خطرات و جنجال‌های واکسن کرونا ساخت روسیه

به تازگی خبر رسیده که واکسن کرونا ساخت روسیه مراحل اولیه آزمایش را با موفقیت گذرانده، اما متخصصان در رابطه با ایمنی و سلامت این واکسن کووید 19 نگران هستند.

واکسن کرونا ساخت روسیه به تازگی سر و صدای زیادی به پا کرده و در حالی که گفته شده این دارو عجیب و غریب از مراحل اولیه آزمایش سربلند بیرون آمده، دانشمندان با در نظر گرفتن تحقیقات انجام شده برای اثبات ایمنی این واکسن، ابراز نگرانی کرده‌اند.

واکسن کرونا ساخت روسیه

حدودا یک ماه پیش بود که مقامات روسی در مورد ساخت واکسن اسپاتنیک 5 (Sputnik V) برای مقابله با کروناویروس جدید خبر دادند. در جمعه گذشته هم محققان نتایج آزمایش‌های ابتدایی روی واکسن کووید 19 ساخته شده توسط دانشمندان روسی را منتشر کردند. این نتایج مثبت بودند، اما به دلیل کوچک بودن حجم تحقیقات و کم بودن تعداد افراد مورد آزمایش، سایر دانشمندان جهان ایمنی و سلامت داروی مورد نظر را زیر سوال برده‌اند.

نام این واکسن به یاد ماهواره فضایی اسپاتنیک سال 1957 روسیه در دوران شوروی، انتخاب شده و محققان روس از همان ابتدا کارایی واکسن ساخته شده را تضمین کرده بودند. با این حال از آنجایی که ساخت و عرضه واکسن در حالت منطقی و درست خود اصول و قواعد خاصی دارد، دانشمندان جهان غرب نبود اطلاعات کافی در مورد آزمایش اسپاتنیک 5 را نگران کننده توصیف کردند و در مورد استفاده سریع از دارویی که سلامت آن تایید نشده، هشدار دادند.

همان‌طور که انتظار می‌رفت، روسیه در جواب انتقادها و نگرانی‌ها صحبت‌های دیگر دانشمندان را تلاشی برای زیر سوال بردن تحقیقات دانشمندانش اعلام کرد و همچنین، انتشار مقاله‌ای در مورد واکسن کرونا ساخت روسیه در ژورنال “The Lancet” جنجال‌های این ماجرا را بیشتر کرد؛ در این مقاله گفته شده بود که در بدن بیماران دریافت کننده داروی مورد نظر آنتی‌بادی لازم برای مقابله با کووید 19 ساخته شده و این افراد در مراحل اولیه به مشکل سلامتی خاصی دچار نشده‌اند.

جزئیات تحقیقات دانشمندان روس

در مقاله ژورنال The Lancet جزئیات دو آزمایش دانشمندان روسی که در هر کدام 38 داوطلب حضور داشتند، گزارش شده بود. برای هرکدام از دو گروه داوطلبان، واکسن اسپاتنیک 5 در فاصله زمانی 21 روزه تزریق شد و همچنین، هر شخص برای مدت 42 روز پس از انجام آزمایش زیر نظر بود.

داوطلبان همگی بین 18 تا 60 سال بودند و گفته شده که در سه هفته اولیه تزریق واکسن کرونا ساخت روسیه بدن این افراد شروع به ساخت آنتی‌بادی کرده است. در گزارش چاپ شده با استناد به داده‌های مربوط به داوطلبان ادعا شده که اسپاتنیک 5 ایمن و کارآمد بوده و در مبتلایان بالغ و سالم هیچ مشکل سلامتی جدی را به وجود نمی‌آورد.

اما نکته‌های جالبی در مورد این تحقیق وجود دارند؛ به عنوان مثال دو گروه 38 نفره از داوطلبان به هیچ وجه در دنیای تحقیقات علمی و ساخت واکسنی به این مهمی کافی نبوده و در بهترین حالت، تحقیق دانشمندان روسی کوچک در نظر گرفته می‌شود. از طرف دیگر هیچ دارونمایی برای مقایسه با داروی اصلی به کار گرفته نشده بود.

