گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
سه روز پس از سانحه دلخراش سرنگونی پرواز شماره 752 خطوط هوایی اوکراین، مسئولین نظامی کشور اعلام کردند که این هواپیما توسط سامانه پدافندی Tor-M1 پدافند نیروی هوافضای سپاه پاسدارن هدف قرار گرفته است. در این مطلب قصد داریم این سامانه را به شکلی مختصر معرفی کنیم.
پرواز شماره 752 خطوط هوایی اوکراین در ساعت 6:19 صبح 18 دی ماه توسط پدافند نیروی هوافضای سپاه سرنگون شد و متاسفانه تعداد زیادی از هموطنانمان در این حادثه بسیار دردناک و غم انگیز،جان خود را از دست دادند و این مساله واکنش‌های زیادی را در داخل و خارج از کشور به دنبال داشت. سامانه پدافندی که این هواپیما را هدف قرار داد، Tor-M1 نام دارد که در ادامه با آن بیشتر آشنا خواهید شد.
توسعه سامانه پدافندی Tor به دهه 80 میلادی باز می‌گردد. در آن زمان استراتژی اتحاد جماهیر شوروی در برابر ناتو، استفاده از تجهیزات زرهی و مکانیزه در حملات پر تعداد و سریع به خطوط دشمن بود. مشکل اما هواگردهای غربی بودند که می‌توانستند با استفاده از تسلیحات هدایت دقیق خود و پشتبانی از نیروهای روی زمین در حملات شوروی اخلال ایجاد کنند. به همین دلیل شوروی به سامانه‌ای متحرک نیاز داشت که بتواند همراه ستون‌های زرهی حرکت کرده و بدون نیاز به توقف و استقرار طولانی مدت، با سرعت هر چه تمام تر با اهداف متخاصم درگیر شود.
سامانه Tor حاصل همین تفکر بود. این سامانه برای درگیری با اهدافی شامل هواپیماها، بالگردها و تسلیحات هدایت دقیق مانند انواع موشک‌ها در برد کم و ارتفاع متوسط طراحی شده است. به سامانه‌هایی مانند Tor به اختصار TLAR (Transporter-Launcher and Radar) گفته می‌شود. یعنی تمام اجزاء یک سامانه مانند رادار و پرتابگر بر روی یک خودرو قرار گرفته است. این خصوصیت به معنی قابلیت جا به جایی بسیار بالای این سامانه است. بر خلاف سامانه‌های ثابت و یا نیمه متحرک که استقرار و عملیاتی کردن آن‌ها زمان بر است، Tor می تواند در حین حرکت اهداف را شناسایی کرده و تنها چند ثانیه پس از توقف، اقدام به شلیک موشک کند.
سامانه Tor-M1 دارای دو رادار است که یکی برای کشف اهداف و دیگری برای ردگیری و رهگیری اهداف شناسایی شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. رادار اول که یک رادار پالس داپلر با آنتن سهموی که در بالای خودرو قرار گرفته است. رادار درگیری در جلوی خودرو قرار گرفته است و این رادار دارای آنتن آرایه فازی است. پرتابگر سامانه در بین این دو رادار قرار دارد و حاوی 8 موشک است که به صورت عمودی پرتاب می‌شوند. این خصوصیت به سامانه Tor-M1 امکان می‌دهد که با چندین هدف که از جهات مختلف در حال نزدیک شدن هستند، درگیر شود.
برخورداری از آنتن آرایه فازی و قابلیت MTI به معنی مقاومت بالای این سامانه در مقابل اقدامات متقابل الکتریکی است و این سامانه همانطور که در آزمایش‌های مختلف در روسیه نشان داده است، می‌تواند در محیط‌های تحت تاثیر اخلال الکترونیکی شدید به خوبی عمل کند. با توجه به صحبت‌هایی که در مورد ایجاد اخلال بر روی سامانه پدافندی مطرح می‌شود، حتی اگر دشمن بتواند از چنین فاصله زیادی اقدام به جنگ الکترونیک کند (که چنین چیزی اساسا با توجه به قابلیت‌های جنگ الکترونیک آمریکا، بدون نفوذ به عمق خاک ایران امکان پذیر نیست)، این سامانه از مقاومت بالایی در مقابل این اقدامات برخوردار است. به علاوه رادار شناسایی سامانه Tor-M1 از قابلیت تمایز بین اهداف مختلف (هواپیما، بالگرد، تسلیحات که شامل موشک‌های کروز هم می‌شود و اهداف ناشناس) برخوردار است تا بتواند این اهداف را بر اساس خطر اولویت بندی کند. بنابراین اشتباه گرفتن یک هواپیمای مسافربری با یک موشک کروز که دارای سطح مقطع و سرعت متفاوتی هستند منطقی به نظر نمی‌رسد و تنها توضیح می‌تواند وقوع خطای فاحش انسانی باشد.
سامانه Tor-M1 مانند دیگر سامانه‌های هم نسل خود دارای سیستم آنالوگ است و این یعنی امکان هک کردن این سامانه که فاقد سیستم‌های دیجیتال است نیز وجود ندارد. بناراین فرضیه هک شدن سامانه نیز فاقد اعتبار است.
ایران در سال 2005 قراردادی برای خرید 29 سامانه Tor-M1 را با روسیه امضاء رساند و این سامانه‌ها اکنون در اختیار نیروی هوافضا سپاه پاسدارن قرار دارند. جدای از سانحه سرنگونی پرواز 752، سامانه Tor در میدان نبرد عملکرد قابل قبولی را ارائه کرده است. نویسنده نشریه روسی “زرادخانه سرزمین پدری” (Arsenal of the Fatherland)، در مطلبی به این موضوع اشاره کرد که عملکرد سامانه Tor-M2U در سوریه حتی از سامانه مدرن تر پانتسیر هم بهتره بوده است و در حالی که نرخ موفقیت پانتسیر تنها 19 درصد بوده است، این میزان برای Tor M2U در مقابل اهداف مشابه 80 درصد بوده است. گفتنی است که Tor M2U مدل جدیدتر این سامانه است و نسبت به Tor-M1 در خدمت ایران توانایی بیشتری دارد.
سامانه Tor-M1 معمولا در ترکیب با دیگر سامانه‌های پدافندی شوروی/روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و از طریق واحدهای فرماندهی با سامانه‌های ارتفاع پایین نظیر پانتسیر یا اوسا و سامانه‌های ارتفاع بالا مانند S-300 هماهنگ و یکپارچه می‌شود. به همین دلیل می‌توان از این سامانه در ترکیب با دیگر سامانه‌ها و رادارها و در نقش دفاع نقطه‌ای برای حفاظت از مناطق حساس استفاده کرد. در چنین شرایطی هماهنگی با رادارهای دارای برد و ارتفاع شناسایی بالا برای کشف سریع تر و موثر تر اهداف حائز اهمیت است. از آن جایی که این سامانه از اساس برای درگیری سریع با اهداف طراحی شده است، به کارگیری آن در شرایط حساس، مستقل از شبکه پدافندی و در مسیر عبور هواگردهای تجاری می‌تواند منجر به فاجعه‌ای نظیر سرنگونی هواپیمای اوکراینی شود.
