اخیرا دانشمندان خبر نقشهبرداری از یک میلیون مورد از کهکشان های ناشناخته اطراف کهکشان محل زندگی ما را منتشر کردهاند و علاقهمندان میتوانند نگاهی دقیق به این نقشه بیندازند.
اخیرا خبر رسیده که در پژوهشهایی موفقیتآمیز، محققان نقشهای جامع و شگفتانگیز از کهکشان های ناشناخته و مرموزی که اطراف کهکشان راه شیری قرار گرفتهاند، تهیه کردهاند. به علاوه امکان مشاهده نقشه مورد نظر برای کاربران عادی و علاقهمندان هم وجود دارد.
گفته شده که پژوهش اخیر دقیقترین نقشهبرداری انجام شده از آسمان نیمکره جنوبی سیاره بوده که اطلاعات مهمی را به کمک امواج رادیویی، از یک میلیون کهکشان ناشناخته فضای دور دست به ما داده است. پروژه مورد نظر «بررسی مستمر و سریع ASKAP» نام داشته که به اختصار، به اسم “RACS” هم شناخته میشود.
در این پروژه به کمک تلسکوپ رادیویی “ASKAP” استرالیا، اطلاعات مورد نظر جمعآوری شده و نکته جالب این بوده که سرعت عمل محققان در تهیه نقشه اخیر در نوع خود بیسابقه بوده است؛ در حالی که پروژههای مشابه در گذشته چندین سال برای تکمیل شدن زمان لازم داشتند، گفته شده که این نقشهبرداری تنها در طول 2 هفته انجام شده و رکورد جدید به جا گذاشته است. از طرف دیگر دقت و کیفت دادهها هم قربانی این سرعت عمل نشده و محققان میگویند که نسبت به پروژههای مشابه قبل، RACS شامل تصاویری پنج برابر حساستر و با جزئیاتی دو برابر بیشتر میشود.
ستاره شناسی رادیویی و کهکشان های ناشناخته
وقتی صحبت از ستاره شناسی به میان میآید، بسیاری از افراد نگاه کردن دانشمندان به ستارهها، از طریق تلسکوپهای گوناگون را تصور میکنند؛ اما نکته مهم این بوده که ستاره شناسی مدرن در تمام طول موجها انجام میشود. به بیان دیگر تنها دیدن اجرام آسمانی دور دستها کافی نبوده و میتوان از طریق امواج مختلفی که از این اجرام ساطع میشود، اطلاعات مهمی در مورد آنها به دست آورد.
اکثر اجرامی که در جهان وجود دارند، از جمله انسانها، تشعشعاتی در یک طیف گسترده با نام طیف الکترومغناطیسی ساطع میکنند که شامل نورهای مرئی و نامرئی میشود؛ نورهایی مانند پرتوهای ایکس، امواج ماوراء بنفش، نورهای مادون قرمز و امواج رادیویی که نمیتوان آنها را با چشم دید.
برای رسیدن به درکی درست از جهان و کشف کهکشان های ناشناخته اطراف زمین، باید تمامی امواجی که از اجرام مختلف به زمین میرسند را بررسی کنیم، چرا که هر نوع موج موجود در طیف الکترومغناطیسی حاوی اطلاعاتی بوده که در تشعشعات دیگر وجود ندارد.
با این تفاسیر امواج رادیویی بلندترین طول موج را در طیف الکترومغناطیسی دارند و نکته مهم در مورد این امواج، قابلیت آنها برای انتقال اطلاعات در مورد اجرام مختلف موجود در فضای خارج از جو زمین است. به کمک تشعشعات رادیویی میتوان برخی از عجیبترین و شگفتانگیزترین مناطق کیهان، از ابرهای فوقالعاده سرد فضایی گرفته تا پدیدهای مرموز مانند سیاه چاله را به خوبی بررسی کرد.
پیشرفتی چشمگیر
در واقع این امواج میتوانند به راحتی از میان حجمهایی از گاز، گرد و غبار و اتمسفر اجرام آسمانی عبور کنند، اما برای دریافت آنها باید از آنتنهای بسیار بزرگی استفاده کرد. مناطق مختلف کشور استرالیا که در عرض جغرافیایی پایینی قرار گرفتهاند و نسبتا باز و دستنخورده هستند هم برای ساختن چنین آنتنهای بزرگی بسیار مناسب بوده و میتوان تجهیزات پیشرفته ستاره شناسی رادیویی را در این مناطق سرپا کرد.
استفاده از دانش ستاره شناسی رادیویی برای کشف کهکشان های ناشناخته و بررسی آسمان شب نسبتا اتفاق جدیدی بوده و اولین پژوهشهای انجام شده در این رابطه به دهه 30 میلادی مربوط میشوند؛ اولین نقشه دقیق تهیه شده از آسمان نیمکره جنوبی سیاره هم که تنها 25 درصد آسمان این بخش از دید بشریت از فضا را نشان میدهد، در سال 2006 توسط دانشگاه سیدنی استرالیا تکمیل شد. حدودا یک دهه کار پژوهشی برای تهیه این نقشه لازم بود.
با این وجود نقشه اخیر که از یک میلیون مورد از کهکشان های ناشناخته اطراف کهکشان راه شیری تهیه شده و به پروژه RACS، زیر نظر سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی همسود (CSIRO) استرالیا مربوط میشود، تنها با گذشت 14 سال پس از تکمیل اولین نقشه رادیویی نیمکره جنوبی، رکوردی شگفتانگیز را به جا گذاشته است؛ همانطور که اشاره شد، محققان CSIRO توانستند تنها ظرف 10 روز بیش از 83 درصد آسمان نیمکره جنوبی را به کمک تلسکوپهای رادیویی بررسی کرده و جامعترین نقشه موجود از این بخش از آسمان شب سیاره را تهیه کنند.
