پهپادها در آخرین روز نبرد پیشرفته‌ترین مدل پدافند تور ام 2 روسی را نیز شکار کردند

درگیری ناگورنو قره‌باغ آخرین روز خود را عجیب پشت سر گذاشت؛ از سرنگونی هلیکوپتر نیروی هوایی روسیه گرفته تا شکار پدافند تور ام 2 ارتش ارمنستان.

بیش از یک ماه است که نیروهای ارتش دو کشور ارمنستان و آذربایجان با یکدیگر درگیر بودند و هر طرف از درگیری پیشرفته‌ترین جنگ افزارهای خود را به میدان نبرد آورد. در جدال بین این جنگ افزارهای پیشرفته پهپادها یک بار دیگر برتری خود در مقابل پدافندهای روسی را به رخ کشیدند.

طی چند سال اخیر جنگنده‌ها و پهپادهای نیروی هوایی اسرائیل و اخیرا ترکیه بارها سامانه پدافند هوایی روسی پنتسیر اس 1 – Pantsir S1 را در خاک سوریه و لیبی هدف خود قرار دادند و این سامانه بر خلاف ادعای روس‌ها نتوانست در برابر تهدیدها از خود دفاع کند. در مجموع حدود 30 پنتسیر توسط اسرائیل و ترکیه شکار شد.

به گفته روس‌ها پنتسیر اس 1 یک سامانه پدافند هوایی پیشرفته و مستقل محسوب می‌شود که برای مقابله با هواگردهای گوناگون به خصوص پهپادها و موشک‌های کروز توسعه یافته است. رادار این سامانه دارای برد کشف 40 کیلومتر است و موشک‌هایش نیز 20 کیلومتر برد دارند. با این حال جنگ سوریه نشان داد پنتسیر برخلاف تبلیغات گسترده که برای آن شد، سامانه‌ای ناکار آمد است و این موضوع اعتراض رسمی ارتش سوریه را نیز به دنبال داشت. چرا که این سامانه به دفعات مورد حمله موشک‌های کروز و پهپاد قرار گرفت و نتوانست از خود دفاع کند.

پیرو این اعتراض روسیه برای محک توانمدی پنتسیر آزمایشی طراحی کرد که طی آن یک هلیکوپتر مجهز به سامانه جنگ الکترونیک ساخت کره جنوبی موفق شد پیشرفته‌ترین پدافند کوتاه برد روسیه که از سال 2012 وارد خدمت شده بود را شکست دهد و پنتسیر از کار افتاد.

با شکست پنتسیر دیگر سامانه پدافند هوایی کوتاه برد روسی موسوم به تور ام 2 خود را به عنوان نگین پدافندهای کوتاه‌ برد روسی برجسته کرد و نسل اول آن موسوم به تور ام 1 موفق‌ترین عملکرد را در بین دیگر پدافندهای ساخت روسیه در جنگ سوریه از خود نشان داد. با این حال این سامانه نیز از گزند حمله‌های هوایی در امان نماد.

در درگیری اخیر ارمنستان و آذربایجان، پهپادهای تهاجمی بایراکتار TB2 ساخت ترکیه حمله‌های زیادی به نیروهای ارمنی داشته و خسارات زیادی به ارتش این کشور وارد کردند. این پهپاد که شکار پنتسیر را در کارنامه خود داشت، دست در دست پهپاد هاروپ این بار به سراغ تور ام 2 رفتند و آن را نیز از دم تیغ گذراند.

تور ام 2 شکار شده به ارتش ارمنستان تعلق داشت و مدل Tor-M2KM بود که پیشرفته‌ترین نسخه این سامانه محسوب شده و هم ارز آن چه است که در ارتش روسیه خدمت می‌کند. ارمنستان این سامانه را سال گذشته از روسیه تحویل گرفت.

https://aparat.com/v/Ydk7p

در ویدیوی فوق که توسط وزارت دفاع آذربایجان منتشر شده است، یک دستگاه Tor-M2KM ارمنی در حالت فعال دیده می‌شود که رادار آن مشغول کار است و می‌چرخد؛ به عبارتی این سامانه آماده کشف و درگیری با اهداف است. این سامانه به منظور مقابله با هواگردهای آذربایجانی بین چند خانه مخفی شده بود که توسط پهپادهای در خدمت ارتش آذربایجان کشف شد. سپس در حالی که همچنان موفق به کشف دشمن نشده بود، ابتدا با یک پهپاد انتحاری هاروپ هدف قرار گرفت و سپس توسط یک بایرکاتار TB2 بمباران شد.

