ستاره باستانی که به تازگی توسط دانشمندان کشف شده، تقریبا به اندازه کیهان قدمت دارد و پیدا کردن آن در کهکشان راه شیری و فاصلهای نسبتا نزدیک به زمین اتفاقی شگفتانگیز به حساب میآید.
اخیرا خبر رسیده که یک ستاره باستانی با عمری هماندازه کیهان در کهکشان راه شیری پیدا شده است. ستارههای باستانی ویژگیهای منحصر به فردی دارند که آنها را از اجرام آسمانی دیگر مجزا میکنند؛ بررسیهای انجام شده نشان میدهند که ستاره مورد نظر در نوع خود منحصر به فرد بوده و آنالیز وضعیت آن میتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار دانشمندان قرار دهد.
ستاره باستانی مورد نظر “SMSS J160540.18–144323.1” نام داشته و در دسته غولهای سرخ قرار میگیرد. گفته شده که فاصله این جرم آسمانی از زمین در حدود 35 هزار سال نوری بوده و میزان آهن موجود در آن از هر ستاره دیگری که در کهکشان ما مورد بررسی قرار گرفته، کمتر است.
این کمبود آهن نشان میدهد که ستاره کشف شده یکی از قدیمیترین اجرام آسمانی موجود در کیهان بوده و قدمت آن به بعد مراحل ابتدایی انفجار بیگ بنگ در 13.8 میلیارد سال پیش برمیگردد. توماس نوردلندر (Thomas Nordlander)، ستاره شناسی از دانشگاه ملی استرالیا در این رابطه میگوید که این ستاره احتمالا چند صد میلیون سال پس از بیگ بنگ شکل گرفته و میزان آهن آن تقریبا 1.5 میلیون برابر کمتر از خورشید است.
ویژگیهای ستاره باستانی اخیر
نوردلندر میگوید که مقایسه میزان آهن این ستاره باستانی با آهن خورشید مانند مقایسه یک قطره آب و حجم آب داخل یک استخر المپیک است؛ همانطور که گفتیم این مسئله به تعیین قدمت جرم آسمانی مورد نظر کمک میکند، چرا که در اوایل تشکیل کیهان هیچ عنصر فلزی وجود نداشته و ستارهها از هیدروژن و هلیوم تشکیل میشدند. این ستارهها که با نام ستارههای نسل سوم (Population III) هم شناخته میشوند، فوقالعاده عظیم و داغ بودند و عمر کوتاهی داشتند؛ تاکنون دانشمندان هیچ ستاره نسل سومی را کشف نکردهاند.
ستارهها به صورت کلی با همجوشی هستهای به حیات خود ادامه میدهند و هسته عناصر سبکتر در داخل آنها با هم ترکیب شده تا به عناصر سنگینتر تبدیل شوند. برای ستارههای سبک معمولا هیدروژن به هلیوم مبدل میشود؛ اما محققان باور دارند که در ستارههای بزرگتر مانند جرم آسمانی باستانی تازه کشف شده، همجوشی هستهای تا تشکیل عناصر سنگینتری مانند آهن و سیلیکون ادامه داشته است.
وقتی یک ستاره نسل سوم به مراحل پایانی عمرش میرسد، با انفجار ابرنواختر (supernova) عناصر سنگین داخل خود را به فضای اطراف پخش میکند. این عناصر به هنگام شکلگیری ستارههای جوانتر در داخل آنها گیر میافتند و میتوان عمر یک ستاره را بر اساس میزان عناصر سنگینی که داخل آن هستند، تعیین کرد.
به عنوان مثال، میتوان تشخیص داد که برخلاف ستاره باستانی کشف شده، خورشید منظومه ما چندین نسل بعد از بیگ بنگ شکل گرفته است. از طرف دیگر ستاره “2MASS J18082002–5104378 B” هم پیش از این به عنوان رکورددار مقام کمترین میزان آهن ستارهای در کهکشان راه شیری شناخته میشد، اما پیدا کردن جرم آسمانی باستانی اخیر این رکورد را شکست. این ستاره 12 هزار برابر از خورشید آهن کمتری داشت.
سرگذشت ستارههای کهن
میدانیم که ستارههای نسل سوم عمر بسیار کوتاهی دارند و به همین دلیل، احتمال کشف یک مورد از آنها بسیار بعید است. با این وجود ستارههایی که در نسلهای بعدی شکل گرفتهاند، از طریق میزان عناصری که در آنها قرار گرفته سرگذشت اجرام آسمانی باستانی قبل از خود را به ما منتقل میکنند. در مورد ستاره باستانی تازه کشف شده هم گفته شده که قبل از آن، به احتمال قوی یک ستاره با ابعادی 10 برابر خورشید عناصری را در فضا منتشر کرده که بخشی از آنها در ستاره SMSS J160540.18–144323.1 گیر افتادهاند.
بررسیها نشان میدهند که این ستاره کهنسال هماکنون در حال مرگ بوده و مشغول سوزاندن آخرین ذخایر هیدروژن خود است. رسیدن یک ستاره به حالت غول سرخ نشان دهنده شروع این وضعیت بوده و بعد از اتمام ذخایر مورد نظر، ستاره به همجوشی هلیوم رو میآورد.
دانشمندان قصد دارند تا در ادامه این ستاره باستانی را بیشتر مورد بررسی قرار دهند و تا حد امکان از طریق آن در مورد ستارههای نسل سوم اطلاعات کسب کنند. مقاله اصلی کشف اخیر ستاره شناسان هم در ژورنال “Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” منتشر شده است.