اهمیت تهیه نقشه از کهکشان های ناشناخته
ایدن هوتن (Aidan Hotan)، از دانشمندان ارشد سازمان CSIRO میگوید که برای تهیه نقشه مورد نظر تعداد 903 عکس به کار گرفته شد که تهیه هرکدام 15 دقیقه زمان لازم داشت. در نهایت این تصاویر با هم ادغام شد و جامعترین نقشه رادیویی نیمکره جنوبی سیاره را به وجود آورد.
شما میتوانید از طریق این لینک به نقشه مورد نظر دسترسی داشته باشید و همانطور که خواهید دید، محصول نهایی تیم هوتن با آنچه به هنگام نگاه کردن به آسمان شب میبینیم، تفاوت چندانی ندارد. با این وجود نکته مهم این بوده که هرکدام از نقاط نورانی این نقشه مربوط به کهکشانهای خارج از کهکشان راه شیری میشوند و هیچ کدام از آنها ستاره نیستند.
هوتن و سایر دانشمندانی که روی این پروژه کار کردهاند تا به امروز بیش از 3 میلیون مورد از کهکشان های ناشناخته موجود در کیهان را کشف کردهاند؛ اما سوالی که با در نظر گرفتن تلاش دانشمندان برای تهیه چنین اطلاعاتی به ذهن میرسد این است که چرا ما به نقشههای کیهانی نیاز داریم؟
همانطور که میدانیم نقشهها روی زمین کاربرد بسیار زیادی دارند و اطلاعات باارزشی را در مورد ویژگیهای جغرافیایی خشکیها و دریاها به ما میدهند. به شکلی مشابه نقشههای کیهانی به دانشمندان و ستاره شناسان این امکان را میدهند تا اطلاعات مهمی را برای تحقیقات خود در دست داشته باشند؛ به عنوان مثال از طریق این نقشهها میتوان دریافت که برخی کهکشانها چه وضعیتی دارند، آیا آنها در خوشههای کهکشانی هستند و یا به صورت انفرادی در فضا حرکت میکنند؟
بررسی کیهانی از طریق کهکشان های ناشناخته
با این تفاسیر عملی کردن نقشهبرداری دقیق کهکشان های ناشناخته تنها ظرف مدت 10 روز، نشان دهنده پیشرفتی چشمگیری در دانش ستاره شناسی است؛ به عنوان مثال اطلاعات چندانی در مورد تغییرات امواج رادیویی دریافتی از طرف کهکشانها، در طول زمان، در دست نیست و حال که چنین نقشه دقیقی توسط سازمان CSIRO تهیه شده، میتوان هر چند وقت یک بار به نقشه مورد نظر سر زد و تغییرات به وجود آمده را زیر نظر گرفت.
از طرف دیگر یکی از مهمترین اسراری از کیهان که تاکنون برملا نشده، دلیل شکلگیری برخی کهکشانها به حالت مارپیچی، بیضی شکل و یا اشکال نامنظم است؛ برخی دانشمندان میگویند که کهکشانهای عظیم با ادغام شدن کهکشانهای کوچکتر به وجود میآیند. با این وجود مشخص کردن جزئیات چنین مسئلهای با استفاده از دادههای محدود حال حاضر و شبیهسازیهای مختلف بسیار دشوار است.
به بیان دیگر بررسی 13 میلیارد سال تکامل کیهان نیازمند به کار گیری تلسکوپهایی بوده که اطلاعات دقیقی را از اعماق فضا تهیه میکنند و تهیه نقشههای کیهانی مانند نقشه اخیر در مورد کهکشانهای ناشناخته هم در راستای همین تلاشها بوده است.
تصویر بالا نمونهای از یکی از کهکشانهای بررسی شده توسط پروژه RACS است؛ همانطور که میبینیم، رنگهای مختلف این تصویر نشان دهنده ویژگیهای قسمتهای مختلف کهکشان هستند.
تکنولوژیهای فوق پیشرفته
تلسکوپ فضایی ASKAP استرالیا که در فوریه گذشته به کارایی صد درصدی رسید، به واسطه سرعت عمل خود معروف است. پروژه RACS هم با رکوردشکنی اخیر نشان داد که در ستاره شناسی رادیویی عصر حاضر، پیشرفتهای شگفتانگیزی رخ دادهاند و از طرف دیگر، مهندسان این پروژه گیرندههای رادیویی را طراحی کردهاند که از لحاظ نوآوری و خلاقیت منحصر به فرد هستند.
به علاوه این گیرندهها، تجهیزات ویژهای برای پردازش سریع دادههای جمعآوری شده توسط تلسکوپهای فضایی طراحی شدهاند که سرعت عمل بالا و دید وسیع ASKAP را امکانپذیر کردهاند. در طول سالهای آینده، انتظار میرود که این تلسکوپ استرالیایی نقشهبرداریهای دقیقتر و شگفتانگیزتری را ممکن کرده و از طول موجهای دیگری علاوه بر امواج رادیویی بهره ببرد. تا آن زمان هم پروژه RACS و نقشههای تهیه شده از کهکشان های ناشناخته منبعی مناسب برای تحقیقات بیشتر دانشمندان سراسر دنیا به حساب میآیند.