هاروپ یک پهپاد انتحاری است که وظیفه اصلی آن درگیری با پدافند هوایی است. این جنگ افراز را می‌توان بالای جان پدافند نامید. زیرا بسیار کوچک است و سطح مقطع راداری کم در کنار سرعت نسبتا آهسته‌اش آن را از دید رادار به خوبی مخفی می‌کند. همچنین کاربر می‌تواند آن را در ارتفاع بسیار پست و از پیچیده‌ترین مسیرها به پرواز در آورده و پس از رسیدن به هدف، پهپاد را به آن بکوبد.

این پهپاد ساخت اسرائیل است و علاوه بر هدایت توسط کاربر، می‌تواند به صورت کاملا خودکار همچون یک موشک کروز خود هدف یابی کرده و به سوی آن پیش برود. همچنین در صورتی که خود را به هدفی نکوبد، می‌تواند عملیات شناسایی و اطلاعاتی انجام داده و خودکار به پایگاه بازگردد. هاروپ که در سوریه نیز با پانتسیر مواجه شده بود و آن را مغلوب کرد، این بار هزاران کیلومتر دورتر به مصاف تور ام 2 رفت و آن را نیز شکست داد.

پس از آنکه هاروپ به سامانه برخورد کرد و آن را از کار انداخت، یک فروند پهپاد بایرکاتار TB2 نیز آنچه که از انفجار باقی مانده بود را با یک بمب‌های کوچک هدف قرار داد. پهپادهای بایراکتار TB2 برای درگیری با اهداف زمینی بمب‌های کوچک MAM ساخت خود ترکیه را حمل می‌کنند که با توجه به مدل، سرعت، ارتفاع پروازی و البته شرایط آب و هوایی بین 8 تا 14 کیلومتر برد دارند. این بمب‌ها از هدایت لیزری برخوردار بوده و بسته به مدل 6.5 تا 22 کیلوگرم وزن دارند.

در طرف دیگر داستان تور ام 2 مدل KM قرار گرفته که به گفته روس‌ها پوشش کشف و درگیری 360 درجه دارد و می‌تواند با انواع هواگرد همچون هواپیما، هلیکوپتر و پهپاد و البته و مهمات هواپرتاب همچون انواع بمب و موشک درگیر شود. وظیفه این سامانه پدافندی حراست از مراکز و نقاط مهم و همچنین حفاظت از سامانه‌های پدافندی دوربرد همچون اس 400 است. این سامانه تماما خودکشش است و تمام اجزای آن شامل رادار کشف، رادار کنترل آتش، سامانه‌های اپتیکی و پرتابگر موشک همگی روی یک شاسی چرخدار کاماز قرار دارند. همانطور که پیشتر گفته شد، در اتفاق اخیر سامانه روشن و فعال بود، اما موفق به کشف پهپاد و بمب رها شده از آن نشد.

البته همچنان برای قضاوت نهایی و زیر سوال بردن تور ام 2 کمی زود است. اما با چیزی که تا به امروز از پدافندهای روسی در کارزاهای مختلف خاورمیانه دیده‌ایم مشخص است که درباره آن‌ها بزرگنمایی‌های بسیاری می‌شود و نه تنها این تسلیحات ابدا آن طور که اغراق می‌شود توانمند نبوده، بلکه در بسیاری مدل‌ها همچون پنتسیر حتی نزدیک به ایده آل هم نیستند. پنتسیری که روسیه مانور زیادی روی آن می‌داد، مشخص شد عملکرد به شدت ضعیفی دارد.

پیرو چنین نتایجی است که ارتش کشورمان مشغول ساخت سامانه‌ پدافند هوایی کوتاه برد بومی مشابه پنتسیر روسی موسوم به «عقاب» بر اساس تجارب بدست آمده در جنگ سوریه است. متخصصان سپاه نیز مشغول ساخت پدافندهای کوتاه برد دیگری مشابه تور ام 1 و ام 2 و در صدد رفع ضعف‌های این سامانه‌های روسی در نمونه ایرانی هستند. سیستم‌های پدافند ایرانی عملکرد مناسبی داشته و کارنامه درخشانی دارند. برای نمونه می‌توان به سرنگونی پهپاد تجسسی RQ-4A گلوبال هاوک – Global Hawk توسط سامانه بومی سوم خرداد اشاره کرد. گلوبال هاوک سقف پروازی بسیار بالایی دارد و هنگام پرواز بر فراز تنگه هرمز هدف قرار گرفت.

در پایان برای تکمیل اخبار عجیب آخرین روز درگیری ناگورنو قره‌باغ باید افزود که متاسفانه روز گذشته یک هلیکوپتر تهاجمی روسی میل 24 هایند متعلق به نیروی هوایی روسیه نیز اشتباها توسط نیروهای آذربایجانی با شلیک موشک پدافندهوایی دوش پرتاب در خاک ارمنستان سرنگون گشت که سبب کشته شدن خلبان و افسر تسلیحات بدشانس آن در آخرین روز نبرد شد.