محققان در چنین پژوهش‌هایی با به کار گیری دارونما، تاثیرات روانی مواد مختلف را تحت نظر می‌گیرند؛ معمولا باید داوطلبان به دو گروه تقسیم شده و در حالی که به گروهی از افراد داروی اصلی داده می‌شود، گروه دیگر مواد بی‌تاثیری به اسم دارونما را دریافت می‌کنند تا به این روش اثبات شود که کارایی داروی اصلی تنها به واسطه تاثیر روانی ایجاد شده در بیماران نیست.

دفاع از واکسن کرونا ساخت روسیه

همان‌طور که انتظار میرد، داوطلبان تحقیقات روسیه هیچ دارونمایی دریافت نکردند و تمامی افراد تحت آزمایش می‌دانستند که به بدن آن‌ها ماده‌ای برای درمان بیماری کووید 19 تزریق می‌شود. از طرف دیگر تاثیر دوزهای مختلف و فواصل زمانی گوناگون روی عملکرد واکسن کرونا ساخت روسیه بررسی نشده بود و داوطلبان هم به صورت تصادفی انتخاب نشده بودند.

محققان غیر روسی و صاحب‌نظران سایر کشورهای جهان می‌گویند که برای اثبات کارایی و ایمنی چنین دارویی که برای یک پاندمی جهانی ساخته شده، انجام تحقیقات درازمدت و همچنین به کار گیری دارونما واقعا الزامی است.

محققان روس در گزارش خود اعلام کرده‌اند که 76 شخص تحت آزمایش برای 180 روز تحت نظر خواهند بود و همچنین، هدف این بوده که در فاز سوم آزمایش اسپاتنیک 5، تعداد 40 هزار داوطلب از این واکسن استفاده کنند تا کارایی و ایمنی آن در سطحی بزرگ‌تر مورد بررسی قرار بگیرد. گفته شده که این 40 هزار نفر از گروه‌های سنی مختلف و افرادی با شرایط سلامتی گوناگون خواهند بود.

کیریل دمیتریف (Kirill Dmitriev)، سرمایه‌دار روس که هزینه‌های لازم برای تحقیق روی واکسن کرونا ساخت روسیه را تامین کرده، می‌گوید که مقاله ژورنال The Lancet جواب محکمی به منتقدان دستاورد کشورش است. با این وجود صاحب‌نظران دیگر همچنان نسبت به ادعاهای روسیه محتاط هستند.

تلاشی جهانی برای ساخت واکسن کرونا

نائور بارزیف (Naor Bar-Zeev) از دانشگاه جانز هاپکینز یکی از این منتقدان بوده که در بهترین حالت مقاله دانشمندان روسی را انگیزه‌بخش اما کوچک توصیف می‌کند. طبق باور این محقق یکی از مشکلات تلاش اخیر روسیه برای مقابله با پاندمی کووید 19 ارائه نکردن اطلاعات خاصی در مورد افراد مسن‌تر در میان داوطلبان است. گفته شده که چنین افرادی در سطحی جهانی بیشتر از بقیه نسبت به ویروس کرونا آسیب‌پذیر هستند و در هر نوع تحقیقی برای داروی ضد کووید 19 باید توجه ویژه‌ای به افراد مورد نظر داشته باشیم.

بارزیف می‌گوید که اثبات ایمنی و سلامت واکسن نه تنها برای قبولی داروی ساخته شده در جامعه علمی مهم بوده، بلکه برای کسب اعتماد عموم مردم چنین مسئله‌ای باید کاملا جدی گرفته شود. این واکسن هم‌اکنون به افراد سالم زیادی تزریق شده و روسیه قصد دارد تا بعد از فاز سوم آزمایش‌ها اسپاتنیک 5 را به تمامی ساکنان کشورش عرضه کند؛ چنین مسئله‌ای اهمیت سلامت واکسن را چند برابر می‌کند.

پاندمی کرونا یکی از بی‌سابقه‌ترین اتفاقاتی بوده که باعث به تکاپو افتادن سرمایه‌گذاران و دانشمندان برای ساخت دارویی شده که بتواند هرچه زودتر جلوی این همه‌گیری را گرفته و جان میلیون‌ها نفر را نجات دهد. به عنوان مثال اخیرا دولت آمریکا به ایالت‌های خود اعلام کرده که برای استفاده از یک واکسن احتمالی کووید 19 دو روز قبل از انتخابات ریاست جمهوری در ماه نوامبر آماده باشند.

