. البته توالی خشکسالی-نرمالی-ترسالی قابل معدل‌گیری است، اما این معدل‌گیری‌ها فقط به کار تحلیل چشم‌انداز می‌آیند و نمی‌توانند مبنای پیش‌بینی آینده باشند.
7. گفته می‌شود طبق آمارهای هفتاد ساله بارش در ایران، شیب کاهش بارش‌ها به گونه‌ای نیست که بتوان از خشکیدگی و گرم‌تر شدن ایران صحبت کرد و این سیل‌ها هم نشانه ضرورت احتیاط برای سخن گفتن در این باره است. اقلیم‌شناسان می‌گویند گذشته چراغ راه آینده نیست. به عنوان مثال، در میانگین 50 ساله ایران کمی خشک شده و در میانگین 30 ساله ایران قطعا خشک‌تر شده است. حال کدام یک را باید مبنا قرار دهیم؟ اقلیم‌شناسی علمی است سرشار از عدم قطعیت.
8. آیا می‌شد وقوع سیل در ایران را پیش‌بینی کرد؟ از چند روز پیش‌تر بله. حتی از دو سه هفته قبل هم می‌شد آن را پیش‌بینی کرد. اما نمی‌توان از الان پیش‌بینی کرد که سال آینده قرار است چنین سیلی در فلان جا بیاید.
9. آیا بارورسازی ابرها در وقوع این بارش‌ها نقش داشته است؟ این شایعه‌ی مبتذلی است که در فضای مجازی به راه افتاده است. همه امکانات بشر برای بارورسازی ضرب در هزار هم بشود باز هم نمی‌تواند این حجم بارش‌ها را ایجاد کند.
10. آیا هارپ در وقوع سیل در ایران نقش داشته است؟ این هم جوک دیگری است که در فضای مجازی دیده می‌شود.
11. آیا جنگل‌زدایی می‌تواند عامل سیل گلستان باشد؟ خیر. اگر بارش با دوره برگشت 10 ساله رخ داده، اما سیل شدتی مشابه سیلی با دوره برگشت 70 ساله می‌داشت، می‌توانستیم نتیجه بگیریم که یک عامل ژئومورفولوژیک در تبدیل بارش به سیل نقش داشته است. اما هم بارش دوره برگشت 70 ساله داشته و هم خود سیل. پس هر چه بوده در آسمان رخ داده است.
12. عامل انسانی چه نقشی در سیل گلستان داشت؟ این موضوع را باید به دو بخش ایجاد سیل و تبدیل آن به پدیده‌ای ویرانگر تفکیک کنیم. بخش قابل توجهی از ویرانگری سیل ناشی از عامل انسانی است. مثل تخریب پوشش گیاهی و رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها. اگر اقتضائات معمول اکولوژیک در مدیریت محیطی چشم‌انداز گلستان رعایت شده بود، سیل می‌توانست کمتر ویرانگر باشد، اما عامل انسانی در وقوع خود سیل نقشی نداشته است.
13. عامل انسانی در سیل شیراز چقدر نقش داشت؟ حادثه دروازه قرآن شیراز اساسا یک اتفاق انسانی است نه یک اکستریم اقلیمی. آن حادثه باید از سوی نهادهای قضایی به عنوان سوءمدیریت تبهکارانه مورد پیگرد قرار بگیرد.
14. آیا می‌توان از وقوع این‌گونه سیل‌ها پیشگیری کرد؟ وقوع سیل به ندرت می‌تواند قابل پیشگیری باشد، اما ویرانگری آن قطعا قابل پیشگیری است. با حفظ پوشش گیاهی و آبخیزداری و روش‌هایی مانند آن می‌توان شدت ویرانگری سیل را کاهش داد و البته با اجرای درست سیاست‌های کاربری زمین می‌توان چشم‌انداز را با سیل انطباق داد.
15. آیا سد می‌تواند عامل وقوع سیل در ایران باشد؟ یکی از کارکردهای سدها ممانعت از وقوع سیل است، اما سدها با دستکاری در نظام هیدرولوژیک طبیعت می‌توانند پیامدهای غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل مهاری داشته باشند.
16. وقوع سیل در ایران چه نکته‌های مثبتی دارد؟ مثلا چه تاثیری در تغذیه آب‌های زیرزمینی می‌گذارد؟ بارش‌های امسال در مجموع امیدوارکننده بودند، اما سیل به طور محدود باعث تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شوند و معمولا به سرعت از دسترس محیط خارج می‌شوند.
17. آیا تغذیه منابع آب به خاطر وقوع بارش‌ها می‌تواند باعث رونق کشاورزی در سال پیش رو باشد؟ در جاهایی که سیل آمده بعید است کشاورزان و دامداران به این راحتی کمر راست کنند، اما در مناطق دیگر قطعا شرایط برای معیشت‌های مرتبط با منابع آب مطلوب خواهد بود.
18. احتمال سیل محدود در برخی مناطق کشور در روزهای آینده هم وجود دارد. بارش‌های رگباری تا اواسط اردیبهشت پیش‌بینی شده است، اما بعید است سیلی مانند سیل گلستان دوباره رخ بدهد.
19. امسال ترسالی شدید بوده و برای سال آینده وضعیت نرمال پیش‌بینی شده است. اگر فرض تغییر اقلیم در ایران و ورود به پسانرمال اقلیمی را قبول کنیم، می‌توانیم بگوییم هیچ مدل قطعی برای پیش‌بینی آینده اقلیم ایران وجود ندارد.
20. بیشتر مدل‌ها می‌گویند خاورمیانه و شمال آفریقا در حال گرم‌تر و خشک‌تر شدن هستند. در سال گذشته در کنفرانس ملی اقلیم‌شناسی ایران هر صد مقاله ارائه شده بر تغییر اقلیم ایران دلالت داشته‌اند. باید چشم‌انداز را در برابر سیل مقاوم کنیم، اما مساله اصلی ایران در سال‌های پیش رو، خشک‌تر و گرم‌تر شدن کشور خواهد بود.