چنین مسئله‌ای باعث شده تا برخی کارشناسان در مورد عجله دولت ایالات متحده در ساخت واکسن ابراز نگرانی کنند و دلیل اصلی چنین بی‌احتیاطی را برآورده کردن اهداف سیاسی بدانند.

هشدار مقامات جهانی

اعلام شده که واکسن کرونا ساخت روسیه در ماه سپتامبر به صورت صنعتی تولید خواهد شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور در ماه آگوست اعلام کرد که واکسن اسپاتنیک 5 ایمنی دراز مدتی را در افراد ایجاد می‌کند و ادعا کرد که دختر خود او هم از این دارو استفاده کرده است. البته گفته شده که در آن زمان محققان سلامت و کارایی اسپاتنیک 5 را تایید نکرده بودند.

این در حالی بوده که سازمان جهانی بهداشت (WHO) به روسیه توصیه کرده که بدون رعایت تمامی اصول پایه‌ای ساخت و عرضه واکسن، اسپاتنیک 5 را در اختیار عموم مردم قرار ندهد و تمامی مراحل لازم برای اثبات کارایی و ایمنی این دارو را طی کند.

گفته شده که واکسن کرونا ساخت روسیه توسط موسسه تحقیقاتی گامالیا (Gamaleya) در مسکو، با همکاری وزارت دفاع این کشور ساخته شده است. این‌طور که به نظر می‌رسد، متخصصان اپیدمی شناسی و ویروس شناسی گامالیا با ترکیب آدنو ویروس ایجاد کننده سرماخوردگی با قسمت‌هایی از “SARS-CoV-2” موفق به توسعه واکسن اخیر شده‌اند. ویروس SARS-CoV-2 عامل اصلی بروز بیماری کووید 19 در افراد است.

بازاری جهانی

نویسنده اصلی مقاله منتشر شده در ژورنال The Lancet، دنیس لگونو (Denis Logunov) از موسسه گامالیا می‌گوید که او و تیمش آدنو ویروس واکسن را دست‌کاری کرده و پس از ترکیب آن با ویروس کرونا جدید، دارویی را ساخته‌اند که کد ژنتیکی پروتئین‌های میخی معروف ذرات ویروسی کرونا را به بدن افراد وارد می‌کند.

این پروتئین‌ها نقشی کلیدی در توانایی آلوده کنندگی کروناویروس جدید دارند و وارد کردن کد آن‌ها به بدن، سیستم دفاعی را با این بیماری مرگبار دستگاه تنفسی آشنا کرده و به بدن این اجازه را می‌دهد که برای حمله ذرات ویروسی واقعی آماده شود.

دمیتریف می‌گوید که واکسن کرونا ساخت روسیه در ابتدا برای مصرف داخلی تولید انبوه خواهد شد، اما انتظار می‌رود که در آینده نزدیک محصول مورد نظر به بازاری بین‌المللی عرضه شود. دمیتریف می‌گوید که تاکنون 40 کشور در مورد استفاده از واکسن مورد نظر ابراز آمادگی کرده‌اند.

کارشناسان WHO می‌گویند که این سازمان بین‌المللی هرگز دارویی را که مراحل اصولی تایید کارایی و ایمنی را طی نکرده باشد، تایید نمی‌کند. به علاوه این محققان احتمال تولید دارویی در سطح جهانی را تا قبل از اواسط سال 2021، چندان بالا نمی‌دانند.

سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که تاکنون 176 واکسن در سطح جهانی در مرحله توسعه و بررسی بوده که در میان آن‌ها، 34 مورد در حال آزمایش روی داوطلبان هستند. در میان این 34 واکسن هشت مورد در مرحله سوم آزمایش‌ها قرار دارند. مرحله سوم نهایی‌ترین مرحله در تایید عملکرد یک واکسن بوده که در آن، تعداد زیادی از داوطلبان در معرض داروی ساخته شده قرار می‌گیرند. موفقیت در این مرحله به معنای کسب مجوزهای لازم برای تولید انبوه و جهانی خواهد بود.